Morgunblaðið - 21.01.1990, Blaðsíða 18

18 C
MORGUNBLAÐIÐ FJÖLMIÐLAR SUNNUDAGUR 21. JANÚAR 1990
ERU ISLENSKIR
• •
FJOLMIÐLAMENN
IBOFAHASAR?
Steingrímur
Hermannsson
Þorsteinn
Pálsson
Július
Sólnes
eftir Jóhönnu Ingvorsdóttur
FJÖLMIÐLAR og fjölmiðlafólk er oft á tíðum bitbein manna á
meðal og eru ekki allir á eitt sáttir um ágæti íslenskra fjölmiðla.
Allir eru sammála um að mikil fjölmiðlabylting hafí átt sér stað
á Islandi eftir að einkaréttur rikisins á útvarps- og sjónvarps-
rekstri var afhuminn fyrir rúmum þremur árum. Samkeppni um
fréttir, hugmyndir, sambönd og auglýsingar hefur aukist gíftir-
lega frá því sem áður tíðkaðist og hefiir verulega fjölgað í stétt
frétta- og blaðamanna á þessum tíma og fréttatímum hefiir fjölg-
að til muna. En hvert skyldi fjölmiðlabyltingin hafa leitt okkur?
Eru vinnubrögðin vandaðri? Hvert ersiðferði blaða- og frétta-
manna?
Ssvari Jóns Baldvins Hannibals-
sonar, utanríkisráðherra, við
einni af spumingum Morgunblaðs-
ins á gamlársdag, kom fram mikil
gagnrýni á fjölmiðla. í Morgun-
blaðinu á gamlársdag 1989 voru
lagðar spumingar fyrir stjóm-
málamenn. Spurt var: „Gagnrýni
á meðferð fríðinda á æðstu stöðum
hefur verið mikil á árinu. Hvernig
telur þú skynsamlegast að bregð-
ast við henni?“ Utanríkisráðherra
segir, f svari sínu, að það sem
þama sé puntað upp sem „gagn-
rýni“ haf i í reynd verið pólitískar
ofsóknir í hefðbundum íslenskum
bófahasarstíl. Ennfremur segir
ráðherrann í svari sínu: „Nafn-
greindir menn í innsta hring tiltek-
ins stjórnmálaflokks undirbjuggu
og skipulögðu þessar ofsóknir til
þess að reyna að hefna þess í fjöl-
miðlum sem hallaðist á Alþingi.
Þeir misnotuðu í þessu skyni
óvandaða fréttamenn, einkum á
Stöð 2. Ef „umræðan" gaf tilefni
til einhvers þá hefði það verið til
vandaðrar umfjöllunar um óheið-
arleika og siðblindu tiltekinna fjöl-
miðla, sem berir voru að því að
snúa „rannsóknarblaðamennsku“
upp í ofsóknarblaðamennsku. Og
að þverbijóta allar gmndvallar-
reglur um heiðarlegan fréttaf lutn-
ing. Sú umræða varð hins vegar
nánast engin. Hvers vegna ekki?
Hveijir ráða umræðuefnum fjöl-
miðla?“ spyr Jón Baldvin. Þá segir
ráðherrann síðar í svari sínu:
„Fjölmiðlabyltingin hefur því mið-
ur étið bömin sín. Til eru þeir fjöl-
miðlar í þessu þjóðfélagi sem verða
því miður að f lokkast undir þjóðar-
böl. Þeir hafa dregið viti borna
þjóðmálaumræðu ofan í svaðið og
eiga ósmáan hlut í þeirri djúpu
bölsýni, sem gripið hefur um sig
meðal þess hluta þjóðarinnar, sem
ánetjast hefur þessu fjölmiðla-
dópi.“
I ljósi þessarra skoðana utanrík-
isráðherra, voru nokkrir einstakl-
ingar, sem vanir eru að fást við
frétta- og blaðamenn og koma
ósjaldan fram í fjölmiðlum, spurð-
ir álits á íslenskum fjölmiðlum og
fjölmiðlamönnum.
Þóra
Hjaltadóttis-
Guðrún
Agnarsdóttir
Víglundur
Þorsteinsson
HVERT HIPUR FJÖLMHDLA-
BYLTINGIN LEITT OKKUR?
Viðmælendur eru sammála um að íslenskir fjölmiðlar eru misjafn-
ir að gæðum og fjölmiðlafólk fyndist bæði „vandað“ og „óvandað“
að virðingu sinni. Dæmi væru þess að blaða- og fréttamenn hefðu
boðið upp á óheilbrigð viðskipti við stjómmálamenn. Sú skoðun
kemur fram að nauðsynlegs siðferðis er ekki ailtaf gætt, samkeppn-
in væri nú hömlulausari er áður, vinstri slagsíðu gætti á ríkisfjöl-
miðlunum, þáttur stjómmálamanna í fréttum væri of mikill, sjón-
varpsvélamar hefðu of mikil áhrif á störf Alþingis, óvönduð vinnu-
brögð væm oft viðhöfð í skjóli nafnleyndar auk þess sem mann-
fæð, tímaleysi og afkastakröfur kölluðu á stór og smá mistök.
í kringum sig. Sjálfsagt er það vegna
þess að hann heldur að það virki vel
í íslenskri pólitík að telja fólki trú
um að menn séu ofsóttir. Þjóðin hef-
ur nefnilega alltaf töluverða_ samúð
með þeim sem eru ofsóttir. Ég verð
að segja það alveg eins og er að
veruleikinn er sá að núverandi ríkis-
stjóm hefur notið ákaflega mikllar
velvildar í fjölmiðlum og ekki síst á
það við um formann Alþýðuf lokksins
sem notið hefur sérstakrar verndar
í nokkrum fjölmiðlum og hefur þann-
ig haft betri aðstöðu í þessum efnum
en flestir aðrir stjómmálamenn á
undanfömum ámm,“ segir Þorsteinn
Pálsson, formaður Sjálfstæðisf lokks-
ins.
„Fjölmiðíamir eru, auðvitað ekki
gallalausir eða alheilagir frekar en
aðrir. Þeir hafa sína Jcosti og sína
galla. Ég er ekki'.þeirrar skoðunar
að það sé eitthvert sérstakt markmið
hjá fjölmiðlunum að draga upp svart-
ar myndir. Miklu fremur sýnist mér
að á síðustu misserum hafi gætt til-
hneigingar til að gera hlut ríkis-
stjómarinnar betri en hann er. Auð-
vitað finnur maður fyrir því að víða
á fjölmiðlum er skortur á þekkingu
til þess að fjalla um mál, sem fjöl-
miðlarnir eru að taka fyrir. Oft er
tilhneiging hjá fjölmiðlum til þess
að draga ályktanir af upplýsingum
sem geta leitt til þess að upp koma
getsakir. Ég held að það sé óum-
deilt að það er vinstri slagsíða á fjöl-
miðlunum, helst á ríkisfjöimiðlunum,
og að því leyti endurspegla þeir ekki
þjóðfélagið nægjanlega vel. Þrátt
fyrir athugasemdir af þessu tagi þá
er það mín skoðun að íslenskir fjöl-
miðlar séu býsna góðir og það sé
ekki tilefni til þess að vera með stóra
sleggjudóma almennt þó ástæða sé
til þess að benda á ýmislegt, sem
úrskeiðis fer á einstaka stað. Mín
niðurstaða er sú að það sé ekki til-
efni til þess að kveða upp neikvæðan
dóm um íslenska fjölmiðla. Það er
margt mjög vel gert og ég held að
það sé enginn vafi á að íslenskir fjöl-
miðlar eru í framför og það skiptir
auðvitað meginmáli hvort menn séu
á réttri leið.
Vinnubrögð blaða- og frétta-
manna eru mjög misjöfn. Flestir þeir
fjölmiðlamenn, sem ég hef samskipti
við,_eru samviskusamir og heiðarleg-
ir. Ég hef líka átt samskipti við blaða-
menn, sem boðið hafa upp á mjög
óheilbrigð viðskipti varðandi upplýs-
ingamiðlun. Ég hef átt sámskipti við
blaðamenn, sem boðið hafa upp á
það að yrði lekið til þeirra upplýsing-
um þá myndu þeir gjalda það með
ÍSLENSKIR fjölmiðlar eru alls ekkert þjóðarböl, ekki einu sinni einn
þeirra eins og utanríkisráðherra og fyrrum ritstjóri virðist telja. Ólán
einnar fjölskyldu, þó svo stofnar hennar séu merkir, getur vart talist
böl heillar þjóðar. I samfélagi nútímans er mikilvægasta hlutverk fjöl-
miðla að styrkja og efla frelsi og lýðræði og það verður að segjast að
þessu hlutverki sinna sjálfstæðir íslenskir fjölmiðlar eftir mætti.
STEINGRÍMUR HERMANNS-
SON,forsætisráðherra:
SAMKEPPNIN
HÖMLULAUSARI
Steingrímur Hermannsson, for-
sætisráðherra, segist ekki vilja
taka eins djúpt í árinni og utanríkis-
ráðherra. Samkeppnin hafi þó orðið
hömlulausari eftir að afnám einka-
réttar varð að lögum og stöðum fjölg-
aði. Nauðsynlegs siðferðs hefði ekki
alltaf verið gætt nógu vel. „Fjöl-
miðlar gegna mikilvægu hlutverki,
en um leið hvílir á þeim mikil ábyrgð
í því að miðla upplýsingum rétt ti!
þjóðarinnar. Ég held að í mjög mörg-
um tilfellum takist það, en því miður
verð ég að segja að í sumum tilfellum
finnst mér það alls ekki takast og
raunar er mjög óábyrgt hvemig fjöl-
miðlar fara með sum mikilvæg mál.
Yfirleitt finnst mér blöðin töluvert
ábyrgari heldur en sjónvarpsstöðv-
arnar og ríkissjónvarpið finnst mér
stórum betra heldur en Stöð 2. Jafn-
framt ber að hafa í huga þau gífur-
legu áhrif, sem einstakir fréttamenn
geta haft ef þeir láta tilfinningar
ráða og jafnvel illkvittni. Það er afar
nauðsynlegt að velja fréttamenn
þannig að þeir láti aldrei slíkar hvat-
ir ráða sínum fréttaflutningi, sér-
staklega í sjónvarpi því sagt er að
sjón sé sögu ríkari. Þannig held ég
að sjónvarpið hafi miklu meiri áhrif
á stóran fjölda heldur en dagblöðin.
Mikilvægt er að virkt eftiriit sé með
fréttamennskunni og ég held að það
sé virkara á dagblöðunum en í sjón-
varpi.
Fréttamenn eru mjög mismun-
andi. Stundum finnst mér fréttamað-
urinn ekki hafa minnstu hugmynd
um það sem hann er að spyrja um
og aðrir hafa augljóslega sett sig vel
inn í málin. Það gerist eflaust oft
að stjómmálamenn skýra ekki full-
komlega frá málum og það er mjög
breytilegt frá einum fréttamanni til
annars hvort hann er það vel inni í
málinu að hann geti spurt svo allur
sannleikurinn komi í ljós. Ég hef líka
stundum velt því fyrir mér hvaða
rétt sjónvarpsstöð hefur á því að
klippa til viðtal. Sjónvarpsviðtöl eru
klippt til á alla kanta og sitthvor
viðtölin jafnvel klippt saman þannig
að það líti út fyrir að viðkomandi
menn séu í rökræðu. Þetta gefur
auðvitað alranga mynd og stundum
er mikilvægustu þáttum málsins
sleppt úr. Ef viðtal reynist of langt,
þá mætti vel hugsa sér að það ætti
að taka upp á nýtt.“
Forsætisráðherra segir að allt of
mikið sé um að trúnaðarmál séu lát-
in „leka“ í frétta- og blaðamenn.og
það eitt spilli meira en flest annað
eðlilegu sambandi stjórnmálamanna
við fjölmiðlafólk. Ekki sé við press-
una að sakast í þeim efnum, heldur
þá sem leka. „Fréttamenn leika oft
þann leikinn að ná í hluta máls, koma
síðan til næsta manns og segjast
vita svo og svo mikið, „hvað viltu
segja um það?“ Ég hef aldrei haft á
móti því að veita fjölmiðlafólki upp-
lýsingar ef málið er þess eðlis og ef
það kann að vera fréttamanninum
til gagns í fréttaflutningnum. Mér
finnst þó of mikið af því að frétta-
menn séu að leita að yfirborðskennd-
um æsifréttum. Þess vegna fagna
ég því ef fréttamaðurinn vill upplýs-
ast um einstök mál áður en hann fer
svo að kanna það nánar. Ég neita
því ekki að ég verð stundum dálítið
þreyttur af ágangi fjölmiðlamanna.
Ég bauð fjölmiðlum eitt sinn upp á
vissa fundartíma, en þeirri hugmynd
var skjótlega hafnað. Menn vilja
gjaman hafa fyrir því að ná í sínar
fréttir sjálfir í stað þess að fá þær
mataðar í sig. Það er vel skiljanlegt
að allir vilji vera fyrstir með fréttirn-
ar.“
ÞORSTEINN PÁLSSON,for-
maður Sjólfstæðisflokksins:
BOÐIÐ HEFUR VER-
IÐ UPPÁÓHEIL-
BRIGÐ VIÐSKIPTI
Mér fannst ummæli Jóns Bald-
vins í meira lagi brosleg. Hann
gerir það gjaman þegar hann kemst
í vörn að mála skrattann á alla veggi
Ef éinhvers staðar er misbrestur
þá er hann að finna á flokks-
blöðunum því sú hagsmunagæsla
sem þar fer fram í nafni frétta-
mennsku samræmist illa kröfu okkar
tíma um frjálst
og eðlilegt upp-
lýsingastreymi.
Hitt er syo annáð
mál að blaða-
menn og fjöl-
miðlar, rétt eins
og þingmenn og ráðherrar, eru ákaf-
lega misjafnir og skynja misvel
ábyrgð orða sinna og gerða. Hér
skal því haldið fram að fjölmiðlar
geri sér ekki allir alltaf grein fyrir
því að þeir geta dæmt menn án laga
og án þess að sanna sekt.
Blaðamenn telja þann rétt heilag-
an að fá að kalla skíthæl skíthæl.
Hérlendir fjöl-
miðlar vilja fá að
birta ásökun álíti
þeir að hún sé
sönn, eða hafi
þeir einhvern fyr-
ir henni. Vandinn
sem þessu fylgir er sá að vegna
áhrifa miðlanna jafngildir birting
ásakana oftast áfellisdómi. í fiestum
siðmenntuðum iöndum njóta sak-
bomingar þeirra mannréttinda að
dómskerfið skilgreinir þá saklausa,
þangað til sekt er sönnuð. Sá sem
ákærir verður að sanna sekt. Sak-
borningur fyrir rétti fjölmiðla þarf
hins vegar að sanna sakleysi sitt.
Fjölmiðlurn eða þeim sem í gegnum <
þá tala ber ekki skylda til þess að
færa sönnur á oft hálfkveðnar ásak-
anir og er undirritaður þar engin
undantekning. „Mud sticks" er oft
skýring enskumælandi manna á
þessu eðli fjölmiðla og eiga þá við
að erfitt geti reynst að losna við aur
sem slett hefur verið. Það má þv!
segja með nokkrum sanni að dóm-
stóll fjölmiðla sviptir sakborninga
þeim mannréttindum að fá meðferð
sem sakleysingi þar til úrskurður er
kveðinn upp.
Fjölmiðlar geta svo sem sagt að
það séu ekki þeir sem fella dóminn
BflKSVlÐ
eftir Ásgeir Fridgeirsson
t