Morgunblaðið - 04.02.1990, Qupperneq 10

10 c
MORGUNBLAÐIÐ MANNLIFSSTRAUMAR SUNNUDAGUR 4. FEBRÚAR 1990
Hlutverlc
seðlabanka
Dr. Jóhannes Nordal fjallar
um hlutverk seðlabanka á
morgunverðarfundi Félags
viðskipta- og hagfræðinga
6. febrúar nk. kl. 8.00 á
Hótel Sögu.
Fundurinn er öllum opinn.
FÉLAG VIÐSKIPTAFRÆÐINGA
OG HAGFRÆÐINGA
Þ. ÞORCRÍMSSON & CO
MM RUTLAND
UM ÞÉTTIEFNI
Á ÞÖK - VEGGI - GÓLF
ÁRMÚLA29, SÍMI 38640
Mannréttindadómstóllinn í Strassborg - staðfesti að ákærði
hefði haft gilda ástæðu til að mótmæla því að sami maður dæmdi og
rannsakaði mál hans.
'LÖGTMÆÐl/Hvad er óhábur og
óvilhallur dómstóll?
6. gr. mannréttinda-
sáttmála Evrópu
SÁTTMÁLIEVRÓPURÁÐSINS um verndun mannréttinda og
mann- frelsis frá 4. nóvember 1950, í daglegu tali nefndur Mann-
réttindasáttmáli Evrópu, hefur verið nokkuð í sviðsljósinu undan-
farið. Tilefhið er auðvitað dómur Hæstaréttar frá 9. janúar sl.
sem nokkuð var rætt um í pistlinum frá 21. janúar sl. í afmælis-
riti dr. Ármanns Snævarr: Ármannsbók, sem kom út skömmu
fyrir jól, er m.a. að fínna grein eftir Gauk Jörundsson, umboðs-
manns Alþingis, um 6. gr. sáttmálans. Þar sem einkum þetta
ákvæði sáttmálans hefiir verið til umræðu hér á landi er ekki
úr vegi að grípa aðeins niður í grein Gauks.
Umrætt ákvæði sáttmálans
hljóðar svo í íslenskri þýð-
ingu: „1. Nú leikur vafi á um rétt-
indi þegns og skyldur eða hann
er borinn sökum um glæpsamlegt
athæfi, og skal
hann þá njóta
réttlátrar og op-
inberrar rann-
sóknar innan
hæfilegs tíma,
fyrir óháðum og
óhlutdrægum,
lögmætum dóm-
stóli. Dómur skal
upp kveðinn í heyranda hljóði, en
banna má blaðamönnum og al-
menningi aðgang að réttarhöldum
að nokkru eða öllu vegna almenns
siðgæðis, allsheijarreglu eða
þjóðaröryggis í lýðfijálsu landi,
þegar unglingaverndun eða
vemdun einkalífs málsaðilanna
býður, eða að svo miklu leyti sem
dómstóllinn telur brýna nauðsyn
bera til í sérstökum tilvikum, þar
sem vitneskja almennings mundi
torvelda rétta niðurstöðu./ 2.
Hvern þann mann, sem borinn er
sökum fyrir glæpsamlegt athæfi,
skal telja saklausan, unz sök er
sönnuð lögfullri sönnun./ 3. Hver
sá maður, sem borinn er sökum
fyrir glæpsamlegt athæfi, hefur
þessi lágmarksréttindi: a) rétt til
þess að fá tafarlaust vitneskju, á
máli sem hann skilur, um eðli og
orsök ákærunnar gegn honum, í
einstökum liðum; b) rétt til nægi-
legs tíma og aðstöðu til að und-
irbúa vörn sína; c) rétt til að veija
sig sjálfur eða kjósa sér veijanda.
Hafi hann ekki efni á að greiða
lögfræðilega aðstoð, skal hann fá
hana ókeypis, ef réttarsjónarmið
krefjast þess; d) rétt til að spyija
eða láta spyija vitni, sem leidd
eru gegn honum. Séð skal um,
að vitni, sem bera honum í vil,
komi fyrir dóm og séu spurð á
sama hátt og þau vitni, sem leidd
eru gegn honum; e) rétt til að fá
ókeypis aðstoð túlks, ef hann skil-
ur ekki eða talar mál það, sem
notað er fyrir dómi.t
Það er einkum sá hluti 6. gr.
sem fjallar um rétt manna til rétt-
látrar málsmeðferðar fyrir óháð-
um, óhlutdrægum dómstóli, sem
snertir þá umræðu sem hér hefur
átt sér stað. í Ill-hluta greinar
sinnar ræðir Gaukur nokkuð um
hvað þarna er átt við og rekur
nokkur mál sem farið hafa fyrir
Mannréttindadómstól Evrópu
vegna þessa. Hann bendir á að
samkvæmt ákvæðinu séu sett þau
skilyrði að dómstóll sé bæði í senn
óvilhallur og óháður. Samkvæmt
6. gr. telst dómstóll því aðeins
óháður að hann sé óháður stjórn-
völdum (framkvæmdavaldi og
löggjafarvaldi) og málsaðilum.
Þetta merkir að dómarar skuli
vera í dómstörfum sínum óbundn-
ir af fyrirmælum frá öðrum.
Krafan um að dómari sé óvilhallur
felur í sér tvennt: Annars vegar
að dómari má ekki í raun vera
vilhallur öðrum aðilanum í dómi
sínum, né má vera ástæða til að
draga í efa hlutleysi dómara frá
hlutlægu sjónarmiði. Þ.e. aðstæð-
ur mega ekki vera þannig að þær
séu til þess fallnar hlutlægt séð
að vekja tortryggni um að dómar-
inn sé ekki óvilhallur.
Að lokum er rétt að skoða eitt
mál sem fór alla leið fyrir Mann-
réttindadómstólinn, en þar erfjall-
að uin atriði sem um margt svipar
til þeirra álitaefna sem mest hafa
verið rædd hér á landi. í málinu
háttaði svo til að dómari sem tek-
ið hafði þátt í rannsókn sakamáls
sat síðar í sakadómi, sem skyldi
skera úr um sekt eða sýknu
manns nokkurs í því máli. Bæði
mannréttindanefndin og dómstóll-
inn töldu að með þessu hefði ver-
ið brotið gegn 6. gr. mannrétt-
indasáttmálans. Niðurstaða
Mannréttindadómstólsins varð.sú
að ákærði hefði haft réttmæta
ástæðu til að tortryggja þá ráð-
stöfun að dómurinn væri skipaður
dómara sem hefði áður átt þátt í
að rannsaka mál hans, þar með
talið yfirheyrt hann margsinnis
og úrskurðað hann í gæsluvarð-
hald. Það var álit dómstólsins að
dómstóllinn gætf ekki talist óvil-
hallur í skilningi 6. gr. vegna
þessa. Þegar þess er gætt hversu
svipaðir málavextir þessa máls og
málavextir í máli Jóns Kristins-
sonar eru, er erfitt að ímynda sér
að niðurstaðan í máli Jóns hefði
orðið önnur hefði það mál farið
fyrir Mannréttindadómstólinn.
eftir Dovíð Þór
Biörgvinsson