Morgunblaðið - 13.07.1990, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 13. JÚLÍ 1990
Ársskýrsla Amnesty International:
Stjórnvöld í mörg-
um löndum níðast á
minnihlutahópum
Á ÁRINU 1989 urðu þúsundir manna að þola fangelsanir, pynding-
ar og dauða af hendi stjórnvalda sem höfðu það eitt að markmiði
að bæla niður réttindabaráttu minnihlutahópa eða þjóðabrota, að
því er fram kemur í nýútkominni ársskýrslu mannréttindasamta-
kanna Amnesty International.
„Fólk sem tilheyrir þjóðemis-
minnihlutum er oftlega meðhöndl-
að sem annars flokks borgarar,“
segir í fréttatilkynningu frá sam-
tökunum, „og stjómvöld skirrast
ekki við að svipta það grundvallar-
mannréttindum og jafnvel lífmu."
Á árinu 1989 lentu minnihluta-
hópar víða í útistöðum við stjóm-
völd þegar þeir fóru fram á aukið
sjálfstæði, gerðu landakröfur eða
börðust fyrir varðveislu menningar
sinnar. Stjórnvöld reyndu þá oft
að knésetja slíka hópa og beittu
grófu ofbeldi í nafni þjóðaröryggis,
laga og réttar. „Þó að deilur af
þessu tagi geti verið eldfimar og
andófsfólkið beiti stundum ofbeldi
geta stjórnvöld ekki notað það sem
afsökun fyrir því að svipta það
grundvallar-mannréttindum," seg-
ir í ársskýrslunni.
Barátta margra andófshópa fór
friðsamlega fram, en aðrir gripu
til vopna til að vinna kröfum sínum
framgang. Viðbrögð stjómvalda í
síðara tilvikinu urðu þá oft þau að
beita allan minnihlutahópinn harð-
ræði með tilheyrandi fangelsunum,
pyndingum og aftökum, einnig þá
sem ekki höfðu komið nálægt bar-
áttunni. í öðrum tilvikum létust
stjórnvöld ekki vita af blóðugum
Ársskýrsla mannréttindasam-
takanna Amnesty International.
átökum milii minnihlutahópa.
Stjórnvöld börðu niður friðsam-
lega kröfugerð um þjóðfrelsi. Kröf-
ur um lýðræði í Kína og sjálfstæði
í Tíbet leiddu til þess að yfir eitt
þúsund manns vom drepnir og
margir pyndaðir. Þjóðernisólga í
löndum eins og Sovétríkjunum og
Júgóslavíu hafði í för með sér að
tugir manna létu lífið og fjölmarg-
ir voru handteknir og fangelsaðir.
Meðal þeirra hundraða Palestínu-
manna sem ísraelskir hermenn
hafa skotið til bana á herteknu
svæðunum voru margir óvopnaðir
borgarar sem tóku þátt í mótmæla-
aðgerðum. Kúrdar máttu áfram
þola harðræði og mannréttindabrot
í írak, íran og Tyrklandi.
Það tíðkast enn í meira en helm-
ingi þeirra 138 landa, sem athug-
anir Amnesty Intemational taka
til, að fólk sé handtekið og varpað
í fangelsi fyrir stjómmálaskoðanir
sínar. Í fjölda landa sætti fólk
fangavist án þess að ákæra væri
borin fram á hendur því eða réttað
í máli þess, ellegar þá að það var
dæmt eftir sýndarréttarhöld.
Her og lögregla í öllum heims-
hlutum pyndaði fanga. Fangar voru
barðir, hýddir, brenndir og þeim
var nauðgað til að knýja fram játn-
ingar eða í refsingarskyni. í tugum
landa létust fangar af völdum
pyndinga og óbærilegs aðbúnaðar
í fangelsum.
Lögregla og her unnu bæði ljóst
og leynt í „dauðasveitum" í yfir
35 löndum og tóku þátt í að ryðja
stjórnarandstæðingum úr vegi. í
yfir 20 löndum „hvarf“ andófsfólk
hreinlega eða var haldið föngnu
með leynd eftir að öryggislögregla
hafði handtekið það.
í yfir 60 löndum voru þúsundir
manna dæmdar til dauða fyrir rétti
og í yfir 30 löndum var dauðadóm-
um fuilnægt.
Reuter
Nicholas Ridley stígur hér út úr bifreið fyrir utan Béke Radisson
hótelið í Búdapest. Augnabliki síðar var hann umkringdur frétta-
mönnum sem spurðu hann i þaula um viðtalið í Spectator í gær.
SAS hafnar
launakröfu
flugmanna
Kaupmannahöfn. Frá Nils Jargen Bruun,
fréllaritara Morgunblaðsins.
Verkfallsaðgerðir sænskra flug-
manna hjá skandínavíska flugfé-
laginu SAS kosta félagið um það
bil tíu milljónir dkr. (um 94 millj.
ísl. kr.) á dag. Fyrsta verkfallsdag-
inn, sem var í gær, bitnuðu að-
gerðirnar á um 15.000 farþegum,
að sögn forráðamanna félagsins.
SAS vísar kröfum flugmannanna
um launahækkun algerlega á bug
og því er engin lausn í sjónmáli.
„Við getum ekki hækkað laun flug-
mannanna meira en annarra laun-
þegahópa hjá félaginu," segir Mats
Mitsell, deildarstjóri hjá SAS.
Hann bendir á að launakostnaður
SAS vegna flugmanna sé um 30%
fyrir ofan meðallag hjá evrópskum
flugfélögum og það geti valdið vand-
ræðum þegar farþegaflug verði gefið
frjálst í Evrópu á tímabilinu milli
1992 til 1995.
Breskur ráðherra:
Ummæli um Evrópuyfirráð
Þýskalands dregin til baka
London. Reuter.
NICHOLAS Ridiey, iðnaðar- og verslunarráðherra Bretlands, dró í gær
til baka ummæli sem eftir honum voru höfð í tímaritinu Spectator, sem
út kom í gær. Þar sagði hann Vestur-Þýskaland vera að sælast eftir
yfirráðum í Evrópu, að Frakkar væru álíka undirgefnir Þjóðverjum
og púðluhundar og að það væri Iíkt og að gefast upp fyrir Adolf Hitler
að fela Evrópubandalaginu forræði ýmissa mála.
Viðtalið við Ridley birtist undir
yfirskriftinni „Að segja það ósegjan-
lega um Þjóðveija“. Þar talar hann
m.a. um heimsókn Karls Ottos Pöhls,
forseta hins vestur-þýska banka
Bundesbank, til London í síðustu
viku. Þar kynnti Pöhl evrópskt mynt-
bandalag sem Ridley segir vera lið
Þjóðveija í áætlun um að ná yfirráð-
um i Evrópu og hana verði að stöðva.
„Þessi yfirtaka Þjóðveija, með
Frakka álíka undirgefna og púðlu-
hunda, er algjörlega óþolandi." Síðan
beindi hann spjótum sínum að Evr-
ópubandalaginu. „Þegar ég virði fyr-
ir mér stofnanirnar sem við eigum
að fela forræði ýmissa mála, verð
ég skelfingu lostinn." Þá kallaði hann
forstöðumenn þeirra „uppgjafa-
stjórnmálamenn með enga ábyrgðar-
skyldu". „Ég er í sjálfu sér ekki
mótfallinn því að afhenda forræðið,
en ekki þessu gengi. Það væri alveg
eins hægt að fela það Adolf Hitler,
hreinskilnislega sagt.“ Hann sagði
að hlutverk Bretlands hefði ætíð ver-
ið að stuðla að valdajafnvægi innan
Evrópu. „Aldrei hefur verið meiri
þörf fyrir það en nú, þegar Þjóðveij-
ar eru svo hrokafullir."
Ummæli Ridleys vöktu mikla reiði
í Þýskalandi, meðal embættismanna
Evrópubandalagsins og í Bretiandi.
Þegar Karl Otto Pöhl var beðinn að
Flokksþing kommúnista í Sovétríkjunum:
Engin vandamál voru leyst
- segir Sovétsérfræðingurinn Míkhaíl Voslenskíj
ÚRSÖGN Borís Jeltsíns og fylg-
ismanna hans úr sovéska komm-
únistaflokknum er mikið áfall
fyrir Míkhaíl Gorbatsjov leiðtoga
Sovétríkjanna. Er þetta mat
Míkhaíls Voslenskíjs eins helsta
sérfræðings Vesturlanda í mál-
efnum Sovétríkjanna. í símavið-
tali við Morgunblaðið í gær sagði
hann miklar vonir hafa verið
bundnar við flokksþingið en
harðlínumenn hefðu fengið því
áorkað að þar voru engin vanda-
mál leyst.
„28. flokksþingið var haldið und-
ir áhrifum af stofnun Kommúnista-
flokks Rússlands," sagði Vos-
lenskíj. „Gorbatsjov hafði stuðlað
að stofnun slíks flokks til mótvæg-
is við Borís Jeltsín leiðtoga rót-
tækra umbótasinna sem nýverið
hafði komist til forystu í Æðsta
ráði Rússlands og þannig orðið for-
seti stærsta sambandslýðveldis
Sovétríkjanna. Gorbatsjov er
miðjumaður í flokknum og með
þeirri ákvörðun að tefla Kommúni-
staflokki Rússlands gegn Jeltsín
tók hann sveig í átt til harðlínu-
manna. Gorbatsjov vonaði að
harðlínumenn myndu styðja sig
gegn Jeltsín. Hins vegar kom á
daginn að harðlínumenn studdu
ekki frambjóðendur Gorbatsjovs til
formennsku í rússneska flokknum.
í ljósi þessarar reynslu ákvað
Gorbatsjov að beina sjónum hvorki
til vinstri né hægri á flokksþinginu
heldur stýra miðjukúrs sem fól í
sér hreina og klára andstöðu við
harðlínumenn. Gorbatsjov fékk því
framgengt að frambjóðandi sinn
væri kjörinn varaaðalritari. Flokks-
þingið hafnaði Jegor Lígatsjov höf-
uðandstæðingi Gorbatsjovs. Þessi
niðurstaða þýðir líklega að pólitísk-
um ferli Lígatsjovs sé lokið. Kosn-
ing ívashkós er sigur fyrir Gorb-
atsjoy í þeim skilningi að nú er
varaaðalritarinn á hans bandi.
Neikvætt fyrir Gorbatsjov er í
fyrsta lagi að hann kom ekki fram
hugmyndum sínum um að embætti
aðalritara yrði lagt niður. Gorbatsj-
ov vildi að stofnað yrði embætti
flokksformanns og því hugðist
hann sjálfur gegna. Hann vildi
einnig leggja Stjómmálaráðið af
og stofna nefnd fulltrúa úr öllum
stéttum. Þess í stað var Stjóm-
málaráðið útvíkkað og þar sitja nú
flokksformenn úr öllum lýðveldum
Sovétrílqanna.
í öðru lagi eru þau tíðindi að
flokkurinn er að bytja að klofna
uggvænleg fyrir Gorbatsjov. Nú
má telja líklegt að róttækir um-
bótasinnar stofni nýjan flokk í ætt
við jafnaðarmannaflokka á Vest-
urlöndum. í kommúnistaflokknum
verða þá einungis eftir miðjumenn
og harðlínumenn. Það er erfitt að
segja til um afleiðingar þessa fyrir
kommúnistaflokkinn. Róttækir
umbótasinnar eru fyrst og fremst
menntamennimir í flokknum.
Flokkurinn kennir sig við verkalýð-
inn en verkamenn í námuhéruðum
Sovétríkjanna hafa undanfarið sett
sig upp á móti flokknum svo mað-
ur spyr sig hvað sé eftir,“'sagði
Voslenskíj.
Nýkjörinn fulltrúi Gorbatsjovs:
Lofar að taka tillit
til allra sjónarmiða
Moskvu. Reuter. U
VLADÍMÍR ívashko, sem kjörinn var í næst valdamesta embætti
sovéska kommúnistaflokksins á flokksþinginu I Moskvu í íyrradag,
lofaði í gær að taka tillit til allra sjónarmiða í flokknum.
róttækum umbótasinnum á þinginu
í Úkraínu, þar sem hreyfingin
Rukh, sem berst fyrir sjálfstæði
lýðveldisins, hefur um fjórðung
þingmanna og nýtur vaxandi fylg-
is. Hann sagði af sér sem forseti
lýðveldisins í siðasta mánuði og bar
því við að hann nyti ekki nógu
mikils stuðnings á meðal úkraín-
skra þingmanna.
ívashko fékk 3.109 atkvæði í
ívashko, fyrrum forseti Úkraínu,
sagði á fyrsta blaðamannafundi
sínum sem fulltrúi Míkhaíls Gor-
batsjovs, aðalritara flokksins, að
hann myndi hlusta á skoðanir rót-
tækra umbótasinna í flokknum og
bætti við að margar af tillögum
Borís Jeltsíns, sem sagði sig úr
flokknum í gær, væru áhugaverð-
ar. Hann viðurkenndi þó að hann
hefði ekki átt upp á pallborðið hjá
Vladímír ívashko.
kjörinu en Lígatsjov aðeins 776.
Hann varð forseti Úkraínu í fyrra
en þar áður var hann fyrsti ritari
flokksins í Dnepropetrovsk í Úkr-
aínu.
tjá sig um málið á blaðamannafundi
sem haldinn var í Austur-Berlín um
þýska myntbandalagið sagði hann:
„Ég tel þessi ummæli vera mjög
óvægin og óviðeigandi fyrir ráðherra
lands sem er aðili að Evrópubanda-
laginu." Pöhl færðist í fyrstu undan
að svara spurningum fréttamanna
um málið og bað menn að halda sig
við efnið, þ.e. myntbandalagið. Síðan
þegar hann var spurður hvort hann
væri móðgaður vegna þess sem Rid-
ley hafði sagt um tilgang ferðar
hans til London í síðustu viku sagði
hann: „Ég kæri mig kollóttan. Eg
þekki ekki hr. Ridley." Hann sagðist
ekki vera reiður. „Hvers vegna ætti
ég að vera það?“ spurði hann. Þjóð-
veijar voru þó ekki allir jafn yfirveg-
aðir og Pöhl. Otto Lambsdorff, leið-
togi fijálsra demókrata í Vestur-
Þýskalandi (FDP), sagði að Ridley
hefði annaðhvort verið drukkinn í
viðtalinu eða að hann væri ekki enn
búinn að jafna sig á sigri Þjóðveija
yfir Englendingum á heimsmeistara-
mótinu í knattsþyrnu.
Afsagnar Ridleys var krafist af
stjórnarandstöðunni í Bretlandi,
nokkrum flokksbræðrum hans ,í
íhaldsflokknum og ýmsum þing-
mönnum Evrópuþingsins. Margaret
Thatcher, forsætisráðherra Bret-
lands, lýsti því strax yfir að um-
mæli Ridleys túlkuðu ekki stefnu
stjórnar hennar og gaf í skyn að hún
myndi ekki krefjast afsagnar hans.
Skömmu seinna dró Ridley sjálfur
ummælin til baka, í tilkynningu sem
send var út frá London, en hann er
á ferð um Ungvetjaland. „Að íhug-
uðu máli sé ég verulega eftir orðum
mínum, sem birt eru í tímaritinu
Spectator og dreg þau heilshugar til
baka.“
Potsdam:
Hitler o g Gör-
ing ennþá heið-
ursborgarar
Austur-Berlín. Reuter.
ADOLF Hitler og Hermann Gör-
ing eru enn á skrá yfir heiðurs-
borgara í Potsdam í Austur-
Þýskalandi, að því er fram hefúr
komið við rannsókn á skjalasafni
borgarinnar.
Málið er vandræðalegt fyrir
borgaryfirvöld og hyggjast þau aft-
urkalla titlana hið snarasta.
Potsdam, er ekki eina austur-
þýska borgin sem ekki hefur enn
strikað alla nasista út af heiðurs-
borgaralistum sínum. Hafnarborgin
Rostock svipti Hitler ekki heiður-
stign fyrr en í síðustu viku.