Morgunblaðið - 18.07.1990, Blaðsíða 19

18 ' MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 18. JÚLÍ 1990
JHttrgtnifrliifrtfe
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
FlaraldurSveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
ÁgústlngiJónssoii.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 90 kr. eintakið.
Þjóðveijar
treysta sig í sessi
60 ara afinæli Sól-
heima í Grímsnesi
Minning um frú Sesselju Sigmundsdóttur, Sólheimum
egar Vestur-Þýskaland
gerðist aðili að Atlants-
hafsbandalaginu (NATO) 1955
ruku Sovétmenn til og stofnuðu
Varsjárbandalagið með fylgi-
ríkjum sínum. Nú þegar Var-
sjárbandalagið er í upplausn
vegna frelsisvindanna sem farið
hafa um Austur-Evrópu sam-
þykkir leiðtogi Sovétríkjanna,
Mikhaíl Gorbatsjov, á fundi með
Helmut Kohl, kanslara Vestur-
Þýskalands, að sameinað
Þýskaland sem er að fæðast
þessa mánuði og vikur verði í
Atlantshafsbandalaginu.
Þeir sem hafa fylgst með
umræðum um utanríkis- og ör-
yggismál vita, að sá ótti hefur
sótt að mörgum, að sameining
Þýskalands jafngilti því að
landið yrði hlutlaust í hjarta
Evrópu; Sovétmenn myndu
aldrei fallast á annað. Þessi rök-
semd hefur verið notuð gegn
tilraunum til að sameina landið.
Hún fýkur nú út í veður og vind
eins og svo margt annað á þess-
um miklu breytingartímum.
Mikhaíl Gorbatsjov hefur hvað
eftir annað sýnt, að hann er
raunsæismaður, sem tekur
ákvarðanir með hliðsjón af
stöðu mála hveiju sinni. Hann
hefur nú fallið frá öllum óað-
gengilegum skilyrðum gegn
sameiningu Þýskalands og
þeirri eindregnu kröfu, að landið
verði áfram aðili að Atlants-
hafsbandalaginu.
Á það hefur verið bent, að
með aðild Þýskalands að NÁTO
tryggi Vesturveldin öryggis-
hagsmuni sína og þess vegna
sé síður en svo ósanngjarnt að
komið sé til móts við Sovétmenn
á einn eða annan veg. Gorbatsj-
ov setti ýmis skilyrði fyrir sam-
þykki sínu. Sovéski herinn verð-
ur til dæmis ekki fluttur á svip-
stundu á brott úr stöðvum
sínum í A-Þýskalandi. Her sam-
einaðs Þýskalands verður fá-
mennari en herafli V-Þýska-
lands núna, það er 370.000
menn í stað 450.000 manna nú;
ef austur-þýski herinn er tekinn
með ráða þýsku ríkin nú yfir
600.000 manna herliði. Herafli
undir stjórn NATO verður ekki
á a-þýsku landi. V-Þjóðveij.ar
heita því að eignast ekki kjarn-
orkuvopn.
Fyrir V-Þjóðveija eða banda-
menn þeirra er ekki erfitt að
fallast á þessi skilyrði. Þau inn-
sigla í raun sigur þeirra og ekki
síður hitt, að Sovétmenn viður-
kenna, án þess að það sé sér-
staklega tekið fram, að banda-
rískur herafli verði áfram í
Vestur-Þýskalandi með þeim
vopnabúnaði sem hann hefur
yfir að ráða.
Þeim hefði ekki verið trúað
sem spáðu því eftir að Berlínar-
múrinn hrundi fyrir fáeinum
mánuðum, að viðræður við Sov-
étmenn um framtíð sameinaðs
Þýskalands myndu bera þennan
árangur á jafn skömmum tíma.
Hraðinn er svo mikill undir ör-
uggri forystu Helmuts Kohls
kanslara að varla gefst tóm til
að átta sig á sögulegu gildi ein-
stakra atburða. Viðurkenning
Sovétmanna á aðild sameinaðs
Þýskalands að NATO er
pólitískur stórviðburður, sem
leiðir til þess að nú verður end-
anlega samið við Þjóðveija um
lyktir síðari heimsstyijaldarinn-
ar.
Sovéskir ráðamenn hafa
hingað til rökstutt flestar
ákvarðanir sínar um vígbúnað
og öryggismál í Evrópu með því
að vísa til óttans við Þýskaland;
allt verði að gera til að hindra
að Þjóðveijar gætu öðlast sinn
fyrri styrk. Sovétmenn sem
hefðu missttugi milljóna manna
í yföðurlandsstríðinu mikla“ við
Þyskaland nasismans myndu
ekki taka neina áhættu gagn-
vart Þýskalandi nú á tímum.
Gorbatsjov hefur gengið á hólm
við þessa stefnu með samkomu-
laginu sem hann gerði við Kohl
á mánudag. Hann vill að Sov-
étríkin og Þyskaland búi saman
hlið vjð hlið í Evrópu. Kohl ætl-
ar að nota ríkidæmi Þjóðveija
til að leggja Gorbatsjov lið í
endurreisn sovésks efnahagslífs
sem er því miður ekki enn hafín.
Undanfarna daga höfum við
orðið vitni að þvi að breskur
ráðherra hraktist úr ríkisstjóm
vegna ummæla sinna um
Þýskaland og Evrópubandalag-
ið. Sá atburður minnir okkur
á, að margvíslegir erfiðleikar
fylgja aðlögun að nýjum að-
stæðum í Evrópu og ekki eru
allir á eitt sáttir. Miklu átaka-
þingi er nýlokið í sovéska
kommúnistaflokknum, þar sem
Gorbatsjov var sigurvegari en
flokkurinn klofnaði. Sovéski
leiðtoginn tekur vafalaust
áhættu heima fyrir með sam-
komulaginu við Kohl en hvergi
hefur Gorbatsjov notið meiri
vinsælda en í Vestur-Þyska-
landi; hann hefur ekki brugðist
aðdáendum sínum þar á úrslita-
stundu.
eftirRósu B. Blöndals
Sesselja Sigmundsdóttir var ung
stúlka milli tvítugs og þrítugs, þeg-
ar ég sá hana fyrst í Reykjavík
sumarið 1935. Vorum við gestir í
einu húsi þar. Mér þótti hún bæði
fríð og glæsileg, vel vaxin, fijáls
og djarfmannleg. Hún var nýkomin
fra'námi í Þýskalandi. Þegar hún
var farin frétti ég, að hún hefði
lært meðhöndlun á vangefnum
börnum og hefði stofnað hæli fyrir
slík börn.
Sumir menn segja um stúlku sem
þykir ófríð, ef hún fer að vinna að
hugsjónastarfi, að hún vilji bæta
sér upp, að hún sé ekki talin keppi-
kefli. Ekki skorti Sesselju atgervi
og mætti þó líklega segja, að hún
væri best í raun. Svo reyndist hún
mörgum munaðarlausum börnum.
Sesselja var af þeirri gerð greindar
og atgjörvis, sem ekki duldist í
mannfjölda á meðan lífsþróttur,
æska og hugsjón ljómuðu um dökka
brá og bjartan svip. Hún lét ástar-
söngva vorsins fram hjá sér fara.
Hún hafði markað sér braut. Hún
fór ein frá þjóðvegi um krókótta
leið og mýrarvegleysu, heim að
Hverakoti í Grímsnesi. Stundum bar
hún þangað barn á bakinu, fatlað
barn, frá bílveginum langa leið, ell-
egar mat fyrir börnin sin, sem hún
hafði tekið að sér. Hún hafði ákveð-
ið að veita ást sína og umhyggju
börnum sem óafvitandi höfðu valdið
vonbrigðum og sársauka. Sum
þeirra höfðu þess vegna mætt ást-
leysi, en önnur ofurást. Flestum
foreldrum var um megn að veita
fötluðu barni heppilega meðhöndlun
til þroska. Sesselja áleit að til þess
þyrfti sérstaka þekkingu og þeirrar
þekkingar hafði hún aflað sér. Fað-
ir Sesselju, Sigmundur Sveinsson,
var heitur trúmaður og hugsjóna-
maður. Hann var mikill ferðamaður
á unga aldri og þrekmenni. í „Þætt-
ir úr lífi mínu“, segir Sigmundur
um konu sína: Höfuðdyggðir hennar
eru sannleiksást og skyldurækni í
því sem henni er trúað fyrir, ósann-
indi eða fláttskap þolir hún ekki.“
Um bata eftir veikindi konu hans
segir hann: „En við vissum hvaðan
eftirAra Trausta
Guðmundsson
Það er auðvelt að telja saman
30 til 40 skála á hálendi íslands.
Þeir eru einn helsti burðarásinn í
ferðalögum fólks um fjöil og fírn-
indi. Þess kyns dægradvöl er að
verða mjög mikilvægur þáttur í al-
mennri velferð fólks og ákaflega
góð leið til að veita ævintýraþrá og
forvitni um náttúruna útrás.
Skálarnir eru í eigu margra að-
ila; margir tilheyra Ferðafélagi ís-
lands eða deildum þess, en aðrir,
stakir skálar félögum eða búand-
fólki til sveita sem þarf á þeim að
halda í leitum. Einn fyrsti eiginlegi
skálinn handa ferðafólki, fyrst og
fremst, var byggður í Hvítárnesi
við Kjalveg um 1930. Ferðafélag
íslands gekkst fyrir þessu þarfa
framtaki. Skálarnir urðu brátt fleiri
og þeir voru byggðir æ hærra til
fjalla; einmitt þar sem þeirra var
mikil þörf vegna illviðra eða langra
aðkomuleiða sem hvetja til lang-
dvala á staðnum. Meira að segja
jöklamir fengu sín hús: Á Snæfells-
jökli reis skáli FI og Jöklarannsókn-
arfélag íslands hefur sett niður hús
hjálpin kom. Hann vantar aldrei
vegi.“ Batinn var augljóst krafta-
verk.
íslenska þjóðfélagið hafði mikla
þörf fyrir líknarstarf Sesselju. Það
sannaðist fljótt, að margur og mik-
ill vandi var þar leystur. Enda var
starf hennar algjört brautryðjanda-
starf. Svo vel vildi til, að presta-
stefna íslands hafði þá alveg nýlega
beitt sér fyrir að safna fé og leggja
fé til einhverra slíkra líknarstarfa,
eins og unga stúlkan var að hefja
og beijast fyrir. Þarna mættust því
tvö öfl.
Sesselja reyndi að fá jörð á Álfta-
nesi, en það tókst ekki. Séra Guð-
mundur Einarsson prófastur á Mos-
felli í Grímsnesi hafði þessi mál
með höndum fyrir kirkjuna. Hann
kom Sesselju til hjálpar. Hann hafði
verið prestur í Ámeríku og hefur
sennilega þekkt slík störf þar.
Hann skildi þá þörf, sem þessi
unga stúlka fékk köllun til að svara.
Hann var mikill samúðarmaður og
eins og kona hans, frú Anna Þor-
kelsdótir frá Reynivöllum í Kjós.
Séra Guðmundur var auk þess mik-
ill framkvæmdamaður. Hann keypti
Hverakot í Grímsnesi fyrir þessa
starfsemi. Það var ómetanlegt að
fá þar ódýra upphitun og svo gróð-
urhúsamöguleika, þar sem unga
stúlkan lagði sérlega mikið upp úr
því að hafa sem mest af jurtafæði.
Auk þess vildi hún að öll ræktun
færi fram með náttúrulegum, en
ekki tilbúnum áburði. Þá skildu
fáir menn það sjónarmið. Útlendur
áburður var þá að ryðja sér til rúms.
Hverakot liggur í brekkukvos,
tvær hæðir mynda horn og sléttan
inni er á móti sól. Hverirnir eru
miklir og hvítir mekkir stíga þar
upp. En það þurfti áræði og þol-
gæði, þrautseigju og kjark fyrir
unga stúlku, sem átti sjálf engin
efni til að leggja fram, þótt hún
fengi styrk frá samtökum presta
til að hefja starfið. Allt varð að
byggja upp frá grunni, bæði hús
og garða og leiða heita vatnið inn.
Og ekki var einu sinni bílvegur
þangað heim. Einbeitni hugsjóna-
mannsins vann sigur. Eitt hús var
fyrst byggt, hveravatn leitt inn til
upphitunar og þvotta. Mikil ræktun
bæði á Vatnajökli og Langjökli, allt
síðan 1956.
Fjallamenn
Nokkur hluti ferðafólks freistast
alltaf til þess að fara um íslenska
jökla og klífa ís og berg til fjalla.
Um 30 áhugamenn um þá íþrótt
stofnuðu með sér félag árið 1939,
eftir að hafa starfað saman í nokk-
ur ár á undan með nokkuð óform-
legri hætti. Það hét Fjallamenn og
varð að deild í Ferðafélagi Islands.
Þetta var stórhuga fólk og sótti
fast til hálendisins þótt bílar væru
til lítils í þá daga og hesta þyrfti
til mest alls flutnings manna og
farangurs.
Fjallamenn störfuðu af krafti í
10-15 ár og urðu félagar flestir um
100. Námskeiðin í fjallamennsku
urðu 7, stundum með ágætum er-
lendum kennurum. Fjallamenn fóru
margar ferðir um jöklana og lítt
kannaðar slóðir og ýmsir félagar
urðu fyrstir til að klífa þekkta tinda.
Fjallamenn byggðu tvo skála og
stefndu að byggingu fleiri. Fyrst
reis skáli á Fimmvörðuhálsi, milli
Eyjafjallajökuls og Mýrdalsjökuls,
árið 1940 en hinn var byggður við
Tindfjöll 1945. Þótt það hægðist
á garðávöxtum og blómum strax
hafin, einnig hóf Sesselja búskap.
Ilún aflaði því sjálf mestrar fæðu
fyrir hælið. Sesselja hafði mikinn
styrk af föður sínum og bræðrum
í byijun þessa mikla uppbyggingar-
starfs. Faðir hennar útvegaði efni
til húsagerðar og stóð í öllum útrétt-
ingum. Kristinn, bróðir hennar,
flutti efnið austur að Bijánsstöðum,
þá náði bílvegurinn ekki lengra.
Símon og Þórarinn, bræður hennar,
sóttu þangað efnið. Þórarinn sagði
að þeir hefðu ekki getað haft tvo
vagnhesta, vegna þess hve mikið
var um ílagskeldur á leiðinni. Á
þessum dögum var ekki allt látið
fyrir bijósti brenna. Símon hjálpaði
til við búskapinn.
Á einni tíð var við búið ungur
maður, Hannes Hannesson, síðar
bóndi á Kringlu. Afburðamaður að
öllum drengskap, dugnaði og hjálp-
semi. Einnig var þar meðal bestu
starfsmanna af íslensku fólki Þór-
katla Hólmgeirsdóttir, síðar hús-
freyja á Kringlu í Grímsnesi. Hélst
ætíð mikil vinátta þeirra Sesselju.
En flest starfsfólk var þýskt, frá
sama skóla og Sesselja kom frá og
var sérstakt hugsjónafólk í hjálp-
semi við hina minnstu bræður. Oll
lögðu þau mikla áherslu á jurta-
fæði, sem eigi væri ræktað með
kemískum áburði. Sesselja fór ekki
varhluta af fordómum á þeim
manni, sem er brautryðjandinn. Mér
hafa komið í hug í því sambandi
þau orð sem Magnús Jónsson próf-
essor sagði eitt sinn í kveðjuræðu
sinni við guðfræðikandidata. „Gjör-
ið allt sem þið getið fyrir málefnið
— vandið ykkur í öllu starfi, en
minnist þess um leið, að fram hjá
rógberanum kemst enginn maður.“
Áreiðanlega hlaut Sesselja þá
reynslu. Sigmundur, faðir hennar,
drepur lauslega á það í ævisögu-
broti sínu. Einhvern tímann var það
kært fyrir Knúti lækni Kristins-
syni, að börnin á Sólheimum fengju
lélegt fæði, mest grænmeti. Þá
sagði Knútur, að hvergi væri heilsu-
far betra á ijölmennu heimiii, en á
Sólheimum. Sesselja gaf Hverakoti
nýtt nafn og nefndi heimilið Sól-
heima. Því hugsun hennar var, að
hún ætlaði að leiða börnin út í sól-
„Þetta framtak verður
vonandi til þess að
Fimmvörðuháls telst
aftur miðpunktur ferða
um tvo af Suðurjöklun-
um og áningarstaður
þeirra sem ganga háls-
inn.“
smám saman um í starfi Fjalla-
manna, héldu þeir samtökum sínum
virkum fram undir 1970. Þeir buðu
t.d. Edmund Hillary hingað eftir
sigur þeirra Tenzings á Everest-
fjalli og þeir héldu Tindfjallaskála
við (hann stendur enn og nýtist
vel.) Fimmvörðuhálsskálinn var erf-
iðari í viðhaldi en hinn og varð
íslensku veðurfari að bráð. Um
hann snýst það sem hér fer á eftir.
Vin í veðravíti
Fimmvörðuháls er um 1.040
metra hár yfír sjó. Þar yfír lá al-
Rósa B. Blöndals
„Islenska þjóðfélagið
hafði mikla þörf fyrir
líknarstarf Sesselju.
Það sannaðist fljótt, að
margur og mikill vandi
var þar leystur. Enda
var starf hennar algjört
brautryðjandastarf.“
skinið. Hún ákvað, að þau skyldu
njóta sólskins og útiveru. Eitt sinn
kom ég í heimsókn á Elliheimilið
Grund. Þar í litlu þakherbergi lá í
rúminu fimmtugur maður, sem enn
var barn eins og mörg Sólheima-
börn. Hann var alltaf að biðja alla
sem komu um að bera sig út í sól-
skinið. Hann langaði svo mikið að
sjá sólina, grasið og blómin. Það
er átakanlegt að geta ekki orðið
við þeirri bæn. Mér kom hann alltaf
í hug, þegar ég sá Sólheimabörnin
ganga úti með leiðsögumanni.
Ollum börnum á Sólheimum var
kennt að lesa, þeim sem gátu lært,
einnig margt annað að vinna. Öll
heilsuðu þau sérlega fallega og
kvöddu vel. Þau fengu þar uppeldi
frá barnæsku. Heilbrigð börn sem
ólust þar upp voru sérlega fijálsleg
og hjálpleg. Ég sá það, þegar þau
voru á Mosfelli í spurningum. Sess-
elja sagði að gott viðmót væri fötl-
uðum börnum mjög nauðsynlegt,
kuldi lokaði sál þeirra og hefti
þorska. Þannig mun því vera varið
líka um heilbrigð börn. Öllum til
athugunar, sem eiga börn, sem
hafa fengið eðlilegt tungutak og
eðlilegar vöggugjafir, þessar dýru
gjafir, sem enginn getur keypt. Þá
ætla ég að taka það fram að það
var merkilegt að heyra, hve vel
Sólheimabörnum, sem mörg eiga
kunn leið úr Skógum undir Eyja-
íjöllum yfir í Goðaland, sem er inn
af Þórsmörk. Meðan jöklar voru
minni en þeir urðu á 17.-19. öld
var þar greið leið en síðar settust
fannir og smájökull á hálsinn og
var þá væntanlega minna um
mannaferðir þarna yfir en áður,
enda áttu menn þá varla erindi í
Goðaland nema með fé. Fjallamenn
fengu augastað á Fimmvörðuhálsi
vegna þess að hann liggur svo vel
við til ferða á Eyjafjallajökul (1.666
m) og Mýrdalsjökul (1.490 m). Svo
er gönguleiðin milli Þórsmerkur og
Skóga sérdeilis skemmtileg og út-
sýni merkilegt á þeirri slóð. Eitt
fyrsta meginverkefni félagsins var
að koma upp skála efst á hálsinum.
Guðmundur Einarsson, listamað-
ur, frá Miðdal og aðaldriffjöður
Fjallamanna, hannaði 10-12 manna
skála í þjóðlegum stíl, með burstum,
steinhlöðnum veggjum til hálfs og
glæsilegum vindskeiðum. Karl T.
Sæmundsson, er lengi kenndi húsa-
smíðar o.fl. við Iðnskólann í
Reykjavík, útfærði vandaða smíða-
teikningu af húsinu. Og svo voru
viðir og klæðning sniðin til í
Reykjavík og allt saman, ásamt
jámklæðningu á þak, flutt á hestum
Nýr Qallaskáli á Fimmvörðuhálsi
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 18. JÚLÍ 1990 19 *
Morgunblaðið/Kristján Þ. Jónsson
Frá radarstöðinni á Straumnesfjalli. Þar er ætlunin að snyrta til en
allar líkur eru á að það sem eftir er af húsiunum verði látið standa.
Mengun könnuð
frá stríðsminjum
FULLTRÚAR frá umhverfísmálaráðuneyti og varnamáladeild ut-
anríkisráðuneytisins könnuðu fyrir skömmu ástand stríðsminja sem
settar voru upp á Vestfjörðum og Langanesi í siðari heimsstyrjöld-
inni. Var ástæða þess kvörtun sem hafði borist frá fiskeldissföð á
Langanesi en eigendur hennar óttuðust að mengun frá minjunum
kynni að spilla fískeldinu. Til stendur að fara að ratsjárstöðvunum, *
kanna hvort mengun sé á svæðinu og að snyrta þar til.
nokkuð erfitt með mál, var kennt
að bera fram íslensku, vort eigið
tungumál, sem margt vel gefið fólk
lætur sér sæma að tala óskýrt og
illa.
Sólheimabörnum var kennt að
bera svo vel fram, að heyrðist um
stóran sal, er þau voru látin leika
og fara með texta í leikriti eða á
skrautsýningu. Einnig voru þau æfð
í að bera skýrt fram í söng.
Ég minnist þess, að ég heyrði í
útvarpi, frá öðru hæli fyrir fötluð
börn, það var á föstudaginn langa,
og börnin sungu „Allir krakkar,
allir krakkar eru í skessuleik". Þar
mun það hafa verið talið hæfa
þroska þeirra. Mér varð hugsað til
þess þá, þegar Sesselja bauð okkur
hjónum á föstudaginn langa að
Sólheimum og þar var helgidags-
dagskrá. Börnin sungu allan sálm-
inn „Ég kveiki á kertum mínum við
krossins helga tré.“ (D.St.) Þau
kunnu sálminn, svo vel höfðu þau
lært, þau báru orðin vel fram. Þau
voru á ýmsum aldri. eg skal segja
ykkur það, sem ef til vill haldið að
börn skilji ekki vers eða fagran
sálm, Guðs andi og andi skáldsins
gefa skilning með vængjum ljóðs-
ins. Guðs orð er börnum auðskilið,
ef þau eru leidd að því. Guðs orð
og sálmar skiljast því betur, sem
málið er fegurra. Allir sem leiðbeina
börnum, ættu að minnast orða frels-
arans: „Leyfið börnunum að koma
til mín og bannið þeim það ekki,
því að sh'kra er Guðs ríki.“
Frú Sesselja mundi þau og virti
þau orð. Sjá mátti á fermingardög-
um Sólheimabarna sannleiksgildi
þeirra orða. Þegar Sesselja kom
með stóra hópinn sinn að Mosfelli
til fermingar, þá ljómaði gleðin á
hverri brá. Þau voru færð í hvítu
kyrtlana og þegar þau gengu inn
að altarinu voru þau glöð, eins og
Guðsríki stigi niður til þeirra. Sess-
elja kom þá alltaf með litskær blóm,
til þess að prýða altarið. Svo færði
hún mér annan stóran blómvönd,
svona var hún í öllu stórbrotin.
Sesselja hélt ríkulega fermingar-
veislu fyrir fermingarbörnin sín,
aðstandendur þeirra og heimilið.
Og gleði barnanna var mikil.
Ef þú hefur hitt gamait fólk, sem
eitt sinn var jafnvel afar greint og
minnugt, en hefur nú miklu gleymt,
þá kann því að vera líkt varið með
þessi börn, að tækið er ekki full-
komið. En einhvern tímann, þegar
líkamsijötrarnir bresta, þá kann að
koma í ljós hver maðurinn var, sem
naut sín ekki vegna bilunar í mót-
tökutæki, eða tæki hugsunarinnar.
Bróðir Sesselju sagði mér, að
margir kaupmenn og ýmis fyrirtæki
hefðu styrkt Sólheimastarfsemina
frá byijun. Og eins að séra Guð-
mundur Einarsson hefði verið Sess-
elju hin styrka stoð. Sjálf nefndi
hún frú Önnu, konu hans, í því
sambandi. Ég minnist þess að ég
heyrði einn ágætan mann, sem
færði frú Sesselju fjárupphæð fyrir
hælið frá samtökum, segja bros-
andi, að hún hefði ekki verið mikil
fjármálamanneskja, hennar fyrsta
verk hefði verið að kaupa jólaskó
fyrir öll börnin. Það má nærri geta,
hve mikil gleðin hefur verið og dá-
lítið fótastapp, þegar þau settu öll
í einu upp nýja skó á aðfangadag.
Þessi saga um skóna minnti mig á
Guðmund biskup góða, er hann
haðfi fengið nokkurra daga uppi-
hald með útigöngufólk sitt og
ógladdist eftir dálítinn tíma. Þá
spurði bóndi, hví hann væri hrygg-
ur. „Hugsar þú ekki,“ sagði Guð-
mundur biskup, „að fólk mitt þurfi
skæðaskinn.“ Þá skildi bóndi. Hann
hafði haldið eftir skinnum af 26
kindum. Skjólstæðingar Guðmund-
ar góða þurftu líka að fá skó. Sess-
elja talaði aldrei um, að hún gæti
látið fólk sitt njóta sömu mögu-
leika, eins og þeir sem heilir eru.
Allt slíkt tal er sýndarmennska. En
hún kenndi garðyrkju og blómarækt
þeim, sem það gátu lært, tónlist var
þar einnig kennd. Hún leitaði þeirra
hæfíleika sem hægt var að rækta.
Margir af hennar fólki höfðu yndi
af hljómlist. Til var þar tungumála-
gáfa og óvenjuleg reikningsgáfa.
Ég heyrði þetta unga Sólheimafólk
stundum, segja óvenju málfagrar
setningar. Tvö börn heilbrigð fékk
frú Sesselja gefin. Fríðu, sem var
handgengin heimilinu og hjálpleg
síðar. Og Elvar, sem var orðinn
aðstoðarmaður hjá móður sinni á
Sólheimum, en dó skyndilega af
hjartabilun, þá um tvítugt. Með-
fæddur galli, sagði læknirinn. Það
var mikil sorg fyrir móður hans að
missa hann. Elvar var sérlega efni-
legur og elskulegur drengur. Bæði
voru þau Fríða og hann falleg og
vel gefin böm.
Nú eru liðin sextíu ár síðan unga
stúlkan, Sesselja Sigmundsdóttir,
stofnaði Sólheima. Margt hefur
síðan breyst. Nú eru þar ekki leng-
ur tekin ung börn og alin upp. Eitt
er víst, að Sesselja og Þjóðveijarnir
með íslenskum kennurum náðu
fram ótrúlega góðúm þroska hjá
mörgum börnum sem komu þangað
ung. Um hveija hátíð voru þau lát-
in taka þátt í helgileik í sambandi
við hátíðina. Þau lærðu hátíðar-
sálma og lög við þá, þau lærðu
mikið, hver eftir sinni getu.
Spyijið að gömlu götunum. Sess-
elja leiddi börnin út í ljósið, vorsöng-
inn og sólskinið inn á Guðsríkis
braut.
Höfundur cr rithöfundur.
Um er að ræða ratsjárstöðvar á
Straumnesfjalli við Aðalvík og á
Heiðarfjalli á Langanesi, sem Bret-
ar settu upp í síðari heimsstytjöld-
inni. Er stöðin á Heiðarfjalli að
mestu horfin en sú á Straumnes-
fy'alli stendur að hluta til. Að sögn
Kristjáns Þ. Jónssonar skipherra
hjá Landhelgisgæslunni, Var hún
ein af fyrstu ratsjárstöðvunum sem
Bretar settu upp utan heimalands
síns en það var árið 1941. Sagði
hann að nokkuð ljóst væri að það
Ráðherrarnir munu eiga viðræð-
ur um landbúnaðarmálefni og sam-
skipti EFTA- og Efnahagsbanda-
lagslanda á því sviði, auk þess sem
fjallað verður um önnur mál sem
varða samskipti landanna. Ráð-
herrann og fylgdarlið hans munu
sem eftir stæði af stöðinni yrði ekki
rifíð.
Vegna kvartana fískeldismanna
var skipuð nefnd til að kanna hugs-
anlega mengun frá stöðinni á Heið-
arfjalli. Jónas Elíasson prófessor fór
af hálfu umhverfisráðuneytis og
sagði hann að engin mengun hefði
fundist en kanna ætti það betur auk
þess sem nauðsynlegt væri að
snyrta til í kringum stríðsminjarn- ^
ar. Ekki væri ákveðið hvenær það
yrði gert.
auk þess heimsækja landbúnaðar-
stofnanir og bændabýli til að kynn-
ast atvinnuveginum og aðstæðum
hans hér á landi, segir í fréttatil-
kynningu frá landbúnaðarráðuneyt-
inu.
Þýskur ráðherra í heimsókn
Landbúnaðarráðherra Vestur-Þýskalands, hr. Ignaz Kiechle, kem-
ur í heimsókn til íslands í dag, í boði Steingríms J. Sigfússonar,
landbúnaðarráðherra, sem þáði boð hins þýska starfsbróður á síðast-
liðnu ári. I fylgd með ráðherranum er eiginkona hans og embættis-
menn í ráðuneyti hans, en heimsókninni lýkur 20. júlí.
Skáli Fjallamanna á Fimmvörðuhálsi. Myndin er tekin 1947.
upp undir jökulrönd á Fimmvörðu-
hálsi árið 1940.
Skálinn reis hratt og réttsmíðað-
ur á skömmum tíma og varð ekki
aðeins miðstöð virkni Fjallamanna
vor- og sumarlangt, heldur og kær-
kominn áningaretaður allra sem
sóttu í Suðuijöklana. Hann var vin
í því veðravíti sem þarna er þegar
hvassviðri og úrkoma eru í essinu
sínu. En veggir skálans voru ekki
járnvarðir. Á fáeinum áratugum
gengu vatnsveður, skafbyljir og
sandfok svo nærri húsinu að það
varð smám saman óhæft til íveru.
Tilraun Fjallamanna til þess að
finna nýjum skála stað 1967/8 varð
ekki til neins. Flugbjörgunarsveit-
armenn undir Eyjafjöllum reistu svo
annan skála nokkru sunnar og neð-
ar og kom hann að sumu Ieyti í
stað þess gamla. Nú er sá nýrri
farinn að láta á sjá.
Af hugmynd verður hús
Ýmsir ferðalangar á Fimmvörðu-
hálsi syrgðu Fjallamannaskálann
og aðrir hefðu fegnir vitað af góðu
húsi þarna efst milli jökla, til margs
konar brúks. Að því kom fyrir ör-
fáum árum að ieiðir nokkurra
áhugamanna um skálabyggingu á
Fimmvörðuhálsi lágu saman við ólík
tækifæri. Það var svo Karl T. Sæ-
mundsson, síungur framkvæmda-
maðurinn, sem hafði forgöngu um
að áhugamennirnir hittust nokkrum
sinnum í vetur og bræddu með sér
hvernig mætti byggja nýtt hús á
hálsinum. Meðal annars rituðu þeir
bréf til nokkurra félaga og samtaka
sem eiga skála eða kýnnu að hafa
áhuga á þeim. Þar á meðal voru
Ferðafélagið, Útivist og íslenzki
alpaklúbburinn. Það kom þá upp
úr dúrnum að þeir Útivistarmenn
höfðu haft hugmyndir um að reisa
nýjan skála á F’immvörðuhálsi og
voru komnir nálægt því að heljast
handa. Félagið á skála í Básum
sunnan Krossár í Þóremörk og þar
er því næsta ból í norðri frá Fimm-
vörðuhálsi og þangað koma menn
niður sem ganga leiðina frá Skóg-
um yfír í Mörkina.
Til að gera langt mál stutt, þá
þótti öllum hlutaðeigandi skynsam-
legast að Útivist tæki byggingar-
málin í sínar hendur. Karl gerði
nýja teikningu af dálítið stærri
skála og átti þar m.a. samvinnu við
Egil Guðmundsson, arkitekt (Ein-
arssonar frá Miðdal).
Skálinn er í sama stíl og sá gamli
en verður að sjálfsögðu vatns- og
veðurvarinn eftir bestu aðferðum.
Húsviðir allir verða sniðnir hér
syðra og fluttir uppeftir í ágúst nk.
og verður skálanum valinn staður
við þann gamla.
Hálföld
Þetta framtak.verður vonandi til
þess að Fimmvörðuháls telst aftur
miðpunktur ferða um tvo af Suður-
jöklunum og áningarstaður þeirra
sem ganga hálsinn. Nú er algengt
að menn lengi hinn vinsæla „Lauga-
veg“ milli Landmannalauga og
Þóremerkur með því að bæta við
leiðinni úr Mörkinni yfír að Skóg-
um. Margur þættist góður að eyða
í hana tveimur dögum í stað eins
og geta þá gist í Fimmvörðuháls-A,
skála. Ekki má gleyma hestaferðum
yfír Skógaheiði og skíðagöngu yfír
endilangan Eyjafjallajökul, eða þá
göngu úr Mörkinni upp á hálsinn
og til baka samdægure.
Svo þykir auðvitað tilhlýðilegt
að minnast Fjallamanna með þess-
ari byggingu. Þetta voru hressilegir
karlar og konur sem kölluðu
íslensku háfjöllin „leikvang fram-
tíðarinnar" fyrir hálfri öld og
nenntu að reisa skála á reginfjöll-
um, ásamt öðrum forvígismönnum
hálendisferða í landinu.
Vilji einhver leggja skálabygg-
ingunni lið er honum bent á að
hafa samband við skrifstofu Úti-
vistar í Reykjavík'.
Höfundur erjarðeðlisfrseðingur
ogáhugamaður um
fjallanwnnsku.