Morgunblaðið - 29.07.1990, Blaðsíða 10

Morgunblaðið - 29.07.1990, Blaðsíða 10
10 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 29. JULI Erum vió læs? Eftir Jóhönnu Kristjónsdóttur HVAÐ er að vera læs? Að sönnu getur skil- greining verið teygjan- leg. I fyrsta lagi er sá læs sem getur stautað sig fram úr texta; í öðru lagi er sá læs sem getur stautað sig fram úr texta og skilið það sem hann les. En sú skii- greining sem flestir hallast að nú er að sá sé læs sem getur staut- að sig fram úr texta, skilið það sem hann les og sagt öðrum hvað hann las. Hafið er átak gegn ólæsi eins og all- rækilega hefur verið kynnt. Þess hefur orðið vart að mörgum þykir sér- kennilegt að ís- lendingar skuli tala um að hér í landi sé ólæsi — var ekki ólæsi útrýmt á síðustu öld eða hvað? Göngum við ekki í skóla í átta eða tíu ár hið skemmsta? Hvemig fær það staðist að hérlend- is sé sennilega tíundi hver maður illa læs eða torlæs. Að hjá hinni vel upplýstu bókaþjóð sé að finna torlæsi eða dulið ólæsi meðal ung- menna og fullorðins fólks. Að ungt fólk sem hefur verið í skóla þennan tíma geti a.ð vísu stautað og skrifað nafnið sitt, en ekki nýtt sér texta sem það les nema í afar takmörkuð- um mæli, svo sem leiðbeiningar og á í basli með að lesa sjónvarps- texta. Ungt fólk hefur ekki sama áhuga á bóklestri og fyrir tíu árum, myndmiðlar og teiknimyndasögur ríða húsum í uppeldi bama og valda því meðal annars hversu takmark- aða þjálfun böm og ungmenni fá í Morgunblaðið/Árni Sæberg Fram eflir öllum aldri lesa börn og unglingar nær einvörðungu myndabækur með litlum texta. að lesa texta og færa sér hann í not, og eiga því oft örðugt með að tjá sig á ským og eðlilegu máli. Það fer því ekki milli .mála að á mótunarskeiði og fram eftir ungl- ingsámm þurfa börn stöðuga og markvissa örvun af heimilum og skóla, einkum ef vottar fyrir lestrar- tregðu. „Það gildir hið sama um lestur og íþróttir, “ sagði Guðni Olgeirsson, námsstjóri í menntamálaráðuneyt- inu, einn þeirra sem hefur umsjón með lestrarátakinu. „Við getum flest sparkað fótbolta en leikni náum við ekki nema með stöðugri þjálfun. Sama á við um lestur og skilning á texta. Og það er sannað að mjög hefur dregið úr bóklestri hérlendis og lestrarefni meðal ungs fólks er mjög oft myndasögur með afleitum texta og þetta efni er ekki til J)ess fallið að þjálfa og þroska." I könnun Þorbjamar Broddason- ar á bóklestri og fleira sem var birt sl. vetur renna niðurstöður stoðum undir þetta. Þar kemur fram að börn í 4.-9. bekk grunnskóla evddu að meðaltali 10 klukkustundum í að horfa á sjónvarp árið 1968. Árið 1979 eyddu þeir 13 klukkustundum fyrir framan sjónvarp, en árið 1988 hvorki meira né_ minna en 27 klukkustundum. í fyrstu skiptin sem þessi könnun var gerð segir Þorbjöm að þátttakendur hafi verið úr 5-8 skólum en í síðasta skiptið, þ.e. 1988 var aðeins farið í einn skóla og ekki tekið úrtak heldur leitað til allra nemenda í 4.-9.bekk. Það verður að teljast ótrúlegt að frávik milli skóla séu veruleg þó engu sé slegið föstu um það. I þessum könnunum var einnig leitað upplýsinga um bóklestur þessa aldurshóps. Niðurstöðurnar eru lyginni líkastar: Árið 1988 höfðu nemendur að- eins lesið 2,7 bækur mánuðinn á undan (skólabækur frátaldar) mið- að við 4,1 árið 1968 og 7,2 árið 1979. Sömuleiðis var fengið hlut- fall þeirra sem lásu enga bók næsta mánuð á undann og reyndist það vera 21 prósent nemendanna. Sams konar hlutfall var 11% árið 1968 og hefur þvf aukist fjöldi þeirra sem heldur sér einhverra hluta vegna ekki í þjálfun eða hefur ekki áhuga á neinum lestri. Ekki Kemur það heim og samanaðtí- undi hver íslend- ingur sé ólæs? var spurt um iðni við lestur skóla- bóka. Þegar eftir því var leitað hversu margir hefðu lesið 10 bækur eða fleiri reyndust þeir aðeins 5% miðað við 10% tuttugu árum áður. Þessar tölur einar og sér segja býsna skuggalega sögu og hljóta að gefa til kynna að það er ærin ástæða til að taka rösklega til hönd- unum. Guðni Olgeirsson sagði að ekki væru til tæmandi upplýsingar um ólæsi hérlendis nú, en trúlega væri það svipað og í iðnríkjum Vestur- landa, þ.e. tíundi hver maður. Ás- laug Brynjólfsdóttir, fræðslustjóri tók undir þá skoðun. Guðni benti á að menn hefðu ekki gert sér grein fyrir duldu ólæsi í þróuðu löndunum fyrr en með tölvubyltingu og breytt- um atvinnuháttum í kringum 1970, og það hefði komið óþyrmilega á óvart þar eð menn hefðu talið ólæsi heyra til undantekninga. Þá var þegar tekið til við að rannsaka þetta í Bandaríkjunum, Bretlandi, Frakklandi og síðan víðar. „Þá upp- götvaðist ólæsi eða torlæsi í veru- legum mæli. Þegar menn áttu að fara inn í ný störf, meðal annars í tölvuvinnslu réðu þeir ekki við starf- ið. Þeir þekktu stafi og kunnu að skrifa nafn sitt og kannski eilítið meira. En þeir gátu ekki ráðið við nýja og stundum flóknari vinnu vegna toriæsis. Menn skildu ekki leiðbeiningar sem fylgdu nýjum vinnutækjum og í ljós kom að þörf var róttækra endurmenntunarað- gerða fyrir stóra hópa manna sem höfðu verið á vinnumarkaði árum saman. Þessar athuganir leiddu til að menn urðu að hugsa þetta alveg upp á nýtt. Og það veitir ekki af því hér heldur. Hvað sem líður full- yrðingum í OECD-skýrslu frá 1987 að hér hafi menn verið læsir frá því á 12.öld.“ Hérlendis er óhætt að segja að 98% þekki stafina og geti skrifað einfaldar setningar. En ótrúlega margir hafa einkenni torlæsis eða dulins ólæsis (functional illiteracy). Á næstu árum má gera ráð fyrir að fullorðinsólæsi verði kannað ítar- legar að sögn Guðná Olgeirssonar. En snúum okkur að börnum og unglingum. Allstór hópur kemst á ári hverju gegnum grunnskólakerf- ið með lestrarkunnáttu langt fyrir neðan meðallag. ítrekað skal að hér er ekki átt við nemendur sem eru taldir tregir í hefðbundnum skiln- ingi. Guðni segir að þessir grunn- skólanemar skilji samt ekki fyrir-

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.