Morgunblaðið - 29.07.1990, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 29. JÚLÍ
Sameining JEMEMianna
múur enúanieg ínnmúet
„EF GUÐ lofar mun sá dagur renna upp að við sameinumst
brseðrum okkar í suðri, Þegar Jtú kemur næst verður Jemen eitt
ríki. Inshallah það verði svo,“ Á einhverjum slíkum orðum lauk flest-
um mínum samtölum við Norður-Jemena þegar ég var þar í tæpan
mánuð fyrir fímm árum. Allir sögðu að Jemenar litu á sig sem eina
þjóð. Það væri sök ósveigjanlegra kommúnista í suðri að enn væri
Jemen skipt land. Margt heftir gerst síðan. Litlu munaði fyrir
þremur árum að enn brytust út blóðug átök milli þeirra. En samt
var sameiningarhugmyndinni ekki hafnað, henni var ýtt til hliðar
um stund. Og þann 22. mai sl. var kunngjört í Sanaa, höfuðborg
Norður-Jemens, að Jemenríkin tvö væru nú eitt ríki og yrði unnið
að því fram í nóvember að ganga frá ýmsum „praktískum“ atriðum
og skyldi öllu lokið þann 30. nóvember.
eftir Jóhönnu Kristjónsdóttur
ú þegar er gjaldmiðill
þeirra jafn rétthár í báð-
um löndunum og skipan
æðstu ráðamanna hefur
verið ákveðin, en margir
óttuðust að eining næðist
ekki og allt rynni út í
sandinn. Akveðið var að
Saleh, forseti Norður-Jemens, ^rði
forseti í nýja ríkinu, Beidh, fram-
kvæmdastjóri Sósíalistaflokksins í
suðri, varaforseti og forsætisráð-
herra verður A1 Attas, fyrv. forseti
Suður-Jemens. í þriggja manna ráð-
herraráði verða tveir úr norðurhlut-
anum, þ.e. fyrrv. forsætisráðherra
og fyrrv. varaforseti, og einn að
sunnan, aðstoðarframkvæmdastjóri
Sósíalistaflokksins. í ríkisstjórn sitja
39 ráðherrar, þar af 17 frá suður-
hlutanum.
Sameinað verður Jemen fjölmenn-
asta ríki Arabíuskagans með á
fimmtándu milljón íbúa, þar af um
tveir þriðju í norðurhlutanum. Til
samanburðar má geta þess að í
Saudi-Arabíu eru íbúar um um 12,5
milljónir. En það er ekki aðeins fjöl-
mennast heldur mun státa af stjórn-
arskrá sem er fijálslyndari öðrum á
þessu svæði. Þó svo að mikið vald
verði í höndum nýskipaðrar fimm
manna forsætisnefndar verður
stjórnmálaflokkum leyft að starfa
og í fyrstu frjálsu kosningum í Norð-
ur-Jemen í fyrra var ágæt þátttaka.
Stefnt er að því að málfrelsi og rit-
frelsi verði ekki aðeins í orði og svo
virðist sem arabísku lýðræði, sem
er ekki beinlínis lýðræði á vestrænan
mælikvarða, sé hafnað.
Nú er ekki nýlunda að arabaríki
ákveði að ganga til samvinnu eða
hugsi sér jafnvel að ganga í eina
sæng. Þau arabaríki eru væntanlega
hinum færri sem einhvern tímann
hafa ekki gert tilraun í þessa átt.
Einatt hafa leiðtogar gefið fjálgar
yfirlýsingar um styrk þessa nýja ríkj-
asambands. En síðan hefur allt farið
í hund og kött áður en við er litið
og oft verr farið en heima setið. í
fljótu bragði minnist ég þess ekki
að samruni þessarar gjörðar hafl
nokkurn tímann lánast ef frá eru
talin Sameinuðu arabísku fursta-
dæmin. Stjórnmálasérfræðingar um
málefni þessa heimshluta segja að
flest bendi til að samruni Jemenríkj-
anna geti tekist en ekki má gleyma
að þau hafa þá sérstöðu að íbúarnir
hafa lengst af litið á sig sem eina
þjóð hvað sem allri skiptingu hefur
íiðið og svo hinu, að til blóðugra
átaka hefur oft komið milli Suður-
og Norður-Jemens.
Saleh forseti í Norður-Jemen
verður einnig forseti landsins
sameinaðs.
Beidh úr suðri verður varafor-
seti.
Ég var mánuð í Norður Jemen
fyrir 4-5 árum og mér sögðu margir
að oftast hefði þetta komið til vegna
yfirgangs og illsku kommúnískra
valdhafa í Aden. Umræður enduðu
jafnan á því að ég var fullvissuð um
að alþýða manna í báðum löndunum
liti svo á að Jemenar væru allir bræð-
ur og ein þjóð hvar í landinu sem
þeir byggju. Menn sögðust trúa því
statt og stöðugt að sá dagur kæmi
að ríkin yrðu eitt, annað fengi ekki
staðist vegna sameiginlegrar arf-
leifðar.
Þó að stjórnvöld í Sanaa og Aden
hafi reynt eftir megni að hindra
flutninga milli landshlutanna hafa
þeir alltaf verið töluverðir. Meðan
hinir grimmu imamir réðu í norðri
flúðu menn unnvörpum til suðurhlut-
ans. Eftir að marxistastjórn tók við
Sanaa verður höfuðborg sameinaðs Jemens.
Aden í suðrinu. Borgarstræti og umhverfí er fallegt en arabískt yfir-
bragð hefur Aden ekki.
í Aden flýðu margir Suður-Jemenar
norður og sömuleiðis fóru ýmsir þeir
til fyrri heimkynna sem höfðu
skelfst grimmd imamsins í Sanaa.
Einnig fór fólk með leynd á milli til
að vitja ættingja og fjölskyldna sem
það hafði orðið viðskila við.
Suður-Jemen hefur um árabil ver-
ið eina raunverulega fylgiland Sov-
étríkjanna í arabaheiminum og
marxistastjórnin sem var við völd í
Aden, höfuðborg landsins, hefur
haldið kverkataki á þjóðinni. Fram-
farir hafa verið þar hægar, landið
hefur verið nánast lokað útlending-
um að undanskildum þeim sem hafa
verið við sérstök verkefni á vegum
stórfyrirtækja, svo sem við bygging-
arframkvæmdir og eitthvað varðandi
kennslu í fiskveiðum. Miklum erfið-
leikum hefur verið bundið fyrir ferða-
menn í Norður-Jemen að fá leyfi til
að fara til suðurhlutans. Þó hefur
það verið opinber stefna ríkisstjóma
Jemenríkjanna um árabil að samein-
ast og viðræður hafa verið í gangi
alltaf öðru hveiju þó að árangur
hafí ekki orðið markverður lengi
vel. Stundum hefur slitnað upp úr
þeim viðræðum með brauki og
bramli og í Norður-Jemen heyrði ég
hvíslað um að Saudar ættu þar oft
beina eða óbeina sök. Þeir sæju sér
hag í að ástandið breyttist ekki og
hefðu beyg af sameinuðu Jemen.
Saudar hafa lýst stuðningi við sam-
eininguna nú en margir Jemenar
tortryggja orð þeirra.
Það sem réð úrslitum að skriður
komst á sameiningarmálin var vitan-
lega þróun mála í ríkjum Austur-Evr-
ópu, þar sem kommúnistastjórnir
hafa verið að falla hver um aðra
þvera.Ýmislegt bendir til að stjómin
í Aden virðist að sumu leyti hafa
gripið tækifærið tveim höndum.
Hreinsað var til í röðum háttsettra
ráðamanna og að því búnu var efnt
til funda forseta landanna og að
löngum og ströngum fundum loknum
var 30,nóvember ákveðinn som hinn
formlegi sameiningardagur og þang-
að til yrði unnið af kappj að að koma
öllu í rétt horf svo að sameiningin
væri ekki gerð af fljótfæmi og til-
finningahita.
Jemenríkin eru þau fátækustu á
skaganum. Verulegar líkur eru á að
olíuvinnsla sem er að komast á skrið
í norðurhlutanum muni verða til að
bæta hag landsins sameinaðs. Síð-
ustu áratugi hafa aðaltekjur Norður-
Jemens komið frá Jemenum sem
vinna utan lands og senda laun sín
heim og Saudar hafa einnig mokað
fjármunum til norðurhlutans. Nánast
ekkert hefur verið framleitt í
landinu, kaffirækt sem rekur upphaf
til borgarinnar Mokha við strönd
Rauðahafsins er aflögð, nokkur land-
búnaðarframleiðsla er fyrir innan-
landsmarkað og fiskveiðar í Ho-
deidah en að þessu töldu er fram-
leiðslan lítil sem engin. Olía er nú
unnin í landinu en unnið var að rann-
sóknum lengi og fór hún leynt því
ráðamenn töldu óráðlegt að vekja
vonir með mönnum fyrr en í ljós
kæmi hvort þarna væri umtalsverð
.auðlind. Stjórnvöld óttuðust að Jem-
enar erlendis mundu flykkjast heim
á ný, löngu áður en það væri tíma-
bært. Jemen verður aldrei olíuríki í
sama mæli og Kuwait og Saudi-
Arabía en í norðurhlutanum eru nú
unnin 200 þúsund olíuföt á dag en
langtum minna í suðri eða milli 10
og 12 þúsund. Norður-Jemen er einn-
ig að öðru leyti auðugra land en
suðurhlutinn. Þar er víða akuryrkju-
land og gróður og almennir landkost-
ir meiri og fjölskrúðugri en annars
staðar í Arabíu. Með aðstoð erlendis
frá má þó gera ráð fyrir að stórauka
fiskveiðar í Indlandshafi.
Eftir byltinguna í Norður-Jemen
1962 þegar ætt imamsins grimma
var loks steypt tók Jemen að þoka
sér til nútímans eftir að hafa verið
lokað umheimi í aldir. Þjóðfélagið
var frumstætt og vanþróað en þar
hafa orðið ýmsar framfarir til betra
mannlífs og meðal annars reynt að
skipuleggja heilsugæslu, ýta undir
menntun og bæta samgöngur.
Sanaa er með elstu borgum ver-
aldar og fyrir nokkrum árum tók
UNESCO að sér að gera við og end-
urbæta margar fornar byggingar,
einkum í eldri hluta borgarinnar sem
eru illa farnar en þykja sérstaklega
fagrar. Sanaa er einhver sérstæðasta
og myndrænasta borg sem ég hef
nokkru sinni heimsótt. Þar hefur
verið gætt gamalla hefða í bygging-
arlist, engin háhýsi sem tekur að
nefna og öll hús reist í gömlum stfl.
Þau eru byggð úr grófum ljósum
múrsteini, gluggar litlir og útflúr við
glugga og þök. Sanaa er gerólík öll-
um borgum í arabalöndum sem ég
hef komið í, mætti helst segja að
hún og gamla borgin í Jerúsalem,
innan múranna, ættu sameiginleg
byggingareinkenni. Þó þykir mér
Sanaa fallegri en hún er einnig langt-
um hrörlegri.
Skipting Jemenríkjanna varð er
Bretar og ráðamenn Ottóman-veldis-
ins gerðu með sér samning á 19.
öld. Tyrkir kröfðust yfirráða yfir öll-
um Arabíuskaganum en Bretar sem
höfðu mikla þörf fyrir góða höfn á
sjóleiðinni milli Egyptalands og Ind-
lands settu það skilyrði að þeir réðu