Morgunblaðið - 11.08.1990, Síða 18

Morgunblaðið - 11.08.1990, Síða 18
18 MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 11. AGUST 1990 Útgefandi Framkvæmdastjóri Ritstjórar Aðstoðarritstjóri Fulltrúar ritstjóra Fréttastjórar Auglýsingastjóri Árvakur, Reykjavík Haraldur Sveinsson. Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Björn Bjarnason. Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannssonj Árni Jörgensen. Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson. Baldvin Jónsson. Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðalstræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftargjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 90 kr. eintakið. Ovissa í austurviðskiptum Mikil óvissa ríkir nú í heims- viðskiptum. Ástæðan er tvíþætt. Annars vegar hafa markaðir ekki lagað sig að breytingunum sem eru að verða í Sovétríkjunum og fyrrum fylg- iríkjum þeirra, hins vegar er ástandið við Persaflóa þannig að olíuverð^ getur rokið upp úr öllu valdi. Áhrifa þessara svipt- inga gætir þegar hér á landi. Undanfarið hafa borist fréttir um að Sovétmenn standi ekki í skilum við íslenska útflytjendur. Óskilvísi af þessu tagi er síður en svo bundin við Islendinga eina. Hún setur æ meiri svip á viðskipti við Sovétríkin. Stjórn- völd í Moskvu eru tekin til við að skipa lánardrottnum sínum í forgangsröð og mismuna selj- endum. Þannig var frá því skýrt, að Sovétmenn ætluðu að nota gull og gimsteina til greiðslu á korni. Skortur á brauði hefur gert vart við sig í Sovétríkjunum og Kremlverjar vita sem er, að þeir halda ekki völdunum lengi, ef ekki er einu sinni unnt að kaupa brauð í ríki þeirra. Breytingarnar í Austur-Evr- ópu hafa meðal annars leitt til þess, að verð á kísiljárni hefur lækkað. Af þessum sökum stendur rekstur Islenska járn: blendifélagsins nú í járnum. í Morgunblaðsfrétt í gær kemur fram, að mjög mikið af ódýru kísiljárni hafi borist frá Austur- Evrópu, einkum Austur-Þýska- landi, Póllandi og Sovétríkjun- um. Þessar þjóðir eru reiðubún- ar að selja framleiðslu sína á mjög lágu verði svo framarlega sem þær fá greiðslu í gjald- gengri mynt. Innbyrðis viðskipti kommúnistaríkjanna voru allt annars eðlis en venjuleg heims- viðskipti og gjaldmiðlar þeirra eru einskis virði, þegar þeim er hætt. Nú þurfa þau gjaldeyri hvað sem hann kostar og eru tilbúin til að láta gamla gervi- verðið gilda gagnvart öðrum þjóðum svo framarlega sem þær greiða í skiptanlegum gjaldeyri. Sovétríkin og fyrrum fylgiríki þeirra geta ekki haldið lengi áfram að selja kísiljárn eða ann- an varning langt undir kostnað- arverði. Agi markaðarins neyðir þau til þess að endurskipuleggja rekstur sinn og laga hann að því sem gerist annars staðar eða hætta starfseminni. Þessar þjóðir búa allar við orkuskort og þar að auki falskt orkuverð. Þær standa nú frammi fyrir verðsprengingu í olíuverði, bæði vegna atburðanna við Persaflóa og ákvarðana Sovétmanna um að láta heimsmarkaðsverð gilda gagnvart fyrrum fylgirikjum sínum. Enginn veit á þessari stundu, hvernig brugðist verður við þessum gífurlega orku- vanda. Við íslendingar hljótum að fylgjast náið með því hver fram- vindan verður í efnahagslífi gömlu kommúnistaríkjanna. Þau eru greinilega í senn keppi- nautar okkar og markaður fyrir íslenskar vörur. íslenskir aðilar hafa nú þegar stofnað til sam- vinnu við fyrirtæki, til dæmis í Ungveijalandi, um að virkja jarðvarma til orkuvinnslu. Aðil- ar sem hafa haft áhuga á reisa hér stóriðjufyrirtæki kunna að sjá ný tækifæri skapast í Áustur-Evrópulöndunum. Þeir sem hafa framleitt fyrir kröfu- lausan markað kommúnistaríkj- anna standa frammi fyrir því, að aðferðir þeirra eru orðnar úreltar og duga ekki fyrir neinn markað. Á þessum óvissutímum er mikilvægt að íslensk stjórnvöld knýi ekki framleiðendur eða innflytjendur með opinberum fyrirmælum til að stunda aust- urviðskipti. Þau verða að fá að þróast í samræmi við afnám fjötranna í austri. Ureltar hugmyndir Breytingarnar í austri hafa ekki aðeins áhrif á við- skipti. Á ráðstefnu um afvopnun á höfunum, sem haldin var í Kanada fyrir skömmu, sagði sovéskur sérfræðingur, að hug- myndin um takmörkun vígbún- aðar á höfunum væri orðin úr- elt. Hann sagði meðal annars, að engar ráðstafanir til að draga úr vígbúnaði á höfunum myndu verða betri til að verja Sovét- menn fyrir árásum á höfunum en að þeir gengju til heilshugar samstarfs við lýðræðisþjóðirnar. Gildi öflugs herflota hefur sannað sig í viðbrögðunum við innrás íraka í Kúvæt. Innrásin hefur einnig sýnt, að Sovétmenn eru reiðubúnir til samstarfs við lýðræðisríkin, sem hefði verið óhugsandi fyrir fáeinum misser- um. Ætli Sovétmenn gangi ekki til liðs við Bandaríkjamenn um að tryggja sem mest frelsi fyrir flota á heimshöfunum? * Ferð Frekjunnar til Islands fyrir 50 árum; 4 Þökkum enn fyrii' að k lifandí gegnum þessa ] „SKOLLANS hundaheppni, tuð- aði hafnarvörðurinn í Kristian- sand, þegar honum var sagt hvar við hefðum siglt. Hann sagði okk- ur hafa farið horna á milli yfir duflabelti og þótti með ólíkindum að við stæðum fyrir framan hann eftir slíka siglingu. Þetta var þó fremur upphaf háska okkar en endalok. Einungis fyrsti áfangi ferðarinnar að baki. Ef til vill var mesta hættan í allri ferðinni inn- anborðs. Dælan í kjalsoginu, sem Björgvin vaktaði alla leiðina frá Danmörku til íslands, eins og gersemi, þegar báturinn fór að velta láku síðurnar svo mikið að báturinn hefði sokkið fyrstu nótt- ina, ef Björgvin hefði ekki alltaf verið að hreinsa úr henni draslið úr kjalsoginu. Björgvin Frede- riksen féllst á að rifjað upp ferð Frekjunnar sumarið 1940, ásamt Ulfari Þórðarsyni augnlækni sem var skipskokkur í leiðangrinum. I dag 11. ágúst, er hálf öld liðin síðan Islendingarnir sjö sem sigldu heim á Frekjunni komu til hafnar í Reykjavík. Þeir Björgvin og Ulfar rifjuðu þessa ferð upp með blaðamanni Morgunblaðsins í samtali fyrir nokkru. „Kollan var líkari kóralrifi en bát þar sem hún lá græn af þangi og þara við höfninni í Fredrikshavn," segir Björgvin. „Ekki þótti okkur hún líkleg til langferða, enda ógern- ingur að fá hana tryggða í Dan- mörku. Þeir sögðu um okkur í Frede- rikshavn, að það væru þarna sjö vit- lausir íslendingar sem ætluðu að drekkja sér. Engu að síður varð það úr að fest voru kaup á dallinum, enda ódýr. Dekkið var sett stálbiki, gert við segl og reiða. Við snerum okkur til seglasaumara í bænum. Sá hét Mortensen og vissi ekki aura sinna tal. Hann var svo ríkur að hann hafði byggt sér loftvarnarbyrgi úr tómum kaðalrúllum á hafnar- bakkanum og við Lárus fórum þang- að stundum í kaffi og lygasögur.“ Lárus Blöndal Bjarnason frá Si- glufirði var skipstjóri í ferð Frekj- unnar til íslands. Hann er nú látinn fyrir 36 árum. Með honum sigldu þeir Gísli Jónsson vélstjóri og síðar alþingismaður, Theodór Skúlason læknir og Konráð Jónsson skrif: stofumaður. Þeir eru allir látnir. í ferðinni var einnig Gunnar Guðjóns- son fyrrum skipamiðlari, auk Björg- vins og Úlfars, sem hafa orðið hér á eftir. „Eftir að Gísli hafði fengið nauð- synlega pappíra vorum við kallaðir til skráningar allir sjö í sendiráð ís- lands í Kaupmannahöfn," segir Björgvin. „Við vorum kampakátir yfir því að fá loksins fararleyfi og höfðum ekki smálegt gaman af að sýna bréfið Tryggva Svörfuði Svein- björnssyni sem vann í sendiráðinu. Þegar hann hafði jafnað sig á þess- um málalyktum eftir margra vikna þref spurði hann Gísla, formfastur eins og jafnan, hvað skipið ætti að heita. „Frekjan," sagði Gísli, „hvern- ig líst yður á nafnið?" Tryggvi renndi gleraugunum fram á nefbroddinn og svaraði „það á vel við yður“. Sá góði maður gat nefnilega svarað fyrir sig. Við lögðum úr höfn í Frederiks- havn 21. júlí 1940. Þar með hófst allt okkar basl. Það var ekki verandi undir þiljum þegar bátskelin fór að velta og skólpið skvettist upp um allt svo sveið í nasirnar af fýlunni. Þetta var dammbátur fyrir lifandi fisk og lestin því full af sjó. Það var geysilegt basl að halda gangandi lensidælu og mótor, af þessu þorði maður ekki að líta, þessum forngrip- um. Aldrei mátti drepast á herleg- heitunum. Þess vegna var ekki baga- legt að hafa koju rétt fyrir aftan mótor og dælu. Það eina sem að plássinu mátti finna var fýlan og hávaðinn sem aldrei mátti linna. Eftir svo sem eilífð komumst við til Noregs, gegnum spýtnabrak og vandræði, hraktir og sjóveikir. Talið var að við Úlfar værum' slappastir, enda engin hollusta að liggja hjá vélinni og dæla út skolpi. Þokan var þétt þegar við komum til Kristians- sand og við höfðum eytt mestu loft- inu af kútnum í þokulúðurinn. Þjóð- verjarnir vissu ekkert hvar við höfð- um siglt og þegar við sögðum frá leiðinni svaraði norskur hafnarvörð- ur „Svineheld, þið hafið farið horna á milli duflabeltið." Það var afskaplega erfitt fyrir okkur að koma þarna í land. Norð- mennirnir voru kúgaðir til að skipa upp fallstykkjum og skriðdrekum til að nota gegn eigin mönnum, sem ennþá vörðust. Eg hef ekki eftir orðbragð þeirra í garð Þjóðverja, það ratar góðu heilli í glatkistuna með svo mörgu öðru frá þessum tíma. Næst sigldum við alla leið til Berg- en með viðkomu í Stavanger og Haugasundi. Þótt talið væri megn- asta óráð að fara með ströndinni vegna duflahættu sigldum við innan skeija til að rata rétta leið. Þegar kom inn Bergensfjörð var lágsjvað og við sáum ótal tundurdufl í girð- ingum. En Lárus beygði milli þeirra eins og ekkert væri sjálfsagðara og einhvern veginn náðum við landi. Ferðaleyfið dugði til Bergen en þar áttum við að leita frekari fyrirmæla á skrifstofu herstjórnarinnar." Úlfa'r, sem setið hefur þegjandi og látið Björgvin um að rilja upp ferðasöguna „af því að hann muni svo miklu betur alla atburði," segir -Neuman hafnarstjórann þýska hafa reynst þeim skipsfélögum vel í Berg- en. „Eftir mikla veislu um borð í Frekjunni staulaðist kafteinninn í land gjöfum hlaðinn. Um leið og hann hvarf fyrir skúrhornið var lagt af stað heim. Eftir stórkostlega sigl- ingu gegnum skeijagarðinn komum við til Holman Graa, en þar lágum við eina nótt. Þaðan hefur frá alda- öðli verið tekin stefna á ísland. Færeyjar risu eftir 3 daga upp úr svartri þokunni og þar köstuðum við akkerum næst. Þá sannaðist enn einu sinni snilli Lárusar kafteins, hann stýrði okkur gegnum hnaus- Vélskipið Frekjan. Myndin er teki Björgvin Fredriksen vélsmiður og í hópi sjö ævintýramanna sem lög( lands meðan stríðið geisaði. þykkan grámann inn í höfnina án þess nema rétt að hreyfa stýrið. Bretar tóku á móti okkur í Þórs- höfn. Þar þekkti ég strax,“ sagði Úlfar, „togarann Imperialist sem Tryggvi Ófeigsson stýrði, á sínum tíma. Þetta var stærsti togari í Norð- urhöfum fram að seinna stríði og Bretar vopnuðu hann. Frekjan var bundin utan á hann.“ „Okkur var bannað að yfirgefa dallinn og staðin yfir okkur byssu- stingjavakt. Þarna voru skoskar her- deildir og mér fannst heldur spaugi- legt að sjá þessa grófgerðu kalla í hnjásokkum og köflóttum pilsum. Þeir líktust ekki par háskotunum í Edinborg. Og ekki höfðu þeir haft áhuga á að hjálpa Englendingum Fyrirlestur um alnæmi: Hver o g einn ábyrg ur fyrir sjálfum sér DR. VAN Blerk Mayers frá Mary- land í Bandaríkjunum hélt fram- sögu á fundi um útbreiðslu og aðgerðir gegn alnæmi sem Land- lækniusembættið gekkst fyrir í gær. Hún miðaði mál sitt við að- stæður í Bandaríkjunum. Mayers minnti á það að alnæmi væri ekki sjúkdómur áhættuhópa heldur sjúkdómur vegna áhættusams at- ferlis. Þegar menn fyllast vonleysi gagnvart alnæmi ættu þeir að huga að því hve mikil þekking hefur aflast á síðustu níu árum og hve lítið er vitað um ýmsa aðra sjúkdóma eins og t.d. berkla. Útbreiðsla alnæmis vex enn og eru flestir sjúklingar 29-40 ára. Enn er tíðnin hæst meðal samkynhneigðra, næsthæst meðal eiturlyfjasjúklinga sem sprauta sig, en tíðni meðal gagn- kynhneigðra eykst jafnt og þétt. Hlutfállslega fjölgar tilfellum meðal svartra og fólks af spænskumælandi uppruna en fækkar meðal hvítra. Enn berst alnæmissýking við blóð- gjafir í Bandaríkjunum, jafnvel þótt allt blóð sé skimað. Mæður flestra barna sem fæðast með alnæmi eru sprautusjúklingar eða rekkjunautar sprautusjúklinga. Um 70% líkur eru á því að barn móður með alnæmi verði heilbrigt ef móðir og barn fá rétta meðferð, að sögn Mayers. I ljós kemur á fyrstu 23 mánuðum eftir fæðingu hvort barnið er sýkt eða ekki. Miklar vonir eru bundnar við mót- efni. Ekkert bendir til þess að það finnist á næstu 8-10 árum. Nú er verið að gera tilraunir á sjimpönsurm

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.