Morgunblaðið - 30.12.1990, Blaðsíða 36

0661 H38MM3HfI .08 51Uí)AU:JMMU8 UIGAJHMUU5IOM
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 30. DESEMBER 1990
HVAÐ SEGJA ÞEIR
UM ÁRAMÓTIN ?
Haukur Halldórsson
formaður Stéttarsam-
bands bænda:
Þjóðin styð-
ur eigin
- landbúnað
Arið 1990 hefur á margan hátt
verið viðburðaríkt hvað landbúnað-
inn varðar. Ber þar fyrst að nefna
þann árangur sem náðst hefur í
baráttu við verðbólguna og sem
skiptir bændur gífurlega miklu
máli eins og flesta aðra þjóðfélags-
þegna. I öðru lagi skulu hér nefnd
þau viðhorf sem landbúnaðurinn
stendur frammi fyrir vegna vænt-
anlegra samninga innan GATT um
landbúnaðarmál og samningana
milli EFTA og EB um evrópskt
efnahagssvæði. Ef þær breytingar
sem slíkum samningum munu
fylgja verða að veruleika kunna þær
að hafa meiri breytingar i för með
sér fyrir landbúnaðinn en við höfum
áður kynnst.
Þjóðarsáttin og
landbúnaðurinn
Að líkindum hafa fáir atburðir á
árinu á innlendum vettvangi verið
mikilvægari ''en þjóðarsáttin um
kjaramál sem undirrituð var 1. febr-
úar sl. Þau markmið sem þar voru
sett um hjöðnun verðbólgu hafa í
flestum atriðum staðist. Til marks
um það má benda á að verðlag
búvöru hefur að heita má verið
óbreytt sl. 12 mánuði, en það hefur
ekki gerst um langan tíma. Fyrir
atvinnulífið í landinu hefur þjóðar-
sáttin í för með sér gjörbreytt
rekstrarskilyrði. Þetta á ekki síst
við um landbúnaðinn eins og ég
hygg að koma muni í ljós er menn
fara að huga að reikningsuppgjöri
fyrir yfirstandandi ár.
Fyrir landbúnaðinn er þjóðarsátt-
in einnig ávinninur að þvi leyti, að
bændur voru nú í fyrsta sinn þátt-
takertdur í slíkri heildarlausn kjara-
mála. Alltof oft hafa menn horft
framhjá því að landbúnaðurinn er
hluti af efnahagslífi þjóðarinnar og
óhjákvæmilegt að taka tillit til þarfa
„hans við lausn slíkra mála.
Ný viðhorf
Yfirstandandi áratugur hefur
verið landbúnaðinum erfitt tímabil,
ekki einasta hér á landi, heldur
einnig í öllum nálægum löndum.
Tækniframfarir og búfjárkynbætur
6. og 7. áratugarins stóijuku af-
kastagetu landbúnaðarins svo að
það leiddi til offramboðs á flestum
búvörum. Því hefur orðið að draga
saman framleiðsluna og fækka
störfum í landbúnaði. Hér á landi
var sú stefna að aðlaga búvöru-
framleiðsluna þörfum markaðarins
mörkuð með breytingu á fram-
leiðsluráðslögunum árið 1979. Líkt
og í flestum vestrænum löndum
hafa íslenskir bændur valið þá leið
að vinna með stjórnvöldum að að-
lögun landbúnaðarins að þessum
breyttu aðstæðum og hefur þetta
verið mikill átakatími fyrir bændur
og samtök þeirra.
í stórum dráttum má segja að
þau markmið um samdrátt í bú-
vöruframleiðslunni sem menn settu
sér á þessum áratug, m.a. með
búvörusamningunum, hafí náðst.
Þetta hefur hins vegar bitnað
harkalega á efnahag bænda, heft
möguleika þeirra til athafna og
nýsköpunar og skapað hættu á at-
gervisflótta úr stéttinni. Við svo
búið má ekki lengur standa. Fram-
undan eru því ný viðfangsefni við
að skapa landbúnaðinum færi til
nýrrar sóknar.
Hinn vægðarlausi
vilji markaðarins
Eitt af því sem knýr á um nýja
sókn í landbúnaðinum eru þær
hræringar sem nú eru á alþjóðavett-
vangi að því er varðar aukið frelsi
í viðskiptum með búvörur. Þótt enn
ríki óvissa um niðurstöður þeirra
mála er ljóst að á næstu árum verða
gerðar kröfur til íslensks landbún-
aðar um aukna hagkvæmni og
lækkun vöruverðs. Á móti hljóta
bændur að krefjast þess að þeim
verði sköpuð sem líkust rekstrar-
skilyrði og bændur í nágrannalönd-
unum njóta.
I þessu sambandi skal minnst á
skipan nefndar með fulltrúum frá
landbúnaðarráðuneytinu, Stéttar-
sambandi bænda og aðiíum vinnu-
markaðarins til þess að setja fram
tillögur um stefnumörkun er miði
að því að innlend búvöruframleiðsla
verði hagkvæmari og kostnaður
lækki á öllum stigum framleiðsi-.
unnar. Með þessari nefndarskipan
tel ég að fallist hafi verið á það
sjónarmið Stéttarsambands bænda
að kanna þurfi hver séu í raun
starfsskilyrði landbúnaðarins hér á
landi, áður en hægt sé að gera raun-
hæfan samanburð í verði búvöru
hér og í nálægum löndum.
Stöndum vörð um gæðin
Eitt vandasamasta úrlausnarefni
okkar íslendinga á næstu misserum
er spumingin um það hvernig hátt-
að verður tengslum okkar við fyrir-
hugaðan sameiginlegan markað
þjóða Vestur-Evrópu. Eitt af því
sem ég tel brýnast að gæta í því
sambandi eru gæðakröfur á sviði
matvælaiðnaðar og neytendavernd-
ar. Við gerum strangari kröfur til
matvælaiðnaðar okkar en flestar
aðrar þjóðir og alkunna er að í
Evrópubandalaginu sem heild eru
gæðakröfur og heilbrigðiskröfur á
mörgum sviðum mun slakari en hér
gerist. Það væri mikið óheillaspor
ef gefið yrði eftir í þessum kröfum
í væntanlegum samningum við EB
og leyft að flytja til lajidsins vörur
sem framleiddar eru við allt önnur
og lakari skilyrði en hér er krafist
•og þar sem leyfð er notkun horm-
óna og ýmiskonar hjálparefna.
Það er fagnaðarefni að síðustu
mánuðina hefur ítrekað komið fram
að sjónarmið talsmanna Neytenda-
samtakanna og bænda virðast fara
saman.í þessu efni — á gæðakröfun-
um megum við ekki slaka. Það er
trú mín að framtíð íslensks land-
búnaðar sé fólgin í því að framleiða
hér holla gæðavöru og að skilningur
þjóðarinnar muni fara vaxandi á
því.
Kærkomin nýársgjöf
í byijun desember voru birtar
niðurstöður skoðanakönnunar Fé-
lagsvísindastofnunar Háskóla ís-
lands um viðhorf íslendinga til land-
búnaðarmála. Niðurstöður könnun-
arinnar sýna að landbúnaðurinn
nýtur mjög öflugs stuðnings meðal
þjóðarinnar. Sem dæmi má nefna
að 64% þjóðarinnar eru andvíg inn-
flutningi á sambærilegum búvörum
og framleiddar eru hér á landi.
Þegar spurt er hver væri afstaða
manna til innflutnings búvöru ef
hann hefði í för með sér byggða-
röskun og verulegan samdrátt í
íslenskum landbúnaði reyndust
76,8% svarenda andvígir innflutn-
ingi. Athyglisvert er einnig að að-
eins 19% aðspurðra eru andvíg því
að gerður verði nýr búvörusamning-
ur milli hins opinbera og bænda.
Niðúrstöður þessarar könnunar eru
bændum kærkomin nýársgjöf og
mikil uppörvun. Framundan eru
mörg og vandasöm viðfangsefni og
mikilvægt að vita hug þjóðarinnar
þegar við þau er fengist.
Hinu má hins vegar ekki gleyma
að skoðanakönnunin leiðir einnig í
ljós ýmis atriði sem aflaga hafa
farið og spilla ímynd landbúnaðar-
ins. Má þar'nefna beitarmálin og
umferð búfjár meðfram þjóðvegum.
Á þessum sviðum er vissulega brýn
þörf úrbóta.
Magnús Oddsson ferða-
málastjóri:
Metár - 140
þúsund
erlendir
ferðamenn
Arið, sem nú er að kveðja, er
metár í ferðaþjónustu hér á landi
hvað snertir fjölda erlendra ferða-
manna, dvalarlengd þeirra í
landinu, heildartekjur af þjónustu
við þá og síðast en ekki síst ferðir
Islendinga um eigið land.
Fjöldi erlendra ferðamanna verð-
ur meiri en nokkru sinni fyrr eða
rúmlega 140.000., sem er um 8%
aukning frá fyrra ári.
Gjaldeyristekjur þjóðarbúsins af
þessum ferðamönnum stefna nú í
að verða nálægt 11 milljörðum
króna eða að meðaltali yfir 30 millj-
ónir á hvetjum degi allan ársins
hring auk innlendrar verðmæta-
sköpunar.
Raunaukning gjaldeyristekna
hefur orðið mikil á undanförnum
árum. Miðað við áætlaðar tekjur
1990 er raunaukningin um 30% á
síðustu 3 árum. Mér er til efs að
nokkur atvinnugrein í laftdinu hafi
skilað hlutfallslega meiri aukningu
gjaldeyristekna á þessum tíma.
Astæður þessa árangurs eru marg-
ar og of langt mál að rekja þær
allar hér. Hér er að skila sér árang-
ur af því starfi einstaklinga og fyrir-
tækja í ferðaþjónustu, sem unnið
hafa af miklum dugnaði að upp-
byggingu, landkynningu og mót-
töku ferðamanna. En ég vil nefna
annan þátt, sem vegur ekki síður
þungt. Það er í mínum huga engin
tilviljun að mesta aukning ferða-
manna til íslands á síðustu árum
er frá ýmsum löndum Evrópu, sem
forseti íslands, Vigdís Finnboga-
dóttir, hefur heimsótt síðastliðinn
áratug.
Ég held að almennt geri fólk sér
ekki grein fyrir því hve ísland fær
mikla kynningu vegna þessa. Kast-
ljós fjölmiðla beinist í nokkra daga
að okkur og milljónatugir fá fyrstu
upplýsingar um landið, þjóðina,
menningu hennar og sögu í sam-
bandi við slíka umijöllun.
Vakin er forvitni til frekari
kynna.
Á sama hátt eru margar ástæður
fyrir því að um metár verður að
ræða í ferðalögum íslendinga um
eigið land. Hér tel ég þann aukna
áhuga og jákvæða viðhorf sem hef-
ur skapast til okkar eigin lands eiga
verulegan þátt í aukningunni. Því
er ekki að neita að oft og tíðum
hefur mér þótt kveða við nokkuð
neikvæðan tón, þegar rætt hefur
verið um landið í íslenskum fjöimiðl-
um, og oft hef ég rætt við fjölmiðla-
menn um ábyrgð þeirra. Það ber
enginn sérstaka virðingu fyrir
„skerihu" og varla langar marga
að ferðast um „klakann".
En nú hafa orðið ánægjuleg
umskipti.
Ótrúlegur fjöldi íslenskra land-
kynningarbóka hefur verið gerður
undanfarið, og gætir þess sérstak-
lega nú í jólabókaflóðinu, auk mik-
illar umfjöllunar um ísland í öðrum
fjölmiðlum.
Landið er dásamað um leið og
við erum minnt á það hlutverk okk-
ar að skila því óskemmdu til næstu
kynslóðar. Fólk langar til að skoða
„perlur“ og það vill ganga vel um
„draumalandið“.
Það er von mín að þetta hafi
varanleg áhrif á þá kynslóð, sem
nú er að alast upp, og hún læri að
meta landið, fái áhuga á að njóta
þess og ferðast um það, með þeirri
varfærni sem það krefst.
Þrátt fyrir mikla aukningu í
umsvifum ferðaþjónustu eru auðvit-
að mörg vandamál, §em leysa þarf.
Meðal stærstu vandamála hafa
verið og eru stuttur ferðamannatími
og of lítil dreifing ferðamanna um
landið. Hér hefur þó á þessu ári
þokast nokkuð í rétta átt.
Aukning ferðamanna er hlut-
fallslega meiri utan háannatímans,
en í sumar. Nú á haustmánuðum
er aukning erlendra ferðamanna
um 14%, en eins og áður sagði er
heildaraukning á árinu um 8%.
Þá hafa stöðugt fleiri ferðamögu-
leikar verið að opnast um landið.
Slíkt er nauðsynlegt til að draga
úr miklu álagi á sömu staðina ár
eftir ár. Mjög ánægjulegt hefur
verið að fylgjast með því frum-
kvæði og þeim dugnaði, sem ýmsir
hafa sýnt á landsbyggðinni við að
skapa aðstöðu fyrir ferðamenn.
Bæði til móttöku og afþreyingar.
Um nokkuð langan tíma hafa ferða-
menn sótt mest til Vestmannaeyja,
Akureyraf og Mývatns utan Stór-
Reykjavíkursvæðisins.
En nú hefur verið byggð upp
aðstaða á ýmsum stöðum, sem sam-
hliða stórbættu vegakerfi dró til sín
tugþúsundir ferðamanna í ár. Ég
held ég móðgi engan þó ég nefni
hér Stykkishólm, Hornafjörð og ísa-
fjörð sem þá staði, sem mestum
árangri náðu á árinu. Það er
ánægjulegt að sjá að við samdrátt
í hefðbundnum atvinnuvegum til
sjávar og sveita skuli ferðaþjónusta
vera nýr valkostur á ýmsum sjávar- .
útvegsstöðum og í landbúnaðarhér-
uðum. Ætla má að ársverkum, sem
tengjast ferðaþjónustu beint eins
og hún er skilgreind af Þjóðhags-
stofnun, hafi fjölgað um nálægt
2.000 síðastliðinn áratug, eða um
60%.
í framhaldi af miklum vexti
ferðaþjónustu á tiltölulega stuttum
tíma hefur skilningur almennings
og ekki síður stjórnvalda aukist á
mikilvægi þess að henni séu búin
skilyrði til að vaxa og þróast sem
þjóðhagslega mikilvæg og arðgæf
atvinnugrein.
Níu manna ferðamálanefnd sam-
gönguráðuneytisins hefur nú starf-
að á annað ár.
Hlutverk nefndarinnar er m.a.
endurskoðun á opinberri stefnu í
ferðamálum og endurskoðun laga
um ferðamál.
Nefndin hefur unnið feikilega
mikið starf og safnað upplýsingum
og gögnum bæði innanlands og
utan. Nú eru tvö mál til meðferðar
á Alþingi, sem byggð eru á tillögum
nefndarinnar.
í vor var lögð fram þingsályktun-
artillaga í nafni ríkisstjórnar um
opinbera ferðamálastefnu.
Skömmu fyrir jól var svo lagt
fram stjómarfrumvarp til nýrra
laga um ferðaþjónustu.
Það er von mín að bæði þessi
mál fái málefnalega meðferð, mót-
uð verði opinber ferðamálstefna og
atvinnugreinin fái lög, sem tryggja
áframhaldandi þróun hennar á þann
hátt, sem bæði ferðaþjónustan og
stjórnvöld eru sátt við.
í því sambandi skiptir miklu að
hagsmunaaðilar í ferðaþjónustu,
atvinnugreinin sjálf, ekki síður en
stómvöld, skilgreini sína hagsmuni
og leitist við að samræma þá þann-
ig að þróunarforsendur greinarinn-
ar liggi sem skýrast fyrir.
Við áramót er oft reynt að horfa
til framtíðar. Þrátt fyrir að vel hafi
gengið nú í ár er langt frá að það
sé sjálfgefið að 1991 verði gott ár
í ferðaþjónustu.
Við eigum í rnikilli samkeppni á
erlendum og innlendum markaði.
Ýmsar ytri aðstæður ráðum við
ekki við, eins og efnahagsástand á
okkar markaðssyæðum, verðlags-
þróun í samkeppnislöndum okkar,
eldsneytisverð og fleira, sem getur
skipt sköpum um afkomu atvinnu-
greinarinnar.
En innri aðstæðum ráðum við
að miklu leyti sjálf. Nú er lag til
að þróa'nánari samvinnu innan at-
vinnugreinarinnar og milli hennar
og stjómvalda.
Nýtum það tækifæri árið 1991
til að gera ferðaþjónustuna enn
mikilvægari atvinnuveg um leið og
við verðum að finna leið til að skila
landinu aftur hluta teknanna, sem
það gefur okkur. Við verðum að
tryggja að börn okkar geti sýnt
börnum sínum sama land og við
fengum að kynnast og vonandi
grænna.
Ég þakka öllum innan ferðaþjón-
ustunnar, opinberum aðilum og öðr-
um, sem með miklum dugnaði hafa
gert árið 1990 að metári í ferða-
þjónustu", einstaklega ánægjulegt
samstarf.
Gleðilegt og gæfuríkt ár.