Morgunblaðið - 03.03.1991, Blaðsíða 24

24
táÓRGUNBLAÐlb SUNNÚDAGUR 3. MARZ 1991
LÝÐHYILI
LEIÐTOGANNA
Skýringartafla 1
Imyndir leiðtoganna
SH DO ÞP JBH ÓRG
Eiginleikar Machiavellis
I. Hvernig leiðtogi skal vera:
Hentistefnumaður X X (x) X X
Ráðsnjall, hygginn X X X X X
Bragðarefur, undirförull X X (X) X X
Svíkur loforð/samninga ef þarf X X X X X
Sókndjarfur, vígreifur X X X
Ógnvekjandi, harðúðugur ef þarf X (x) X
Ráðdeildarsamur X X X (X) X
(ekki of örlátur við almenning)
Kemst undan ámæli vegna lasta X X
Vekurekki andúð X X (X)
Vekur ekki fyrirlitningu X X X X X
Afreksmaður, setur fyrirmyndir
Aflar sér virðingar X X X (X) (X)
Aflar sér aðdáunar X X
II. Hvemig leiðtogi skal virðast:
Umhyggjusamur, tillitssamur X X
Alþýðlegur, vingjarnlegur X
Heiðarlegur, vandur að virðingu (X) X
Göfuglyndur
Sterkur, fastur fyrir X X (X) (x) (x)
Hugrakkur . X X (x) X X
(ekki ístöðulaus né kjarklaus)
Ekki léttúðugur X X X
Traustur X X X
Annað sem máli skiptir í nútímanum:
Hefur sterka návist í fjölmiðlum X X X X
Hefur jákvæða návist i fjölmiðlum X - X X
Er ekki hrokafullur X X
Er stefnufastur X
Skemmtilegur, geðþekkur X X X
Hófsamur, prúður í háttum (X) X
Ábyrgur (X) (X) X
Réttlátur , X (X)
Sáttasemjari X
Fær stjórnandi X X X X X
x: Teljast hafa viðkomandi eiginleika eða ímyndir í rniklurn mæli;
(x) teljast hafa viðkomandi eiginleika eða ímynd í nokkrum mæli.
„Eyða“ táknar að viðkomandi leiðtogi hafi tilgreinda ímynd ekki í
rniklurn mæli.
Hcimildir: Tilgátur höfundar.
reka en franskra aðalsmanna frá
miðöldum. Þeir hafa í stórum stíl
klekkt á andstæðingum í beinni
útsendingu, en sérstaklega athygli-
svert er að slík framganga virðist
ekki hafa gagnast þeim til mikillar
lýðhylli. Þetta eiga þeir að hluta
sameiginlegt með Davíð Oddssyni,
en hann hefur þó líklega betur en
þeir í skemmtilegheitum í slíkum
návígjum.
Ólafur Ragnar hefur heldur harð-
ari ímynd en Jón Baldvin og er
líklega einnig meiri. bragðarefur.
Ferill hans í stjórnmálum hefur að
mörgu leyti mótast af hans per-
sónulegu markmiðum fremur en
málefnalegri stefnufestu. Flokka-
flakk og frami hans í Alþýðubanda:
Iaginu virðist styðja þá túlkun. Nu
situr hann þar í formannssæti og
ráðherraembætti, án þess að hafa
komist á þing fyrir flokkinn. Hann
náði reyndar á toppinn í flokknum
þrátt fyrir allmikla andstöðu, og
stór hluti þeirra, sem studdu hann
til þess frama, hefur á valdatíman-
um sagt skilið við flokkinn. Samt
virðist hann una sér þar vel og ber
þessi framvinda ótvírætt vitni um
mikla leikni í refskák stjórnmál-
anna.
Að sumu leyti virðist Ólafur
Ragnar svífast einskis í viðleitni
sinni til að halda áhrifum. Hann
svíkur samninga, sem hann sjálfur
hefur áður kallað tímamótasamn-
inga, hann myndar breytileg banda-
lög til að ná frá einu flæðiskerinu
yfir á annað, og hagar málflutningi
of fijálslega til að ná trausti og
virðingu almennings. Honum tekst
því ekki nægilega vel að komast
nndan ámæli vegna lasta sinna eða
óvinsælla verka, og sérstaklega
áberandi virðist með hann, að hann
vekur jöfnum höndum hrifningu og
andúð gegn sér. Hann er því veru-
lega umdeildur foringi. Ólafur er
einnig, eins og Þorsteinn, að stórum
hluta fjarri almenningi. Hann er
kaldur, upphafínn sérfræðingur,
allt að því hrokafullur eins og
Davíð, og skortir næma tilfinningu
fyrir almenningsáliti, tillitssemi og
vingjarnlegheitum. Hann er því
ekki maður fólksins.
Jon Baldvin hefur á sér heldur
meiri ímynd lífsnautnamannsins en
Ólafur Ragnar, og mun meira en
Þorsteinn Pálsson, og kann það að
hafa grafið undan trausti á honum
að einhveiju leyti. Hann er hins
vegar hugrakkur og áræðinn, og
heggur stórt ef svo ber undir. Þo
Jon Baldvin veki ekki jafnmikla
andstöðu gegn sér og Ólafur Ragn-
ar, þá á hann einnig í erfiðleikum
með að koma sér undan ámæli
vegna lasta sinna og með að afla
sér virðingar. Þó ímynd Jóns sé
ekki eins hörð og ímynd Ólafs, þá
er það ekki af þeim sökum að hann
sé alþýðlegri, vingjamlegri eða
umhyggjusamari en Ólafur. Hann
telst heldur ekki vera meiri maður
réttlætisins en Ólafur Ragnar, né
heldur virðist hann vera ábyrgari
en Ólafur. Hann er því ekki maður
fólksins í þeim skilningi sem það á
við um Steingrím Hermannsson.
í samantekt um Jon Baldvin og
Ólaf Ragnar má segja, að þeir hafa
slægð refsins í miklum mæli, einnig
grimmd ljónsins, en þeim tekst illa
að iaða fram hjá kjósendum traust
og virðingu í sinn garð. Þá skortir
alþýðlegheit, vingjarnlegheit, tillits-
semi og stefnufestu, og fjölmiðla-
fimi þeirra færir þeim síst meiri
aðdáun en andúð.
VI.
Um lýðhylli almennt
Nú þegar við höfum athugað eig-
inleika og ímyndir fremstu leiðtog-
anna í íslenskum stjórnmálum er
freistandi að draga nokkrar al-
mennar ályktanir af greiningunni.
Sá rammi sem ég hef dregið upp á
grundvelli almennrar valdstjórnar-
speki Machiaveliis virðist duga
þokkalega til að skýra mismunandi
gengi íslenskra leiðtoga meðal al-
mennings, þar með talið yfirburði
Steingríms Hermannssonar og
frekar litla lýðhylli Jóns Baldvins
Hannibalssonar og Ólafs Ragnars
Grímssonar, sem og ólíka útkomu
Davíðs Oddssonar og Þorsteins
Pálssonar. Fróðlegt hefði verið að
beita greiningarramma þessum á
fleiri einstaklinga í stjórnmálunum,
til dæmis þá sem nú standa í hliðar-
sölum valdsins, menn eins og Hall-
dór Ásgrímsson, Jón Sigurðsson og
Svavar Gestsson. Einnig hefði verið
athyglisvert að athuga hvernig leið-
togi kvenna, til dæmis Guðrún
Agnarsdóttir, hefur öðruvísi sam-
setningu eiginleika og ímynda en
karlarnir sem eru í fremstu röð.
Umfjöllunin bendir til að vinsælir
stjórnmálaleiðtogar þurfi að vera
harðir en sýnast mjúkir, í senn
sterkir og tillitssamir, virðulegir og
alþýðlegir, traustir og sveigjanlegir.
Þeir þurfa að geta hagað seglum
eftir vindi en jafnframt sýnt um-
hyggjusemi, og vera ráðdeildarsam-
ir og ráðsnjallir, og sérstaklega at-
hyglisvert er að vígfimi í fjölmiðlum
dugir ekki sérlega vel til að afla
leiðtogum trausts nú á dögum, ef
aðrar forsendur skortir. Margir leið-
toganna virðast hins vegar vera á
þeirri skoðun að tíð framkoma í
fjölmiðlum og hetjuleg einvígi skipti
mestu fyrir frama þeirra. Gæði fjöl-
miðlaframkomunnar skipta líklega
meira máli í þessu sambandi. Leið-
togar, sem vilja ná því að teljast
landsfeður, þurfa augljóslega að
sýna færni í stjómun, en ekki síður
að vekja með almenningi velvilja í
sinn garð. Engum af þeim leiðtog-
um sem hér hefur verið fjallað um
virðist hafa tekist jafnvel og
Steingrími Hermannssyni að öðlast
velvilja meðal almennings. Greining
okkar bendir til að hann hafí í
meira mæli en hinir þá eiginleika
sem Machiavelli telur að færi leið-
togum farsæld, þó ekki sé hann að
öllu leyti eftir forskrift Machiavellis.
Þó margt megi læra af speki
Machiavellis er ekki þar með sagt
að hún dragi upp fagra eða æski-
lega mynd af heimi stjórnmálanna.
Sumir þeirra eiginleika sem Mach-
iavelli telur nauðsynlega fyrir far-
sæld leiðtoga ganga í berhögg við
góða siði og hugsjónir margra í
lýðræðisþjóðfélagi. Hér nægir að
nefna hentistefnu, slægð refsins,
grimmd ljónsins, sviksemi,
harðýðgi, valdbeitingu, hræsni og
fals. Sumir af þessum eiginleikum
hafa hins vegar nýst íslenskum leið-
togum á vettvangi stjórnmálanna.
Sumum kann að finnast þetta
miður góðar Iýsingar á stjórnmálun-
um og starfsháttum leiðtoganna.
Ef svo er ættu þeir ef til vill að hafa
í huga þá ábendingu Machiavellis,
að varasamt sé fyrir leiðtoga að
vera of dyggðugur, því ekki sé víst
að almenningur kunni að meta slíka
kosti. Stjómmálin og stjórnmála-
mennirnir draga á hverjum tíma
nokkurn dám af almenningi, þjóð-
inni allri, siðum hennar og háttum.
Ef heiðarleiki er til dæmis minna
metinn en fimi í refskák, þá getur
varla verið við stjórnmálamennina
eina um það að sakast.
Heimildir og hliðsjónarrit:
Guðmundur Finnbogason, íslendingar
(Reykjavík, Menningarsjóður, 1933).
Niccoló Machiavelli, Furstinn (Reykjavík,
Mál og menning, 1987, þýdd af Ásgrími
Albertssyni).
Quentin Skinner, The Foundations of Mod-
em Political Thought, vol. I: The Renaissan-
ce (Cambridge, CUP, 1978).
Stefán Ólafsson, Hvemfg era Islendingar
(Reykjavík, ljölrit, 1985).
Þjóðmálakannanir Félagsvísindastofnunar.
Dr. Stefán Ólafsson er dósent við
Háskóla íslands og forstöðumaður
Félagsvísindastofnunar
háskóians.
Eitt atriði úr myndinni „Pacific Heights".
Bíóborgin sýnir mynd-
ina „Pacific Heights“
BIÓBORGIN hefur tekið til sýningar myndina „Pacific Heights". Með
aðalhlutrverk fara Melanie Griffith, Matthew Modine og Michael Kea-
ton. Leiksljóri myndarinnar er John Schlesinger.
Myndin fjallar um ung hjónaleysi,
Drake Goodman og Patty Palmer,
sem eru að spá í að kaupa sér hús.
Þeim er ráðlagt að kaupa sér stórt
hús, fyrstu þau eru á annað borð
að fara út í þetta og leigja þá hluta
hússins til að standa undir afborgun-
um. Sá sem svarar auglýsingunni
um húsnæðið er Carter Hayes. Þeim
líst vel á Hayes og honum tekst að
láta þau skrifa undir leigusamning
áður en hann hefur reitt af hendi
nokkra greiðslu og öðlast þannig
búseturétt í húsinu. Ekki líður á
Iöngu þar til Drake og Patty sjá að
ekki er allt með felldu hjá leigjandan-
um. Dularfullt athæfi hans ieiðir til
þess að þau reyna að reka hann út
og þegar það gengur ekki, fá þau
útburðarheimild. En hann hefur lög-,
in sín megin. Það var skrifað undir
samning og málin snúast þannig í
höndunum á þeim að hann fær úr-
skurð þess efnis að Drake megi ekki
koma nálægt honum; það merkir
með öðrum orðum að Drake er mein-
að að koma í sitt eigið húsnæði. Nú
hefst sálfræðilegt stríð, þar sém
Patty og Drake gera sér grein fyrir
að nú sé að duga eða drepast.
Leikhópurinn Þíbilja sýnir
verk um heim hinna blindu
Leikhópurinn Þíbilja.
LEIKHÓPURINN Þíbilja æfir
nú nýtt leikverk sem fyrirhugað
er að frumsýna fyrri hluta
marsmánaðar. Verkið er byggt
á smásögu eftir H.G. Wells,
„The Country of The Blind“ eða
Heimur hinna blindu. Leikstjóri
er Þór Túliníus.
Kveikjan að sögu H.G. Wells
er suður-amerísk þjóðsaga. í henni
segir frá því þegar Evrópubúar
réðust inn í Suður-Ameríku og
tóku þar land. Spænskur harð-
stjóri hefur lagt undir sig Ecuador
í Andesfjöllum og hópur fólks flýr
undan harðræði hans hærra upp
í fjöllin.
Miklir jarðskjálftar valda því að
gijótskriður loka dalnum og upp
kemur dularfullur sjúkdómur sem
orsakar það að bömin fæðast
Leiðrétting
í FRÉTT blaðsins af prófkjöri
vegna rektorskjörs við Háskóla
íslands í gær, var ranglega farið
með fjölda þeirra kennara og
starfsmanna er greiddu atkvæði.
Rétt er að þeir voru 286.
blind. Með tímanum breytast
lífsviðhorf og heimsmynd þessa
fólks, kynslóð tekur við af kynslóð
og vitneskjan um sjónina glatast
þeim með öllu. 400 ár líða og H.G.
Wells lætur þá nútfmann koma inn
í dalinn en Þíbilja hefur valið þá
leið að láta tvo menn koma inn í
dalinn, feðga.
Blindrafélagið og Ásgerður
Ólafsdóttir blindrakennari hafa
aðstoðað leikhópinn. Alls taka tíu
leikarar þátt í sýningunni en þau
eru: Árni Pétur Guðjónsson, Ása
Hlín Svavarsdóttir, Helga Braga
Jónsdóttir, Inga Hildur Haralds-
dóttir, Ingrid Jónsdóttir, Kjartan
Bjargmundsson, Ólafur Guð-
mundsson, Rósa Guðný Þórsdóttir,
Stefán Jónsson og Stefán Sturla
Sigurjónsson. Leikmynd og bún-
inga hannar Guðrún Sigríður Har-
aldsdóttir, en henni til aðstoðar
er Ólöf Kristín Sigurðardóttir.
Sýningar verða í Lindarbæ.
(Fréttatilkynning)