Morgunblaðið - 24.03.1991, Síða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 24. MARZ 1991
MANNVIRKJA
Guömundur Jónsson hefur vakið mikla athygli víða um lönd fyrir snjallan
arkitektúr en hann hefur ekki ennþá teiknað hús sem risið hefur á Islandi.
Margir gera sér þó vonir um að tónlistarhúsið bæti þar um.
eftir Valgeir Guðjónsson
Það er þoka yfir Osló, svo dimm að ekki er hægtað vefengja þá full-
yrðingu, sem æ oftar heyrist, að borgin sé ekki lengur stærsta sveita-
þorp í heimi.
Frá rómuðum útsýnisstað, efst í
SAS-hótelinu, er á góðum degi
hægt að sjá langleiðina til Svíþjóð-
ar, en nú er þokukápan svo þröngt
hneppt að ekki grillir einu sinni í
höfnina. Húsin í miðbænum sýnast
lúta höfði, svona ofanfrá séð og eitt
og eitt þeirra hristir höfuðið yfír
þessu skammsýna háttalagi veður-
guðanna.
Andspænis mér situr ljóshærður
maður á blárri skyrtu. Hann heitir
Guðmundur Jónsson og er arkitekt.
Þjóðsagan segir að hann megi varla
taka þátt í samkeppni um hönnun
mannvirkja öðruvísi en að vinna til
verðlauna. Önnur þjóðsaga segir að
húsin sem hann teiknar hafi þann
eiginleika að láta staðar numið þeg-
ar verðlaunin eru í höfn, þau láti
ekki byggja sig. Hús eins og tónlist-
arhúsið, Kjarvalssafn, skáli íslands
fyrir Heimssýninguna í Sevilla á
Spáni, stækkun Amtsbókasafnsins á
Akureyri og áfram mætti telja. Síðan
er það þriðja þjóðsagan um að Guð-
mundur sofi með teiknipenna í hend-
inni og byiji að hanna um leið og
hann lýkur upp augunum.
Þegar ég bið hann að segja mér
frá æsku og uppvexti fer hann að
skellihlæja og spyr: „Á að byija svo-
leiðis?"
„Ég er fæddur á Akureyri og bjó
þar til 7 ára aldurs, en flutti þá til
Reykjavíkur, í Álfheimana, alveg í
næsta nágrenni við tónlistarhúsið
væntanlega. Við félagamir byggð-
um brennur á tónlistarhússlóðinni,
þannig að ég hef reynslu í að byggja
á þeim stað og bjó yfir umtalsverðri
lóðarþekkingu þegar ég tók til við
að teikna tónlistarhúsið.
Nú, ég gekk í ísaks- og Langholts-
skóla og eftir landspróf í Vogaskóla
lá leiðin í Menntaskólann við Tjöm-
ina.“
Fékkstu arkitektsbakteríuna
snemma?
„Ja, ég fékk víst snemma ýmsar
furðulegar föndurhugmyndir og í
ísaksskóla var því haldið fram að
ég hefði fundið upp nýja aðferð við
að búa til indjánatjald. Ég man því
miður ekki lengur eftir hver þessi
hugmynd var, en ég man eftir að
hafa byggt módel af Isaksskóla þeg-
ar ég var 7 ára.
Seinna gerði ég sveitabæ úr eld-
spýtustokkum fyrir jólin og hóf
reyndar tímabundna fjöldafram-
leiðslu sveitabæja vegna eftirspum-
ar innan fjölskyldunnar. Krókurinn
beygist sem sagt snemma, ég var
alltaf eitthvað að dunda mér í hönd-
unum og þegar ég kom í mennta-
skólann var ég orðinn nokkuð ráðinn
í að verða arkitekt".
Þú smíðaðir geimstól?
„Já geimstóllinn! Ég sá mynd af
Kekkonen Finnlandsforseta að veita
svona kúlustól viðtöku og það hrökk
uppúr mér að það gæti varla verið
mikill vandi að smíða svona stól.
Þess var umsvifalaust krafist að ég
sannaði þá fullyrðingu svo ég eyddi
bróðurpartinum af annáluðu góð-
viðrissumri í að smíða geimstólinn.
Hann var úr trefjaplasti og ég þurfti
að sparsla einhver ósköp til að ná
réttu áferðinni. Svo þróaði ég geim-
stólinn áfram, setti í hann sterí-
ógræjur og eitthvað fleira. Á endan-
um var hann orðinn um 70 kílóa
þungur og endaði að sjálfsögðu á
haugunum."
Sagan um heyrnartólin úr skyr-
dósunum kveikja þá spurningu hvort
Guðmundur hafi komið eitthvað ná-
lægt tónlist á þessum árum.
„Ég var rótari eitt sumar,“ segir
Guðmundur og brosir breitt „hjá
hljómsveitinni Gaddavír; Vilhjálmi
Guðjónssyni og félögum, meira varð
það nú ekki.“
Hvenær komstu svo hingað til
Ósló?
„Ég kom hingað 1975 og það var
í fyrsta skipti sem ég fór út fyrir
landsteinana. Ég var í ofanálag al-
veg gersamlega grænn í tungu hér-
lendra, en var svo heppinn að skóla-
systir min í arkitektúrnum, Helga
Bragadóttir, túlkaði allt sem sagt
var fyrsta kastið. Það var ekki fyrr
en í fyrsta skólapartíinu sem ég
braut ísinn og opnaði munninn. Síð-
an hef ég verið altalandi og óstöðv-
andi!
Kúltúrsjokkið var auðvitað heil-
mikið og eins það, að koma
aftur heim til Reykjavíkur í frí.
Þá fannst mér næstum eins og
ég gengi inní líkan, ég fór að sjá
ýmislegt í skipulaginu og húsagerð-
inni, sem ég var ekki sáttur við.
Mér finnst t.d. vanta meira þor í
vemdunarmálum heima. Það er

hægt að mynda heilsteypta bæjar-
kjarna án þess að ganga í skrokk á
byggingarhefðum og í sumum tilfell-
um á ekki að vernda gamlar bygg-
ingar, bara til að vernda þær, jafn-
vel þó þær standi einhverri heild eða
notagildi fyrir þrifum. Við megum
ekki gleyma því að hús eru til að
nota þau.“
Ofurlítið meiri sagnfræði, hvernig
var og er að vera íslendingur í Nor-
egi?
„Það er gott að vera íslendingur
í Noregi. Viðhorf Norðmanna er svo-
lítið „stórabróðurslegt", sem gæti
svo sannarlega verið verra. Ég fann
þetta strax og ég kom hingað.“
Hvernig tók Arkitektaháskólinn í
Ósló á móti súperföndraranum?
„Vel, því fyrsta tímabilið gekk
heilmikið út á einskonar föndur, eins
og t.d. módelsmíði. Ég var mátulega
hrifinn man ég, vildi heldur teikna
hús.
Á öðru ári vorum við svo látin
teikna sumarhús, sem fullnægði ekki
þáverandi stórhug mínum og þegar
ég sá auglýsingu um alþjóðlega stúd-
entasamkeppni um leikhús framtíð-
arinnar hellti ég mér út í hana. Þetta
sumar stundaði ég þjóðaríþrótt ís-
lenskra námsmanna erlendis, skúr-
ingar; vaknaði eldsnemma og
skúraði í ráðhúsi Óslóborgar, síðan
beint heim að teikna eins og vitlaus
maður, leikhús framtíðarinnar á eld-
húsborði á stærð við frímerki.
Ég fékk viðurkenningu fyrir til-
löguna mína, sem varð til þess að
skólinn sendi mig titParísar, þar sem
afrakstur samkeppninnar var hluti
af opnunarsýningu Pompidousafns-
ins. Þetta var vísbending fyrir mig,
um að ég væri ef til vill á réttri hillu
í þessu fagi. í miðju námi fékk ég
tækifæri til að sækja alþjóðlegt nem-
endanámskeið í Urbino á Ítalíu. Ég
lenti í dálitlum vandræðum með
nokkra valinkunna prófessora og
leiðbeinendur á námskeiðinu, sem
var um endurnotkun gamalla húsa,
„Nýtt með gömlu“ og síðan sam-
vinnu við þann sem arkitektinn vinn-
ur fyrir hveiju sinni.
Mér fannst erfítt að nálgast
seinna þemað á þessum
stutta tíma, gaf mér nýjar forsendur
og tók að hanna heilmikla breytilega
maskínu, sem notandinn átti að geta
breytt eftir sínu höfði og velt fýrir
sér hinum ýmsu möguleikum. Þetta
var 3 metra hár stálbjálki með lóð-
réttum, láréttum og skáhöllum línum
og sporum, sem hægt er að renna
í plötum og prófa þannig ýmsar
lausnir.
Þessi lausn mín fór hinsvegar eitt-
hvað fyrir bijóstið á lærifeðrunum,
sem sumir voru í hópi frægustu arki-
tekta Evrópu og ég fékk viðurnefnið
„The crazy Icelander“. Ég tók þetta
nærri mér og beygði mig nauðugur
viljugur undir hina upphaflegu for-
skrift, en tók stálbjálkateikningarn-
ar heim til Ósló, þar sem ég fékk
hinsvegar góð viðbrögð og hvatn-
ingu.
Þetta varð mér sönnun þess,
hversu mikill munur er á arkitekt-
óniskum viðhorfum Skandinavíu og
svo aftur sunnar í álfunni. Skandina-
var hafa að mínu viti dýpri rætur í
funksjónalisma og notagildisviðhorf-
um á meðan suðrænir arkitektar eru
meira menn forms, ytra útlits og
jafnvel sýndarmennsku. En þetta er
auðvitað ekkert algilt.
Eftir að ég kláraði skólann fannst
mér ég þurfa að vinna áfram í Nor-
egi, m.a. til að geta fengist við stærri
og flóknari verkefni en mér myndu
hugsanlega bjóðast heima á Islandi.
Ég vann á stórri stofu meðfram
náminu og hélt þar áfram þegar ég
útskrifaðist. Meðfram vinnunni tók
ég svo þátt í ýmsum samkeppnum."
Þú hefur haft tilhneigingu til að
vinna til verðlauna í samkeppnum?
Guðmundur brosir og lítur út í
þokuna:
Já, ég get sjálfsagt ekki kvartað,
því ég hef fengið verðlaun eða
viðurkenningu í 24 af þeim 28 sam-
keppnum, sem ég hef tekið þátt í,
sem verður víst að teljast nokkuð
Heimssýning-
arskálinn sem
Guðmundur
teiknaði fyrir
íslensk stjórn-
völd en þau
hættu við að
reisa í Sevilla.
Nú kann að
vera að opn-
ast á því máli
nýr flötur eins
og fram kem-
ur í rammam
um á síðunni
hér til hliðar.