Morgunblaðið - 20.07.1991, Blaðsíða 11

MORGLnNELAÍ)H)JUAUQARUAaUR(2fl.iJróLÍÍÍ{>9M
*1
Sálmar á atómöld
Bókmenntir
Sigurður Haukur Guðjónsson
Höfundur: Matthías Johannes-
sen. Umbrot og filmuvinna: Rit-
smiðjan sf. Prentun og bókband:
Prentsmiðja Árna Valdemars-
sonar hf. Kápa: Málverk eftir
Svavar Guðnason. Útgefandi:
Almenna bókafélagið hf.
Sálmar á atómöld birtust fyrst í
ljóðabókinni Fagur er dalur árið
1966, en eru gefnir hér út öðru
sinni í dálítið breyttri mynd, og þar
voru ljóðin 49 en eru nú 65. Þessu
ber að fagna, svo mjög sem sálm-
arnir vöktu athygli.
Sálmur? Mér kemur í hug spaugi-
legt atvik. Streðlúið fólk, af iðu-
torgi borgar, hafði flúið inn í skóg-
arijóður með fjallalamb; glóðarkol
og bjórkrúsir. Ilmur fyllti skála;
vambir kýldar; kneyfað ölið og ár-
löng þrá í kyrrð sveitar seitlaði inní
sálartetrin, svo höfgi seig á brár.
Allt í einu buldu á hlustum slík hljóð
frá skógi, að fólk þaut upp með
andfælum, gerði sér grein fyrir að
einn vantaði í hópinn, sonarson
minn 5 ára. Var drengurin'n orðinn
snarvitlaus, — ætlaði hann að vekja
íbúa grannskálanna allra? í reiði
var þotið í skóginn og lítill drengur
handsamaður, þar sem hann þaut
milli greina og þandi bijóst og barka
sem mest hann mátti. Spurninni í
augum hans verður ekki lýst, þá
hann starði í hneyksluð andlit okkar
hinna eldri, og gömul eyru mín
námu ekki vamarræðu hans gegn-
um kjökrið. Morguninn eftir sátum
við tveir við borð og sá stutti sagði:
Afi, mér fannst svo gaman í gær-
kvöldi, að ég var allt í einu orðinn
Tarsan, þessi stóri, stælti þú veist.
Þá gerði ég mér grein fyrir, að það
var gleðivængur hrifningar bams-
ins, sem finnur sig í faðmi sköpun-
arinnar, er hafði lyft drengnum,
allt í einu var hann orðinn strengur
í hörpu skaparans: Varð að syngja
með.
Slík kennd hlýtur líka að hafa
gripið góðskáld, er sest og stillir
hljóðfæri sitt skaparanum til dýrð-
ar, með hætti og slætti, svo ólíkum
þeim svefnþornavaðli sem talinn er
til sálma innan íslensku kirkjunnar
í dag. Hér er ekki andlaust hnoð
fiðrað með fallegu lagi. Hér er ekki
smjattað á „blóði Lambsins“, ekki
hrópað á „Dýrð handa mér“ og
himnaríki gert að garðholu í stór-
borg.
Nei:
Ég opna hjarta mitt,
þetta innmúraða búr ljóða minna
og sendi þau eins og fugla
út meðal fólksins -
veit að sum þeirra
eiga i vðk að veijast
eins og snjótittlingamir
í hvitu kófi janúarbyljanna.
Önnur skipta sér niður á bæina
eins og hrafninn.
(36)
Er skáldið ekki að minna okkur
hér á örlög sumra stórbrotnustu
sálma er íslensk tunga hefir eign-
ast: „Þú mikli eilífí andi“, (Davíð);
„Þú Kristur ástvin alls sem lifír“
(Valdimar); nú eða hvernig með
sálma nafna þess frá Sigurhæðum'
var farið, þeim mörgum hent fyrir
ómerkilegt leirhnoð; Hallgrímur
meira að segja „færður í stílinn",
svo hæfði kirkju (eins og Björn rit-
stjóri sannar með sinni útgáfu) og
svo mætti lengi, lengi telja. En
samt, skáld verður að tala, því:
„... eins og blómin spretta úr moldinni
þannig hefur orð þitt
vaxið í bijósti mínu.“
(11)
Og hafí Matthías djúpa þökk fyr-
ir sálma sína, gerða af meitluðum
hagleik, leiftrandi myndum sem
hreinlega elta mann, en fyrst og
síðast fyrir þann kjark að þora að
viðurkenna sig sem spurult barn í
faðmi kærleikans guðs, þess guðs
sem:
„... gróðursetur eilíft líf
í bijósti okkar.“
(26)
Skáldið starir ekki aðeins á guð
á krossi (31); ekki aðeins á guð sem
öldung á himni (9); fínnur hann
ekki aðeins í „guðsorði" í kirkju
(38), heldur fínnur það augu hans
hvíla alls staðar á sér, jafnt í gleði
ástar foreldris yfír undrinu bam
(42); sólstaf og fjallþey (56); landi
(62) eða öldu (60); jafnvel gömlum
manni, sem tekur í nefíð. Já, tilver-
an öll er musteri guðs, sem andi
hans lífgar, aðeins til fyrir hans
gjörð, og þar er maðurinn engin
undantekning (47).
Matthías gerir í lotning sinni
enga tilraun til þess að þræða
þrenningarlærdóm kirkjunnar, hinn
þríeini guð er í hjarta hans einn,
og sköpunin verður ekki frá skapar-
anum skilin, ekki fremur en ljóð
skáldi. Samt gerir hann sér grein
fyrir, að ljóðið er ekki skáldið (61);
munur á manni og guði (15), mað-
urinn á leið innar í faðm skaparans
(19):
Matthías Johannessen
Asklok er ekki himinn.
Og ég trúi því ekki
að kistuiok taki við
af himni og heiðum stjðmum.
Samt, eins og Sókrates, sættir
skáldið sig við andvanafædda von,
ef það er vilji skaparans:
En ef dauðinn er stjömulaust myrkur,
yppti ég kæruleysislega öxlum
og tek í nefið. ^
Um tilvist skaparans er aldrei
efast:
Og langt er síðan
ég gerði mér þess grein
að engu skiptir
þótt einhver hrópi:
Útaf með dómarann -
Því hann er sá eini
sem ekki getur tapað.
Eða:
Allt er afstætt nema mið karlanna
og kærleikur þinn.
(23)
Skáldið er firnafrótt, sækir því
myndir í fræði ung sem forn, og
hversu auðvelt á það ekki með að
vitna í orð Krists, hikar þá jafnvel
ekki við nýja þýðing:
Leyfið bömunum
að koma til mín.
Þeir sem ganga ekki mínar brýr
komast ekki yfir fljótið.
(57)
Stef úr Faðir vorinu (13, 21, 41,
51) eru andvörp orðlauss fagnaðar,
gefa lofgjörðaróðnum sérstæðan,
hugljúfan blæ.
Sálmar á atómöld eru ortir ekki
undir einum hætti, heldur mörgum,
hjartslögin fönguð í orð á margan
veg, sem aðeins æfðu skáldi er fært.
Bálkurinn allur hlýtur að vera
tónskáldum áskorun um að setjast
nú út í náttúruna og gera sér lög
við hæfi.
Forspjall dr. Gunnars Kristjáns-
sonar er mjög vandvirknislega unn-
ið, dýpkar skilning á skáldskap
Matthíasar.
Bókagerðin öll er útgáfunni til
mikils sóma.
Skáldið sjálft skai hafa síðasta
orðið, og í því felst þökk mín til
þess fýrir gleðina er það veitir mér
með þessa sálma í höndum:
„Við eram böm
að leik
í garði þínum
og þú heldur almáttugri
vemdarhendi þinni
yfir okkur.
Samt höfum við farið illa
með garðinn þinn
traðkað grasið niður í dökkan svörð,
tekið aldin ófijálsri hendi
og brotið greinarnar,
skorið klúryrði í börkinn.
En þú brosir að kenjum okkar
og við finnum kærleika þinn
eins og hlýjan andvara í grasrótinni.
Allt vald hefur þú í garði þínum,
samt er hann okkur auðsóttur leikvöllur."
(30)
Bærinn í borginni
_______Myndlist
Bragi Ásgeirsson
Ljósmyndasýningar eru ekki
daglegt brauð í listhúsum borg-
arinnar, en fyrir vikið þeim for-
vitnilegri þá sjaldan sem þær eru
haldnar.
Einn af framtakssamari ljós-
myndurum borgarinnar hvað
sýningar og önnur umsvif á vett-
vanginum áhrærir er Sigurgeir
Siguijónsson. Fyrir honum er
ljósmyndafagið annað og meira
en að mynda fólk á stofu sinni
eða í heimahúsum, og hann er
iðinn við að kanna hina ýmsu
möguleika ljósopsins á sem fjöl-
þættustum vettangi.
Þekktastur er Siguijón fyrir
mannamyndir sínar, sem oftar
en ekki eru bráðsnjallar og
bregða upp eftirminnilegri mynd
af viðfangsefninu. En einnig hef-
ur hann gefíð út bók með mynd-
um af íslenzka hestinum, sem
mikla athygli vakti að ég best
veit.
Nú er hann enn á ferðinni og
að þessu sinni með sýningu á
myndaröð í listhúsinu Nýhöfn,
sem hann hefur tekið í Þingholt-
unum og nefnir hann sýninguna
„Bærinn í borginni“.
Mun hann vera að höfða til
þess að, Þingholtin eru dálítið
alveg sérstakt í borginni, heimur
útaf fyrir sig, sem margur gerir
sér ekki grein fyrir.
Þetta er vísast laukrétt og
sýning Siguijóns undirstrikar
þetta enn frekar og þannig tók
ég eftir því er ég kom á sýning-
una á dögunum að fólk skoðaði
hana af mikilli athygli.
Það má segja, að sýning sem
slík útskýri sig sjálf en þó er
afleitt að einstakar myndir skuli
ekki númeraðar, hvað þá að sýn-
ingarskrá liggi fyrir, sem gerir
umíjallendum erfiðara um vik
að gera henni skil.
Eðlilega vöktu nokkrar mynd-
ir athygli mína öðrum fremur svo
sem af fískum hengdum upp á
vegg, þrem strákum fyrir ofan
vegg ásamt þrem skjöldum á
veggnum. í báðum tilvikum kem-
ur efnisgerð (struktur) veggj-
anna mjög vel fram ásamt því
að myndbyggingin er í senn list-
ræn og hnitmiðuð.
Nefna vil ég einnig mynd af
Næpunni og útsýni yfír hana,
sem er skýr og klár í formi. En
sennilega er myndin af klósett-
skálinni listrænasta verkið á sýn-
ingunni, í öllu falli er hún mjög
vel útfærð.
Myndaröðina í heild hefði
einnig allt eins mátt nefna „Frið-
sæld Þingholtanna“, því að það
er mikil friðsæld í þessum mynd-
um og mikil sól og birta, sem
gera andstæður skugga og
dimmu skemmtilega lífrænar.
Myndimar em í lit, sem er
nokkuð nýtt hvað Siguijón
áhrærir sem hefur lagt svo mikla
áherslu á svart-hvítt og blæ-
brigðin þar á milli.
Þetta er skemmtileg sýning
og vel fallin til þess að opna
augu manna fyrir töfram Þing-
holtanna ásamt því hve gömul
hús geta verið vinaleg. Það er
nefnilega ekki allt fengið með
því að hafa rúmt um sig og öll
þægindi á hreinu, en í lífvana
kassalaga umbúðum!