Morgunblaðið - 20.07.1991, Blaðsíða 13

urh veiðár "og vinnslu. Sumir vilja
kalla það sjávarútvegsstefnu eða
eitthvað annað. Nafngiftir skipta
hér ekki máli ef markmiðið er það
sama. Eitt er augljóst, að það er
ekki eining meðal þjóðarinnar um
þá stjórnun fiskveiða sem nú er í
framkvæmd eða núgildandi lög um
þá stjórnun. í- þessu felst veruleg
hætta á því að þau átök, sem af
þessu leiða, tefji fyrir eða eyðileggi
þann hagkvæmnisárangur sem að
var stefnt. Ennþá hafa lög um
verndun fiskistofna ekki fært þann
hagkvæmnisárangur sem þau áttu
að gera. Fiskiskipum hefur ekki
fækkað, fremur ijölgað.
Lögin munu sýnilega ekki treysta
atvinnu og byggð í landinu og að
undanförnu hafa bæði almenningur
og verulegur hluti stjórnmálamanna
lýst vantrausti á núverandi stefnu.
Fiskvinnslufólk hefur lýst því yfir
að það muni ekki sætta sig við þá
efnahagslegu misskiptingu sem
henni fylgir og er í raun undarlegt
að fleiri atvinnugreinar skuli ekki
einnig hafa brugðist harðar við en
raun er á.
Ýmsar tillögur hafa verið settar
fram um auðlindaskatt, leigugjald,
aflagjald, ýmiss konar byggðakvóta
o.fl. Allar þessar tillögur lýsa van-
trausti á að markmiðssetning nú-
gildandi fiskveiðistefnu sé nógu
góð. Við undirbúning síðustu laga-
setningar um stjórn fiskveiða stóð
Verkamannasamband íslands,
ásamt fleiri hagsmunaaðilum, að
tillögu um að 30% kvótans yrði út-
hlutað til fiskvinnslustöðva og þann-
ig yrði stutt við stefnumið laganna
um sameiginlegt eignarhald auð-
lindarinnar og þeim, sem ríkustu
hagsmuna hafa að gæta í landi,
sköpuð samningsaðstaða um með-
ferð eignarhaldsins og stutt við
markmiðið um trausta atvinnu og
byggð í landinu.
Engin haldgóð rök voru fyrir því
að fallast ekki á þessa tillögu. Það
sýnir sig í dag þegar stefnir í hörð
átök við fiskvinnslufólk og mörg
sveitarfélög um núverandi kvótalög,
að rétt hefði verið að taka tillit til
þessarar tillögu. Að óbreyttri stefnu
er mjög líklegt að tillaga um skatt-
lagningu á sjávarútveginn í formi
auðlindaskatts muni fá fylgi meðal
þjóðarinnar og á löggjafarþinginu.
Rök fyrir gjaldtöku hafa verið sett
fram og ef farið væri vægilega í
slíka gjaldtöku með lágu gjaldi í
upphafi sem fengi aukið vægi á
löngum tíma, t.d. 10-15 árum, er
mjög líklegt að sú hagræðing yrði
í sjávarútvegi, sem stefnt er að, og
ekki þyrfti að koma til sérstakra
efnahagslegra aðgerða af þessum
sökum.
Ýmis mikilvæg byggðarlög eiga
nú í vök að verjast í efnahags- og
atvinnulegum efnum., Það er m.a.
vegna afleiðinga lagasetningar um
stjórnun fiskveiða, sem ekki eru í
framkvæmd, samkvæmt því ákvæði
laganna, að tryggja trausta atvinnu
og byggð í landinu. Hér hlýtur að
vera átt við landið allt. Mjög illa
horfir i ýmsum byggðarlögum sem
fóru illa út úr upphaflegri skiptingu
kvótans og hafa jafnvel síðan orðið
að sjá á eftir kvóta og veiðitækjum
á burt. Einnig í byggðarlögum þar
sem úrvinnsla landbúnaðarafurða
hefur verið gildur þáttur í atvinnu-
starfsemi og/eða útgerð smábáta
hefur vegið þungt í atvinnulífi.
Þessi byggðarlög eiga skilyrðis-
lausan rétt til sérstakra aðgerða í
atvinnumálum sínum af hálfu ríkis-
valdsins. Verði gripið til þeirra ráða
að setja einhverskonar afgjald á
veiðiheimildir, ætti að vetja hluta
þeirra tekna til að kaupa upp kvóta
sem úthlutað yrði til þessara byggð-
arlaga, eða með öðrum hætti að
bæta stöðu þeirra sem byggja veru-
lega á fiskvinnslu. Það má hinsveg-
ar ekki gera með því að færa afla-
heimildir til útgerðar, á meðan sala
á veiðiheimildum er með þeim hætti
sem nú er.
Fullyrðingar um það að byggðar-
lögin séu ekki jafnfær um það að
haida á veiðiheimildum með jafn
skynsamlegum, eða skynsamlegri
hætti og ráðuneyti suður í Reykja-
vík, eru út í hött. Þær fullyrðingar
eru aðeins settar fram í þeim þekkta
gamla tilgangi að deila og drottna.
Höfundur er fornmdur deildnr
fískvinnslufólks í
Verkamannasambandi íslands.
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 20. JÚLÍ 1991
" " ■ : '—|—n’-1----!---------^TH-
Norður-Ishaf
siglingaleið og athafnasvæði
eftir Þór Jakobsson
Undanfarin 6 ár hef ég við góð-
ar undirtektir framsýnna manna
bent á, að ísland íiggi vel við vax-
andi samgöngum um Norður-
íshaf. Framfarir í siglingum um
hið ísi þakkta haf felast í smíði
öflugri ísbijóta, bættri ijarkönnun
með veðurtunglum og öðrum
gervihnöttum og síðast en ekki
síst æ meiri reynslu skipstjórnar-
manna og áhafna skipa í norður-
höfum.
Vonir áhugamanna um fram-
gang málsins efldust við hina
stjórnmálalegu byltingu í Sov-
étríkjunum, enda hafa Sovétmenn
nú sjálfir fullan hug á samstarfi
við önnur lönd í þessum efnum.
Um er að ræða siglingar um þriðj-
ung árs, þegar fært þykir með
fyrmefndri nútímatækni alla leið
milli Atlantshafs og Kyrrahafs, en
þess má geta að fært er langar
leiðir fleiri mánuði ársins.
í júní í fyrra komu Sovétmenn
á samstarfi við þijár vestrænar
rannsóknarstofnanir, norska,
enska og bandaríska um könnun
á Norðausturleiðinni norðan
Síberíu og möguleikum á notum
af henni jafnvel árið um kring. I
forystu vinnuhópsins er Dr. Ter-
ence Armstrong sem um áratuga-
skeið hefur allra manna best fylgst
með siglingum um Norður-Ishaf
og birt skýrslur um þær í ársriti
„Scott Pólarannsóknarstofnunar-
innar“ í Cambridge í Englandi.
Þess má geta, að Dr. Armstrong
kveðst fús að bregða sér til ís-
lands, ef haldin yrði önnur ráð-
stefna um ísland og Norður-
íshafssiglingar. En haustið 1987
hélt Skipulagsstofa höfuðborgar-
svæðisins ráðstefnu á vegum at-
vinnumálanefndar Reykjavíkur-
borgar um hygmyndina um um-
skipunar-og fríverslunarhöfn í
tengslum við siglingar í norðurhöf-
um.
Þór Jakobsson
„Er nauðsynlegt fyrir
okkur íslendinga að
vita betur hvað gerist á
þeim ís sem um síðir
berst til okkar líkt og
við viljum vita um upp-
runa mengunar í sjó og
lofti.“
Varpað hefur verið fram þeirri
tilgátu, að hinn skæði grútur á
13
Ströndum kunni að hafa borist að
norðan með eða á ísnum í Austur-
Grænlandsstraumi. Menn eru á
ferð og að ýmsum verkum við
Austur-Grænland, Jan Mayen og
Spitsbergen. Umsvif hafa verið á
Norður-Ishafi í áraraðir á sviði
rannsókna þar sem verið hafa
dálítil þorp á floti á ísnum. En
varasamari með tilliti til mengun-
arhættu hafa þó verið viðamiklir
flutningar milli hafna norðan
Síberíu. Þrátt fyrir aukinn áhuga
Sovétmanna sem annarra á nátt-
úruvernd og eftirliti, hafa þar átt
sér stað mengunarslys af ýmsu
tagi.
Altént er nauðsynlegt fyrir okk-
ur íslendinga að vita betur hvað
gerist á þeim ís sem um síðir berst
til okkar líkt og við viljum vita
um uppruna mengunar í sjó og
lofti. A skal að ósi stemma.
Það eru því ekki einungis heill-
andi verkefni af ýmsu tagi — og
skemmtiferðir(!) — sem bíða okkar
íslendinga í Norður-íshafí. Það er
nauðsynlegt að njósna um athafn-
ir manna víðs fjarri og meðferð
þeirra á því sem leika mun um
landið okkar fyrr eða síðar: loft-
inu, hafinu- og hafísnum.
Höfundur er deildarstjóri
bafísrannsóknadeildar
Veðurstofu Islands.
Áratugur fjölskyldu
og hjónabands
eftir Benedikt
Jóhannsson
Við byijun nýs áratugar er eðli-
legt að menn skoði stöðuna á ýms-
um sviðum þjóðlífsins, og reyni að
gera sér í hugarlund hvert stefnir.
Nýlega var hér á ferðinni erlendur
spáspekingur og spáði um þróun
mála á næsta áratug. það vakti
athygli mína að í spádómum sínum
vék hann ekki að stöðu fjölskyld-
unnar og framtíð hennar. Er þó
full ástæða til þess því ýmislegt
bendir til þess að fjölskyldu- og
hjónalíf eigi í vök að veijast um
þessar mundir. Þar er ekki lítið í
húfi, því oft er rætt um hjónaband-
ið og fjölskylduna sem hornstein
mannlegs samfélags.
En hve sterkur er þessi hom-
steinn? Eins og oft hefur komið
fram hefur tíðni hjónaskilnaða auk-
ist gríðarlega á undanfömum ára-
tugum. Aukningin var um 200% frá
1960 til 1983, og er nú svo komið
að á móti hveijum einum hjónum
sem gifta sig skilja ein hjón eða
ríflega það. Væru til tölur yfir slit
sambúðar yrðu þær sennilega tals-
vert hærri. Auðvitað getur skilnað-
ur verið lausn á vanda fólks sem
ekki á saman, en hann er ávallt
visst tilfinningalegt skipbrot og
álag fyrir þá sem í hlut eiga, ekki
síst ef um böm er að ræða. Öryggi
er grundvallaratriði í uppeldi barna,
og há tíðni skilnaða er augljóslega
ógnun við það. Nokkuð er einnig
uni að börn megi búa við síendur-
tekin sambúðarslit eftir skilnað for-
eldra sinna.
Það þarf bæði karl og konu til
að eignast bam, og helst þarf einn-
ig bæði karl og konu til að annast
uppeldi þeirra svo vel fari. Árið
1989 bjuggu hins vegar 22% reyk-
vískra barna hjá einstæðu foreldri.
Einstætt foreldri með böm er ffem-
ur veik eining, enda hlutfallslega
algengt að þessir foreldrar þurfí að
leita aðstoðar með börn sín hjá
opinberum hjálparaðilum. Um 38%
þeirra barna sem vísað er á sál-
fræðideild skóla í Reykjavík vegna
ýmissa vandamála búa hjá einstæð-
um foreldrum. Nú er einnig svo
komið að öruggur meirihluti þeirra
barna sem leitað er með á sálfræði-
stoð við heimanám, o.s.frv. Lítið
hefur hins vegar verið gert til úr-
bóta, en vonandi er nú komið að
áratug athafna á þessu sviði. Nauð-
synin er alla vega brýn.
Gjalþrot einstaklinga hafa einnig
aukist til muna undanfarin misseri,
og þá er oft einnig í raun um gjald-
þrot fjölskyldunnar að ræða. Já,
ýmislegt bendir til þess að horn-
steinn samfélagsins, fjölskyldan og
hjónabandið, standi orðið nokkuð
höllum fæti. En hvað ber framtíðin
í skauti sér fyrir fjölskylduna? Held-
ur skilnuðum sífellt áfram að fjölga,
og útivinna mæðra að aukast, eins
og verið hefur undanfarna áratugi?
Það er alltaf erfitt að spá, einkum
um framtíðina, eins og góður veður-
fræðingur sagði. Framtíðin í fjöl-
skyldumálunum skellur hins vegar
ekki bara yfir eins og lægðimar,
þar fáum við nokkru um ráðið sjálf.
Á þeim áratug sem nú er að byija
gætum við hæglega - lagt meiri
áherslu á aðbúnað barna, gæði fjöl-
skyldu og hjónalífs. í því sambandi
er ekki nóg að gera kröfur til samfé-
lagsins. Hver og einn verður einnig
að fara yfir eigið gildismat. Tími
er kominn til að það sem fram fer
innan veggja heimilisins skipi hærri
sess en glæsileiki sjálfs húsnæðis-
ins. Kannski er einnig orðið tíma-
bært að leggja meiri rækt við göm-
ul gildi á borð við trygglyndi og
trúnaðartraust í einkalífinu, til mót-
vægis við áherslu markaðsþjóðfé-
Iagsins á sífellt aukið valfrelsi ein-
staklingsins á öllum sviðum.
Höfundur er silfræðingvr.
Benedikt Jóhannsson
„Ýmislegt bendir til
þess að hornsteinn sam-
félagsins, fjölskyldan
og hjónabandið, standi
orðið nokkuð höllum
fæti.“
deildir skóla býr ekki hjá báðum
kynforeldrum.
Ofan á sársaukann við sjálfan
skilnaðinn bætist oft fjárhags- og
aðstöðuvandi þess foreldris sem er
með börnin. Skortur á öruggu hús-
næði leiðir kannski til tíðari búferla-
flutninga, sem einir sér eru talsvert
álag fyrir börnin. Könnun sem und-
irritaður gerði nýlega sýnir að hegð-
unarvandamál í skóla og á heimili
eru greinilega algengari hjá börnum
séu foreldrar þeirra skilin. Ekki er
ólíklegt að þessi „ytri óróleiki“ sé
merki um skort á innri öryggistil-
finningu vegna þess óöryggis sem
þessi böm og unglingar hafa búið
við.
Til viðbótar við aukna skilnaðar-
tíðni hefur útivinna mæðra einnig
stóraukist undanfarna áratugi, og
er nú orðið fremur fátítt að mæður
vinni ekki utan heimilis frá börnum
sínum. Oft hefur verið rætt um að
hið opinbera hafi ekki sem skyldi
komið til móts við þessa þróun, t.d.
með lengingu skóladags yngri
barna, samfelldum skóladegi, að-
Jónína S. Pálmadótt-
ir - afmæliskveðja
Áttræð er í dag Jónína Sigrún
Pálmadóttir vistmaður á Hrafnistu
Reykjavík (sjúkradeild). Jónína
fæddist í Hraukbæjarkoti í Krækl-
ingahlíð, en ólst upp á Akureyri.
Jónína eignaðist 9 börn og eru 7
lifandi, en 2 drengir dóu barnungir.
Ung fluttist Jónína norður á Strand-
ir og bjó lengi á Drangsnesi ásamt
Ingibergi Jónssyni manni sínum,
sem nú er látinn.
Ég veit að Ninna hugsar oft hlýtt
til æskuslóðanna, en þó held ég að
árafjöldinn sem hún bjó á Drangs-
nesi með Begga sínum leiti þó oftar
á hugann. Stundum var áreiðanlega
þröngt í búi hjá stórri fjölskyldu en
þessi mikla matmóðir sá þó um að
enginn færi svangur úr hennar
húsum og gilti það jafnt um gesti
sem gangandi. Svo hafði hún þetta
káta skap og dillandi hlátur hennar
var svo smitandi að allt virkaði
gott. Ég veit að margir hugsa hlýtt
til Ninnu í dag og þakka henni svo
margt í gegnum tíðina. í þeim skara
fara náttúrulega fremst 7 börnin
hennar og rúmlega 50 afkomendur.
Allt frá því ég kynntist Ninnu
fyrst hefur hún tekið mér afar vel
og aldrei sýnt mér annað en ást
og umhyggju. Fyrir það þakka ég
hér og' nú, en ég veit að ég get
aldrei þakkað henni sem skyldi. Og
það er táknrænt að þó að þessi dil-
landi hlátur og lífsfjör hafi nú að
mestu þagnað, þá finnst mér ajltaf
hátíð þegar ég heimsæki hana. Og
alltaf fagnar hún mér jafn vel. Og
þegar hún strýkur vanga minn og
höfuð, renna minningarnar um hug-
ann. Minningarnar um gamla daga
þegar allt lék í lyndi og hún veitti
öllum af sínum móðukærleika.
Ég vildi að ég gæti gert meira
fyrir hana, en þessi fátæklega af-
mæliskveðja er þó þakklætisvottur
sem kemur beint frá hjartanu. Hún
hefur alla tíð tekið mér sem öðrum
syni og þess vegna skrifa ég undir
afmæliskveðjuna með ástarþökk
fyrir allt það góða sem hún hefur
gefið mér.
Olafur Þór Ragnarsson