Morgunblaðið - 15.09.1991, Síða 4

•~4 'C
MOHGUXBI.AÐIÐ SÚNNUÐAGUR 15. SÉPTÉMBÉR'-Íð91
MÓÐIR,
DRÓS OG
MEYJA
þær naktar nema hvað þær hylja
brjóstin með handleggjunum eða
með því að hálfsnúa sér frá mynda-
vélinni. Stúlkurnar komu einnig
fram í stuttum svörtum kjólum á
lokakvöldinu en%ekki í síðkjólum
eins og tíðkast í fegurðarsamkeppni
íslands. Ein af fegurðardrottning-
unum úr fegurðarsamkeppni Is-
lands tekur þó þátt í keppninni sem
ungfrú alheim á hveiju ári. Sú hlið
mála fær þó litla umfjöllun í fjölm-
iðlum enda lítur það betur út fyrir
almenning að stúlkurnar séu að
fara að taka þátt í keppni þar sem
fegurðin hefur þann tilgang að
hjálpa bágstöddum börnum. Stúlk-
urnar fara þó og reyna sitt besta
til að standa sig vel, í þeim tilgangi
kom m.a. ungfrú ísland 1985 fram
í efnislitlum gærubúning í stað þess
að skarta skautinu enda hið fyrr-
nefnda mun kynþokkafyllra.
ÞÚ ERT ÞAÐ SEM ÞÚ LÍTUR
ÚTFYRIRAÐVERA!
í fegurðarsamkeppni er konan
upphafin vegna útlitsins. Grein af
sama meiði er þegar konan er for-
dæmd vegna útlitsins í nauðgunar-
málum. í báðum tilfellum er konan
metin eins og dauður hlutur út frá
útlitslegum einkennum, m.ö.o. útlit-
ið segir til um innrætið, það endur-
speglar ákveðin sannindi um „eðli“
kvenna. Það hangir síðan á spýt-
unni að um leið og farið er að
meta konuna eins og dauðan hlut
er hún orðin óvirk. Skýrt og jafn-
fram ógeðfellt dæmi um hlutgerv-
ingu konunnar í fegurðarsam-
keppni, er þegar fegurðardrottning
íslands 1982 var mótuð í-kökuformi
og síðan snædd af gestum við krýn-
ingu ungfrú íslands 1983.
Það hversu efitt uppdráttar hr.
Íslandskeppnin átti á sínum tíma
sýnir vel hversu bundið það er við
konur að dæma eftir útlitinu. Undir-
rituð gerði stutta athugun, 1990,
þar sem m.a. var spurt um álit fólks
á hr. íslandskeppninni, og ef svar-
andinn var karlkyns, var hann
spurður nánar hvort hann gæti
hugsað sér að taka þátt í keppni
af þessu tagi. Viðbrögðin við þess-
ari spurningu voru mjög skýr, flest-
um þótti hr. íslandskeppnin kjána-
leg og enginn maður gat hugsað
sér sjálfan sig í þessari keppni.
Þátttaka í fegurðarsamkeppni þótti
í hæsta máta ókarlmannleg, kepp-
endurnir væru strákar en ekki
„raunverulegir" karlmenn.
ÍSLENSKAR KONUR ...
Það er til þess tekið erlendis hve
íslenskar konur eru sjálfstæðar og
sjálfsagt má rekja það til einhverra
séreinkenna í okkar menningu.
Norrænn menningararfur geymir
m.a. líflegar frásagnir af kvenskör-
ungum sem ekki kölluðu allt ömmu
sína. íslenskar stúlkur fá að kynn-
ast konum á borð við Guðrúnu
Ósvífursdóttur, Hallgerði langbrók
og ýmsum huldukonum svo ekki sé
nú minnst á Línu Langsokk, sterk-
ustu stelpu í heimi. Þessar kvensur
létu ekki bjóða sér hvað sem var
og falla illa inn í þá staðalmynd af
óvirku konunni sem virðist lifa góðu
lífi í erlendum tímaritum, sjónvarps-
efni og kvikmyndum: Undirrituð
viil halda því fram að vinsældir feg-
urðarsamkeppna á íslandi megi
m.a. rekja til þess að gefið sé í
skyn að verið sé að velja mikilvæg-
an fulltrúa íslensku þjóðarinnar.
Fulltrúa sem þarf að vera með bein
í nefinu og vera virkur í að veija
hagsmuni Islendinga á erlendri
grund. Til þess að varpa ljósi á
þetta er ekki úr lagi að rekja aðeins
hvaða stakkaskiptum keppnin tók
á síðasta áratug.
Keppnin um herra Island féll ekki í góðan jarðveg hjá Islendingum. Það þykir ekki karlmannlegt að taka þátt í
fegurðarsamkeppni.
máta að þátttaka var beinlínis nið-
urlægjandi fyrir stúlkurnar, er ekki
að undra þótt vinsældir keppninnar
hafí farið dvínandi.
Baldvin Jónsson fyrrverandi
framkvæmdastjóri Fegurðarsam-
keppni íslands, lýsti því yfir í við-
tali við DV, 1989, að eitt af því sem
stóð keppninni fyrir þrifurrr þegar
hann tók við henni, 1982, var að
íslenskar stúlkur höfðu ekki náð í
titil í keppnum erlendis í langan
tíma auk þess sem nokkuð skorti á
að yfirbragð keppninnar væri
menningarlegt. Til þess að efla vin-
sældir keppninnar þyrfti að sýna
fram á árangur í keppnum erlendis
og breyta framkvæmd keppninnar
hérlendis. Strikið var sett á að ná
titlinum í keppninni ungfrú heimur.
Það var því ekki um annað að ræða
en að leita að stúlku sem félli vel
að fegurðarhugmyndum forsvars-
manna keppninnar í London.
Umgjörð keppninnar á íslandi
tók mið af umgjörðinni í London
auk þess sem reynt var að höfða
til ættjarðarástar íslendinga. Hefur
mikið verið hamrað á gildi þess að
eiga fegurðardrottningar við mark-
aðssetningu íslands á erlendri
grund. Keppnin var kynnt á þann
máta að stúlkurnar væru í og með
eins. konar fegurðarsendiherrar ís-
lands og ynnu að því að liðka fyrir
að ýmis mikilvæg mál, s.s. samn-
ingar um sölu á fiski, kæmust í
höfn. Hun væri mikilvægur boðberi
íslenskrar menningar og sjálf tákn-
ræn fyrir þann hreinleika og nátt-
úrufegurð sem ísland sjálft býr yf-
ir. Þessar tvær ólíku áherslur hafa
Fegurðarsam-
keppnin 1983.
Sigurvegarin-
n frá því 1982
rennur
ljúflega ofan í
þá sem voru
viðstaddir
keppnina.
FEGURÐARSAMKEPPNI
ÍSLANDS
A sjöunda áratugnum tíðkaðist
að velja þátttakendur í fegurðar-
samkeppni Íslands á dansleikjum
sem haldnir voru víða um land og
voru keppendur stúlkur úr salnum
sem fengnar voru til að stilla sér
upp á svið með númer. Áhorfendur
sem oft voru orðnir æði drukknir
höfðu atfyræðisrétt sem þeir nýttu
auk þess sem ekki var óalgengt að
menn sýndu álit sitt á stúlkunum
með hrópum og köllum úr salnum.
Fannst gagnrýnendum keppninnar
þetta minna einna helst á gripasýn-
ignar. í hnotskurn beindist gagn-
rýnin gegn því að konan væri með-
höndluð sem hver önnur markaðs-
vara og stillt á svið og metin eins
og nautgripur. Eða eins og Lilja
Björnsdóttir kvað eftir að haldnar
höfðu verið tvær fegurðarsam-
keppnir sama sumarið:
Þau marka svo djúpt okkar menningarspor
og margan það kætir að vonum.
Nú halda þeir sýningar haust bæði og vor
á hrútum og nautum og konum.
(Liljublöð, 1960)
Rauðsokkur sem voru háværar á
hippatímanum sýndu andúð sína á
keppninni í verki með því að krýna
kvígu samtímis því sem ungfrú Is-
land var kosin. Jafnframt mættu
þær 1. maí 1970 í kröfugöngu með
Venusarlíkneski með borða sem á
var ritað „Manneskja ekki markaðs-
vara“. Þessi mótmæli voru áberandi
og virtust síast í gegn hjá ungum
stúlkum, þegar við bættist að fram-
kvæmd keppninnar var á þann
Linda Pétursdóttir, ungfrú heimur 1988, sposk á
svipinn enda alin upp við það að klára matinn sinn.
Það samræmist hins vegar ekki fegurðarímyndinni
að vera með fullan munninn af jarðarberjum og
sjálfsagt hefur einhver annar fengið að borða þau.
gert ungfrú íslandskeppnina að
kostulegri blöndu hugmynda tekna
frá Vesturlöndum um hina óvirku
fegurðardís og íslenskra hugmynda
um valkyijur sem eru virkar í að
halda fram hinum íslenska málstað.
Augað fær að sjá eitt en eyrað að
nema annað.
Ef keppnin frá því 1990, eins og
hún var sýnd á Stöð 2, er skoðuð
kemur margt forvitnilegt í ljós.
Stúlkurnar eru sýndar í baðfötum
í Bláa lóninu, þær sýna þar flestar
hinna þokkafullu knébeygju og
halla undir flatt, stellingu sem ein-
kennandi er fyrir fegurðarsam-
keppni. Félagslegi sálfræðingurinn
Erving Goffman taldi hana tákna
undirgefni og vilja til að þóknast
öðrum. Önnur myndbrot sýna stúlk-
urnar busla í Bláa lóninu og sýna
ærslalæti líkt og helst sjást hjá
bömum. Þau stílbrigði eru reyndar
einkar vinsæl í auglýsingum sem
sýna konur. Stúlkurnar eru allar í
eins bolum og eins málaðar þannig
að augað leitar ósjálfrátt eftir öðr-
um sérkennum sem greint geta þær
hvora frá annarri, vexti, háralit
o.s.frv. Mikið er um tilvitnanir í
brúðkaup, sýndur er dans sem hef-
ur þau hamingjusömu endalok að
pilturinn fær stúlkuna og rennir
hring á fingur hennar. Sýnd er
nýjasta tíska þar sem rúsínan í
pylsuendanum er þegar ein fyrir-
sætan kemur fram í hvítum brúðar-
kjól, og fegurðardrottningin sjálf
fær demantshring að gjöf. Kepp-
endumir sýna síðkjóla og nokkrar
léttar spurningar em lagðar fyrir
þá, s.s. hvað fékkstu mörg páska-
egg? Myndir þú ráðeggja öðmm
stúlkum að taka þátt í svona
keppni? Hvað metur þú mest í fari
annars fólks? Einnig spurningar
sem ítreka það fyrir áhorfendum
og stúlkunum sjálfum að þær verða
fulltrúar þjóðarinnar erlendis. Held-
ur þú að ísland eigi framtíð fyrir
sér sem ferðamannaland? Heldur
þú að böm þín muni alast upp í
góðu samfélagi? Ýmislegt er gert
til þess að sýna fram á tengslin
milli þeirrar kvenlegu fegurðar sem
verið er að leita að í fegurðarsam-
keppninni og fegurðar íslenskrar
náttúru. 1989 var t.d. lögð áhersla
á Vatnajökul, 1990 var lögð áhersla
á Bláa lónið.
LANDKYNNING?
Linda Pétursdóttir og Hólmfríður
Karlsdóttir fengu báðar mikla
athygli við það að verða kosnar
ungfrú heimur, tekin vom viðtöl við
þær hér heima á íslandi þar sem
sérkenni þeirra sem einstaklingar
og persónutöfrar koma vel í ljós.
Ekki er að efa að þau kynni hafa
orðið til að auka vinsældir
keppninnar hérlendis. Hins vegar
ber að hafa í huga að ef skapa á
jákvæða ímynd af íslandi erlendis
með því að draga athyglina að
fegurðardrottingum þá hlýtur það
að verða skilyrði að fegurðarsam-
keppni sé mikils metin í viðkomandi
landi. Ennfremur að almenningi
finnist fegurðardrottnginar hafa
eitthvað til síns máls. Hér skortir
nokkuð á. Eftir því sem kvenna-
baráttan hefur sótt í sig veðrið í
vestrænum ríkjum hefur fegurðar