Morgunblaðið - 26.10.1991, Blaðsíða 13

MORGUiNBLAÐIÐ LMJGAKÐAGUR 26; OKTÓBER 109/1
13
EES — Atvinnu-
eftirJóhönnu
Sigurðardóttur
Samkvæmt EES-samningi munu
ríkisborgarar í EES-ríkjum eiga rétt,
óháð lögheimili, til að taka við laun-
uðu starfi og inna það af hendi í
samræmi við þær reglur sem gilda
um ráðningu innlendra manna. Öll
ákvæði í kjarasamningum eða ein-
staklingsbundnum samningum hvað
varðar aðgang að vinnu, laun, launa-
kjör, uppsagnir eru ógild ef þau
mæla fyrir um mismunun launþega
aðildarríkis EES, þ.e. útlendingsins
gagnvart innlendum þegnum.
Öll mismunun sem byggð er á
þjóðerni er bönnuð, nema að krefj-
ast valds á innlendu tungumáli, ef
starfið krefst þess. Útlendingar sem
sækja eftir vinnu hérlendis og væru
jafnvel hæfari en íslendingar til
starfans gætu ekki kært það ef þeir
fengju ekki starfið, ef íslenskukunn-
átta væri forsenda fyrir að gegna
starfmu. EES-samningur þýðir að
útlendingur getur komið hingað til
lands og dvalið í allt að 3 mánuði
til að leita að vinnu. Fái hann starf
á hann rétt á dvalarleyfi, ef útlend-
ingurinn fær ekki starf verður hann
að fara úr landi. A þeim tíma á
hann aðeins rétt á aðstoð vinnumiðl-
unar en t.d. ekki félagslegri aðstoð.
Hann á almennt rétt á viðurkenn-
ingu prófa sinna.
Atvinnufrelsið tekur ekki til starfa
í þágu hins opinbera. Þetta þýðir að
ákveðin störf, sem fela í sér beina
eða óbeina þátttöku í beitingu opin-
bers valds og skyldum sem stefna
að því að varðveita hagsmuni ríkis
eða opinberra stofnana eru undan-
þegin atvinnufrelsinu.
Atvinnuþátttaka útlendinga
Hvað þýðir þetta miklar breyting-
ar á atvinnuþátttöku útlendinga?
Erfitt er að segja um það en gefin
hafa verið út 1487 atvinnuleyfi til
útlendinga um sl. mánaðamót, þar
af 503 ti! ríkisborgara frá EB-lönd-
um. Bretar eru þar fjölmennastir eða
186 á atvinnuleyfi. Þeir eru þó mun
færri en Pólveijar en 249 eru nú á
atvinnuleyfi. Veruleg eftirspurn er
eftir erlendu vinnuafli bæði í fisk-
vinnslu og heilbrigðisþjónustu. Er
það í samræmi við nýlega könnun
Þjóðhagsstofnunar, um að 450 störf
voru laus í fiskvinnslu og 280 á
sjúkrahúsum.
Hlutfall erlendra ríkisborgara var
1,9% 1990, en 1,4% 1980. Tæplega
2800 útlendingar eru við störf hér
á landi, 44% þeirra eru í Reykjavík.
Hlutfallslega eru flestir útlendingar
á Vestíjörðum.
íslendingar á Norðurlöndum árið
1990 voru alls 10921 og eru það
allir íslendingar, óháð aldri og hvort
þeir stunda nám eða atvinnu. Sú
spurning hlýtur að vakna hversu
mikið atvinnuleysi væri hér á landi
ef þetta fólk hefði ekki atvinnufrelsi
á Norðurlöndum. Norðurlandabúar
voru 40,5% aðfluttra útlendinga og
52% brottfluttra útlendinga á tíma-
bilinu 1986-1989. 22,4% allra starf-
andi útlendinga eru í fiskvinnslu og
10,5% í heilbrigðisstofnunum.
Kjörlaunþega
Rómarsamningurinn og reglugerð
um launþega frá 1968 banna alla
mismunun varðandi launakjör miðað
við innlenda þegna.
EB-dómstóllinn hefur tekið skýrt
fram að EB-lög komi ekki í veg fyr-
ir að aðildarríki beiti landslögum eða
kjarasamningum um lágmarkskjör
gagnvart sérhveijum launþega sem
jafnvel er ráðinn tímabundið í við-
komandi aðildarríki án tillits til þess
í hvaða landi aðalaðsetur vinnuveit-
anda er.
Lögin um starfskjör launþega nr.
55/1980 kveða fortakslaust á um
það að laun og önnur starfskjör sem
aðildarsamtök vinnuveitanda semja
um skulu vera lámarkskjör fyrir alla
launamenn í viðkomandi starfsgrein
á svæði því er samningurinn tekur
til. Lög þessi gilda að sjálfsögðu
óháð þjóðerni launamannsins.
íslandi er i lófa lagið að herða enn
frekar á þessu sérstaklega gagnvart
erlendum verktökum sem bjóða hér
í verk og ætla að greiða erlendu
verkafólki sínu lægra kaup en tíðk-
ast hérlendis.
Athyglisvert er að Norður-
landabúar starfa lítið í fiskvinnslu.
Bretar og Portúgalir eru ijölmenn-
astir af EB/EFTA borgurum í fisk-
vinnslunni.
Oryggisákvæði
EES_-borgarar öðlast ekki búsetu-
rétt á Islandi nema þeir hafi fengið
atvinnu hér á landi. Laus störf tak-
marka því raunverulega það flæði
sem getur orðið af ríkisborgurum
EES hingað til lands. Þar sem hinn
fámenni íslenski vinnumarkaður þol-
ir litlar sveiflur er sérstakt öryggisá-
kvæði vegna verulegrar röskunar
vegna framkvæmdar samningsins.
Ef þær eiga sér efnahagslegar, þjóð-
félagslegar eða umhverfislegar for-
sendur mega EES-ríki einhliða þ.e.
án samþykkis hinna grípa til viðeig-
andi aðgerða. Hafa ska! samráð um
aðgerðir en ef röskun verður mjög
skyndilega, má grípa til aðgerða og
tilkynna EES-ríkjum málið eftir á.
Gefa á EES-ríki skýrslu á 3ja mán-
aða fresti um það hvort ástandið
hafi breyst.
ísland hefur gefið sérstaka yfír-
lýsingu um að það muni einkanlega
nota öryggisákvæðið er röskun verði
á vinnumarkaði eða á fasteigna-
markaði. Það er íslenskra stjórn-
valda að ákveða það hvort aðstæður
kalli á beitingu þessa öryggisnets.
Reglugerð EB um flutning laun-
þega gerir ráð fyrir því að hinir er-
lendu borgarar njóti jafnréttis varð-
andi aðild að stéttarfélögum og fái
að gegna þar trúnaðarstörfum. Is-
lendingar uppfylla þetta þar sem
íslensk stéttarfélög eru opin öllum í
hlutaðeigandi starfsgrein á félags-
svæðinu. EB-reglur sem slíkar krefj-
ast því engra breytinga á innlendri
löggjöf og þeirri hefð sem er hér á
MARKVISSARI
ÁKVÖRÐUNARTAKA
* Vefjast ákvarðanir fyrir þér?
* Áttu erfitt með að afmarka vandamálið?
* Læturðu aðra taka ákvarðanir fyrir þig?
* Viltu þjálfa þig þannig að þú eigir auðveldara með að taka ákvarðanir?
* Þarftu að taka þátt í eða stjórna hópákvörðunum?
Ef svarið við einhverjum af þessum spurningum er já, skaltu lesa áfram.
Er með nðmskeið í markvissari ákvörðunartöku. Námskeiðið er
jafnt fyrir einstaklinga og fólk í atvinnulífinu. Á því er farið
yfir helstu gildrur, sem flestir ákvörðunartakar lenda í og
kynntar leiðir framhjá þeim. Námskeiðið byggir á aðferðum
atferlisákvörðunarfræði (Behavioral Decision Making), sem
notaðar eru með góðum árangri hjá fyrirtækjum á borð við
General Motors, Royal Dutch/Shell og IBM.
Næstu námskeið hefjast þriðjudaginn 29. október kl. 9.30
og fimmtudaginn 31. október kl. 20.30.
Upplýsingar og innritun í síma 612026. Einnig á kvöldin og
um helgar. Símsvari þegar enginn er við. Tek einnig að mér
ákvörðunarráðgjöf fyrir einstakiinga, fyrirtæki og stof nanir.
BETRI ÁKVÖRÐUN
Ráðgjafarþjónusta Marinós G. Njálssonar,
_________Skipholti 50C, 2. hæð.
Leiðbcinondi:
Marinó G. Njólsson
ókvörðunarfraeðingur
og búsetufrelsi
landi varðandi aðild að stéttarfé-
lögum og forgangsákvæðum um
félagsmenn í kjarasamningum.
Félagsmál
Á vegum félagsmálaráðuneytis
hefur starfað samráðsnefnd með
fulltrúum frá ASÍ, BSRB, VSÍ og
VMS, sem hefur farið yfir reglur
Evrópubandalagsins á sviði félags-
mála og borið þær saman við íslensk
lög. Þessir málaflokkar teljast til
félagsmála hjá EB; Öryggi og holl-
ustuhættir á vinnustöðum, jafnrétt-
ismál, vinnumál, réttindi launafólks
á vinnumarkaði, málefni ungs launa-
fólks, málefni fatlaðra, vissir þættir
heilbrigðismála yfirlýsing Evrópu-
bandalagsins um lágmarksréttindi
launafólks.
Stærsti málaflokkurinn er öryggi
og hollustuhættir á vinnustöðum.
Ekki verður séð að íslensk lög og
reglur stangist á við EB-reglur. Hins
vegar þurfum við að setja ítarlegri
reglur t.d. varðandi notkun öryggis-
hlífa, varúðarskilti á vinnustöðum,
vinnu við myndskjái, reglur um vinn-
ustaði og fieira.
EB hefur lagt mikla áherslu á
jafnrétti kynjanna, enda fjallað um
það í Rómarsamningnum. Sérstakar
reglur eru um jöfn laun fyrir jafn-
verðmæt störf. Aðildarríki EB eigi
að gera nauðsynlegar ráðstafanir til
að hægt sé að lýsa dauð og ómerk
ákvæði í kjarasamningum sem
bijóta í bága við grundallarreglur
um jöfn laun.
Þá ber að vernda þann sem höfð-
ar mál gegn því að vera sagt upp
starfi, á grundvelli reglna um jöfn
laun.
Aðildarríki EB eru hvött til að
grípa til sérstakra aðgerða til að
koma á jafnrétti kynjanna, kallað
,jákvæði mismunun”.
Réttindi launafólks ættu að vera
betur tryggð með EES. íslendingar
vei'ða að taka upp reglur EB um
Jóhanna Sigurðardóttir
„Ég efast ekki um það
að Islendingar kunna
að meta það að geta
farið til EB/EFTA og
leitað sér að atvinnu og
átt rétt á viðurkenn-
ingu prófa sinna og
öðlast öll félagsleg rétt-
indi fái þeir atvinnu.”
vernd launþega í tengslum við hóp-
uppsagnir. Slíkar reglur eru ekki
fyrir hendi nú. Þá þarf að tryggja
vernd réttinda starfsmanna við sölu
fyrirtækis, í samræmi við EB-regl-
ur. Engar reglur gilda hér á landi
um þetta mál.
EB hefur strangar reglur um
vinnu unglinga og barna. Væntan-
lega verður að breyta ákvæðum laga
um vemd bama og ungmenna.
Mikil áhersla er lögð á starfs-
menntun í EB-ríkjunum og gengið
út frá því að löggjöf sé fyrir hendi
í aðildarríkjunum. Til að uppfyjla
skyldur okkar vegna EES yrðu ís-
lendingar að fá starfsmenntun, en
ég lagði á sl. þingi frumvarp um
starfsmenntun í atvinnulífinu, sem
ekki náði fram að ganga.
EB hefur gert ýmsar samþykktir
um málefni fatlaðra. EFTA-ríkin
munu taka þátt í samstarfsmálefn-
um með EB á þeim.
EB hefur samþykkt yfirlýsingu
um grundvallarrétti launafólks á
sviði félagsmála. Þar er að finna 48
tillögur, þar af fjölmargar á sviði
vinnuverndar. Gert er ráð fyrir laga-
setningu varðandi ýmis svið, en á
öðrum sviðum geti aðildarríki valið
leiðir til að hrinda ákvæðunum í
framkvæmd. Aðilar vinnumarkaðar-
ins gætu t.d. samið um þetta.
Áhrifin á íslandi
Evrópskt efnahagssvæði á að
geta orðið íslensku þjóðinni til
mikilla heilla. Atvinnu- og búsetu-
frelsi er eitt svið þessara samninga.
Ég efast ekki um það að íslendingar
kunna að meta það að geta farið til
EB/EFTA og leitað sér að atvinnu
og átt rétt á viðurkenningu prófa
sinna og að öðlast öll félagsleg
réttindi fái þeir atvinnu.
Ásókn útlendinga í vinnu á íslandi
hefur verið sveiflukennd. Ef mikið
er af lausum störfum höfum við
ævinlega leitað eftir fólki í öðrum
löndum. Á stundum hafa það verið
Færeyingar, Ástralir, Nýsjálend
ingar eða Danir. Hér hefur ekki
verið fleira fólk en atvinnutækifærin
leyfa. Lítil ástæða er til að óttast
röskun þar sem EB/EFTA ríkisborg
arar hérlendis myndu einungis njóta
réttinda fengju þeir vinnu. Við
munum hins vegar óhikað nota
okkur þann rétt sem við höfum náð
samkomulagi um við EB þ.e. að
gera viðeigandi ráðstafanir og
stöðva flæði útlendinga hingað til
lands, ef röskun verður á vinnu-
markaði.
Höfundur er félagsmálaráðherra.
FORÐIST VERÐHÆKKUNINA!
11,25% vörugjald á
frá og meðQ nóvember
Eftir 1. nóvember nk. hækkar verð á parketi
verulega vegna ákvörðunar stjórnvalda.
Algengustu parketgerðir hækka um
+ 400-500 kr. á fermetra
Ef þú ert að huga að parketkaupum, skaltu bregðast
tímanlega við og spara þér tugi þúsunda á þínu gólfi.
í Teppabúðinni færðu hið frábæra norska
BOEN-PARKET
í eik, beyki, aski, hlyn, merbau, iroko og fjölda annarra
viðartegunda. Við afgreiðum parketið og alla fylgihluti til þín
fljótt og vel - beint af lager eða sérpantað.
Komdu og fáðu vandaðan myndalista með verðlista.
Þú finnur hentugt og fallegt framtíðargólf í BOEN-PARKETI.
IEPMBUÐIN
orní
LAU6ARDÖGUM
Fll KL. 11-14.
Gólfefnamarkaðurinn, Suðurlandsbraut 26, símar 681950 og 814850