Morgunblaðið - 28.12.1991, Síða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 28. DESEMBER 1991
Höldum áttum í EES-málinu
eftirJón Sigurðsson
Lokaspretturinn í EES-samning-
um í Lúxemborg upp úr miðjum
október sl. var erfiður; yfir fundar-
salnum var sem svifi fisklykt úr
Norðurhöfum og útblástur frá stór-
um vörubílum á krókóttum vegum
Alpanna. þessa októberdaga og
nætur minntist enginn á deilur um
dómssögu. Vissulega höfðu ákvæð-
in um EES-dómstólinn verið afar
erfið úrlausnar á einu stigi samn-
ingaviðræðananna og virtust jafn-
vel um tíma geta valdið slitum á
þeim. En um dómstólinn og lögsögu
hans náðist samkomulag í vor og
ekki var á annað minnst en að um
það atriði væri full sátt, þegar full-
trúar samningsaðila stóðu upp frá
borðum í Lúxemborg og lýstu því
yfir að EES-samkomulagið væri
komið í höfn.
Spurningar til EB-dómstóIsins
Álitsgerð EB-dómstólsins nú á
aðventunni kom því mjög á óvart.
Framkvæmdastjórn Evrópubanda-
lagsins hafði ritað dómstólnum bréf
og beðið hann að svara fjórurn
spurningum. Spurt var:
1. Um álit EB-dómstólsins á því
að dómarar hans taki sæti í fyrir-
huguðum EES-dómstól,
2. hvort það bijóti í bága við
Rómarsáttmálann, stjórnarskrá
EB, að EFTA-ríkjum verði heimilt
að koma fyrir EB-dómstólinn þegar
hann dæmir í EB-málum teiji þau
sér málið skylt,
3. hvort það samræmist Rómar-
sáttmálanum að einstök EFTA-ríki
geti heimilað dómstólum sínum að
beina beiðnum um forúrskurði til
EB-dómstóla og
4. hvort réttarkerfi EES-samn-
ingsins samræmis Rómarsáttmál-
anum.
Dómstóllinn hefur nú sent frá sér
56 síðna álit um þessar spurningar.
Álit hans ber vott um það að hann
sé mjög á varðbergi gagnvart hverri
þeirri breytingu sem dregið gæti
úr áhrifum hans og þess réttarkerf-
is sem hann er hluti af.
Svör dómaranna
í svarinu við fyrstu spurningunni
kemur fram að dómstóllinn er and-
vígur stofnun sérstaks EES-dóm-
stóls með þátttöku 5 dómara frá
EB-dómstólnum og 3 dómara frá
EFTA-ríkjum í hvetju máli.
Rökstyður hann þá afstöðu sína
ekki síst með því að dómarar EB-
dómstólsins kynnu að þurfa að
dæma sams konar mál á tvenns
konar forsendum og hætt væri við
að samræmi í dómsniðurstöðum
næðist þá e.t.v. ekki þrátt fyrir
samhljóða ákvæði í þeim réttarregl-
um sem eftir er dæmt. í einu tilfell-
inu eigi dómendur að hafa mark-
mið Evrópubandalagsins að leiðar-
ljósi við túlkun réttarheimildanna,
en í öðru tilfelli eigi að beita öðru
og venjulegra mati á réttarheimild-
unum óháð þeim markmiðum. Þá
telur dómstóllinn einnig að dóms-
vald EES-dómstólsins geti í vissum
tilvikum brotið í bága við sjálfstæði
Evrópudómstólsins og sé því í and-
stöðu við Rómarsáttmálann.
Varðandi aðra spurninguna kem-
ur fram að aðeins þyrfti að breyta
Jón Sigurðsson
„Hér verða menn að ná
áttum. Álit Evrópudóm-
stólsins er enginn
dauðadómur yfir EES-
samningunum. Það nær
aðeins til afmarkaðs
hluta samkomulagsins
frá Lúxemborgarfund-
inum í október.“
starfsreglum EB-dómstólsins til að
EFTA-ríkin geti lýst sjónarmiðum
sínum fyrir EB-dómstólnum, þegar
það ætti við.
í svari við þriðju spurningunni
kemur fram að EB-dómstóllinn tel-
ur ekkert því til fyrirstöðu að beiðn-
um um forúrskurði sé beint til hans.
Hins vegar getur dómstóllinn ekki
fallist á að úrskurðimir séu aðeins
ráðgefandi en ekki bindandi.
Dómstóllinn svarar Ijórðu spurn-
ingunni þannig að það réttarkerfi,
sem fyrirhugað sé að koma á fót
innan EES sé ósamrýmanlegt Róm-
arsáttmálanum. Það sem hér veldur
er fyrst og fremst að það er megin-
inntak EES-samkomulagsins að
reglukerfi EB varðandi innri mark-
aðinn, sem fullmótað á að vera í
árslok 1992, gildi einnig fyrir
EFTA-ríkin. Verkefni EES-dóm-
stólsins er því í raun tvíþætt, ann-
ars vegar að skera úr í málum er
varða framkvæmd EB-reglna og
hins vegar í málum er varða sam-
skipti EFTA-ríkja og EB á grund-
velli EES-samkomulagsins. Það er
skörun á dómssögu dómstólanna
tveggja sem vandanum veldur. Á
því máli má án efa finna lausn, sem
báðir aðilar geta sætt sig við.
Nýr skriður á samningana
Álit Evrópudómstólsins hefur
hrundið af stað tilfinningaþrunginni
umræðu í EFTA-ríkjunum um EES-
samkomulagið. Andstæðingar sam-
komulagsins hafa hent álitið á lofti
og tala sumir þeirra nú hátt um
að þeir hafi séð þetta allt saman
fyrir og álit dómstólsins hnekki
samkomulaginu. Meðal fylgjenda
samkomulagsins hafa komið fram
raddir, sem hafa áfellst fram-
kvæmdastjórnina fyrir að hafa ekki
fengið álit dómstólsins á fyrirhug-
uðu réttarkerfi eftir því sem EES-
samningunum miðaði áfram. Um
það atriði er því hins vegar til að
svara að það dómstólakerfi er ekki
til, þar sem menn geta hringt í
dómarana og fengið úrskurð þeirra
jafnóðum og vafamál koma upp.
Fullvissa fæst ekki fyrr en í raun-
verulegum dómsmálum.
Hér verða menn að ná áttum.
Álit Evrópudómstólsins er enginn
dauðadómur yfir EES-samningun-
um. Það nær aðeins til afmarkaðs
hluta samkomulagsins frá Lúxem-
borgarfundinum í október. í álitinu
er fundið að lausnum sem sumar
EFTA-þjóðir höfðu lagt mikla
áherslu á, en eru síður en svo einu
lausnirnar sem til greina koma.
Ekki virðast miklir annmarkar á
því að koma til móts við sjónarmið
dómstólsins sem koma fram í svör-
um hans við annarri og þriðju
spurningunni sem fyrir hann voru
bornar. Hér skulu hugmyndir um
aðrar lausnir ekki tíundaðar að
sinni, en meginatriðið er að menn
hrekjist ekki af leið í samningunum.
Samningamenn aðila vinna nú að
því að finna lausn á þessum vanda.
Það hefur því ekki verið stigið
skref aftur á bak í EES-samningun-
um, en hins vegar hafa menn num-
ið staðar til að svipast um. Nú þarf
að stíga rösklega fram á við og
koma nýjum skriði á myndun hins
evrópska efnahagssvæði þannig að
tímasetningarnar er samningasaðil-
ar höfðu áður komið sér saman um
raskist ekki og EFTA-ríkin verði
fullgildir aðilar að hinum sameigin-
lega innri markaði í ársbyijun 1993
eins og stefnt hefur verið að. í því
máli hefur stjórnmálaforysta EB
og EFTA-ríkjanna síðasta orðið —
ekki EB-dómstóllinn.
Höfunduv er iðnaðar- og
viðskiptaráðherra.
Þankar um Sædýrasafn
eftir Eddu Bjarna-
dóttur og Jórunni
Sörensen
„Fyrir nokkru voru erlendir
dýralífsfræðingar á ferðalagi á ís-
landi. Var þeim m.a. boðið að skoða
„aquarium" hér suður með sjó og
fóru mennirnir í þetta skoðunar-
ferðalag í þeirri trú að þar væri
ríkt sædýralíf til staðar hjá þessari
miklu fiskiþjóð. Þeirri sjón sem
fyrir augu bar fengu þeir vart með
orðum lýst. Þeir voru miður sín
eftir heimsóknina og gátu ekki
fyrir nokkurn mun skilið að þessum
stað hefði ekki fyrir löngu verið
lokað af ábyrgum aðilum og for-
stöðumenn þessa staðar settir í
„búr“ um óákveðinn tíma.“
Þetta er upphaf blaðagreinar um
Sædýrasafnið í Hafnarfirði frá ár-
inu 1976 - undirfyrirsögn: „Ekki
sæmandi siðuðu þjóðfélagi." í
greininni lýsir blaðamaður ástandi
safnsins sem er vægast sagt hrika-
legt. Dýr drepast þar unnvörpum
vegna skorts á sérþekkingu þeirra
sem annast þau. Ljón drepast úr
kattarfári vegna þess að láðst hef-
ur að bólusetja þau. Hreindýr drep-
ast vegna skorts á réttri fæðu.
Fiskar synda um í gruggugu vatni
með roðið alsett sárum. Megnt
óloft er í ljónahúsi, en það hýsir
jafnframt tvo apa í litlu búri. Þann-
ig heldur blaðamaður áfram göngu
sinni um safnið. Það er sama hvar
borið er niður, allt ber að sama
brunni, aðbúnaður og umhirða er
fyrir neðan allar hellur. Þótt ótrú-
legt sé þá liðu mörg ár frá því
þessi grein birtist þar til loks tókst
að fá safninu lokað.
Ástæðan fyrir því að þetta er
rifjað upp nú er smá minningar-
klausa um Sædýrasafnið sem birt-
ist í Morgunblaðinu þann 3. nóv-
ember sl. þar sem spurt er hvort
Sædýrasafnið sofi þyrnirósarsvefni
eða svefninum langa. Minnst er
liðinna daga þegar foreldrar gátu
farið um helgar með börn sín til
að skoða „kynjadýr úr sjó - eink-
um hina vitru háhyrninga“. Milli
línanna má lesa að eftirsjá sé að
safninu, en síðar segir að „einhver
styrr hafi staðið um aðbúnað dýr-
anna“. Einhver styrr! Það er vægt
til orða tekið. Getur það verið að
Hjálparbeiðni
Eins og kunnugt er brann
íbúðarhúsið á Harrastöðum í
Skeijafirði (Fáfnisnes 4) á Þor-
láksmessu. Halldóra Helgadóttir
missti þar heimili sitt og allt inn-
bú óvátryggt. Tjón hennar er því
mjög mikið. Það eru döpur jól,
sem hún hefir átt að þessu sinni.
Um jólin ríkir hjá okkur andi
kærleika og gjafmildi fremur en
nokkru sinni endranær, og við
óskum þess að öllum líði vel.
Ég vil hvetja vini Halldóru og
Friðriks Sigurbjörnssonar (en
hann lést fyrir nokkrum árum)
og aðra góðhjartaða menn, að
láta eitthvað af hendi rakna til
Halldóru. Opnaðar hafa verið
sparisjóðsbækur nr. 8136 við
Búnaðarbankann, útibúið í Mos-
fellsbæ og við Sparisjóð Reykja-
víkur, nr. 6276, tékkareikn. Auk
þess verður framlögum veitt
móttaka í Hallgrímskirkju og á
skrifstofu lögmanna í Austur-
stræti 18 (Eymundssonar-hús-
inu).
Guð blessar glaðan gjafara.
Gleðilegt nýár.
F.h. söfnunar-
nefndar,
Itagnar Fjalar
Lárusson.
Edda Bjarnadóttir
ömurleg tilvera dýranna í Sædýra-
safninu sé gleymd? Man enginn
lengur áralanga baráttu dýra-
verndarfólks fyrir bættum aðbún-
aði þeirra og fyrir lokun safnsins?
Sú saga má ekki falla i gleymsku.
Hún var ljót og mörgum til skamm-
ar, ekki síst yfirvöldum landsins
sem létu það viðgangast að safnið
væri starfrækt í 18 ár en í meira
en áratug af þeim tíma var þeim
æ ofan í æ bent á að ekki væri
allt með felldu. Það var ekki fyrr
en árið 1986 að gripið var í taum-
ana en það var ekki dýranna vegna
- slíkt gerist svo sjaldan - safnið
vai'ð gjaldþrota þrátt fyrir gífur-
legar tekjur af háhyrningsveiðum,
en þær tilheyra sérstökum kapítula
í sögu Sædýrasafnsins og síðar
Faunu-félags sem byggt var á
rústum þess.
Önnur myndin sem fylgir grein-
arkorni Morgunblaðsins leiðir hug-
ann einmitt að þeim kapítula. Á
henni er háhyrningur á floti í
gömlu hvalalauginni í Sædýrasafn-
inu. Þetta er annar tveggja há-
hyrninga sem voru veiddir haustið
1976 (29. október). Annar hvalur-
Jórunn Sörensen
inn átti að fara til Hollands en
hinn til San Diego í Kaliforninu.
Þegar kaupendur komu til að
sækja þá rúmri viku seinna brá
þeim illilega í brún. Skepnunum
hafði ekkert verið gefið að eta síð-
an þær veiddust. Þær voru orðnar
máttfarnar og bærðu varla á sér.
Kaupendum blöskraði hvernig dýr-
in voru á sig komin og hvernig
búið var að þeim. Að lokinni lækn-
isrannsókn kom í ljós að þau voru
með allt of lágt blóðsökk og að
þau myndu ekki þola flutning til
Hollands hvað þá til Bandaríkj-
anna. Dýrin voru látin laus. Þetta
dæmi er bara smámunir í saman-
burði við ýmis önnur. Sum eru
hreinustu hrollvekjur eins og þegar
5 háhyrningar voru geymdir í laug
í Sædýrasafninu mánuðum saman
um vetur þar til þá kól. Tveir dráp-
ust en þrem, alsettum kalsárum,
var varpað í sjóinn nær dauða en
lífi.
Nú er farið að tala um að vekja
Sædýrasafnið af þyrnirósarsvefni
en til þess að svo megi verða þurfi
að veiða 4 háhyrninga á ári og
selja þá erlendum dýragörðum. 1
grein Morgunblaðsins er háhyrn-
ingur sagður vitur skepna. Hvernig
líður slíku dýri í lítilli laug? Austur-
ríski dýrasálfræðingurinn Konrad
Z. Lorenz gjörþekkir til íbúa dýra-
garða. í bók sinni „Talað við dýr-
in“ segir hann: „Hvaða dýr eru í
sannleika óhamingjusöm og
aumkunarverð þegar þau eru svipt
frelsi? í fyrsta lagi greind og þrosk-
uð dýr; hin vakandi andi þeirra og
athafnaþrá fá ekki fullnægjandi
viðfangsefni í búrinu. Og í öðru
lagi öll þau dýr, sem stjórnast af
sterkum hvötum, sem þau geta
ekki svalað, þegar frelsið er skert.
Þetta er mest áberandi með dýrum,
sem fara langar leiðir, þegar þau
eru frjáls ferða sinna og hafa því
ríka þörf fyrir að breyta um um-
hverfi.“
íslendingum væri sæmra að
styðja þá menn sem beijast gegn
því að villt dýr séu höfð í dýragörð-
um en að bætast í hóp hinna sem
gera sér þjáningar varnarlausra
dýra að féþúfu eða skemmta sér
á kostnað þeirra.
Höfundar: Édda Bjarnadóttir er
lwpstjóri Skuldar, starfshóps SDÍ
um verndun vilttra dýra. Jórunn
Sörenscn crfonnaður SDL
Reykjavíkurmyndir Jóns
Helg’asonar biskups
JÚLÍANA Gottskálksdóttir list- listrænu og sögulegu sjónarhorni.
fræðingur kemur í dag klukkan Sýningin er opin til 5. janúar, virka
15 í listasalinn Nýhöfn og mun daga frá klukkan 12 til 18 og um
fræða sýningargesti um myndir helgar frá klukkan 14 til 18. Sýn-
Jóns Helgasonar biskups út frá ingin er á vegum Árbæjarsafns.