Morgunblaðið - 05.01.1992, Qupperneq 4

4 FRÉTTIR/YFIRUT
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 5. JANÚAR 1992
ERLENT
INNLENT
Sjávarút-
vegsfyrir-
tæki samein-
ast í Eyjum
Um áramótin tóku tvö stór sjáv-
arútvegsfyrirtæki til starfa í
Vestmannaeyjum. Á mánudag
samþykktu hluthafar í Vinnslu-
stöðinni hf., og Fiskiðjunni hf.
að sameina fyrirtækin ásamt
dótturfyrirtækjum. Áður hafði
sameining ísfélags Vestmanna-
eyja, Hraðfrystistöðvar Vest-
mannaeyja og útgerðarfyrir-
tækisins Bergs-Hugins verið
ákveðin.
Róleg áramót
Áramótin gengu víðast hvar
rólega fyrir sig og þurfti lög-
ERLENT
Frjáls verð-
mynduní
Rússlandí
Lög um ftjálsa verðmyndun tóku
gildi í Rússlandi, Ukraínu og
Hvíta-Rússiandi á fímmtudag og
margfaldaðist verð á nær öllum
vörum í kjölfar þess. Þar með lauk
því tímabili þar sem skriffínnar
ákveða hvað vörur eiga að kosta.
Stjómvöld í Rússlandi segja þetta
vera einu leiðina til að koma efna-
hagslífinu á réttan kjöl á ný þó
hún sé mjög sársaukafull fyrir
almenning. Búast flestir við hörð-
um mótmælum ogjafnvel uppþot-
um í kjölfar verðhækkana á næst-
unni. Úkraínumenn ætluðu í
fyrstu ekki að taka upp frjálsa
verðmyndun samhliða Rússum en
skiptu um skoðun á síðustu stundu
af ótta við að framleiðendur í lýð-
veldinu myndu setja vörur sínar á
markað í Rússlandi þar sem hærra
verð fengist fyrir þær.
Vopnahlé í Júgóslavíu
Vopnahlé tók gildi síðdegis á
föstudag i Júgóslavíu eftir að full-
trúar Króata og Serba höfðu kom-
ist að samkomulagi þess efnis á
fimmtudagskvöld. Cyrus Vance,
sérlegur fulltrúi Sameinuðu þjóð-
anna í Júgóslavíu, hefur sagt að
varanlegt vopnahlé sé forsenda
þess að sendar verði friðargæslu-
sveitir á vegum SÞ til landsins.
Deiluaðilar höfðu fyrr í vikunni
samþykkt komu slíkra sveita, sem
í yrðu allt að tíu þúsund manns.
Öryggisráðið mun væntanlega
taka ákvörðun um málið í næstu
viku. /
Nýr framkvæmdastjóri SÞ
Egyptinn Boutros Boutros Ghali
hefur tekið við embætti fram-
kvæmdastjóra Sameinuðu þjóð-
regla lítil afskipti að hafa af
drukknu fólki. Nokkur slys urðu
af völdum heimatilbúinna
sprengja og meðal annars missti
fjórtán. ára unglingur hluta af
hendi er heimatilbúið blys, sem
hann hélt á, sprakk.
Erlendar skuldir 200
milljarðar
Talið er að erlendar skuldir þjóð-
arbúsins hafi numið um 200
milljörðum í árslok 1991 og að
þær hafi aukist um 23,4 millj-
arða á því ári. Þó urðu vaxta-
greiðslur af erlendum lánum
tveimur milljörðum króna lægri
á síðasta ári en 1990 vegna
lækkunar vaxta af dollaralán-
um.
Jóni Baldvini hótað lífláti
Jóni Baldvini Hannibalssyni ut-
anríkisráðherra hefur verið hót-
að lífláti vegna viðurkenningar
íslendinga á sjálfstæði Serba
og Króata. Þýskumælandi mað-
ur hringdi til ræðismanns ís-
lands í Berlín og sagði að af-
skipti utanrikisráðherra íslands
af innanríkismálum í Júgóslavíu
gætu reynst honum lífshættu-
leg. Talið er líklegt að maðurinn
sé fulltrúi serbneskra þjóðemis-
samtaka.
Nýr sparnaður um 30
milljarðar 1991
Samkvæmt upplýsingum frá
Þjónustumiðstöð ríkisverðbréfa
má gera ráð fyrir að ríkissjóður
hafí aflað um tveggja milljarða
króna á innlendum
lánsfjármarkaði á síðasta ári.
Sala ríkisvíxla var nánast
óbreytt frá fyrra ári og aukning
í sölu ríkisbréfa um 1,2
milljarðar. Talið er að nýr
innlendur spamaður hafí numið
hátt í 30 milljörðum á árinu.
anna af Javier Perez de Cuellar
sem lét af störfum um áramótin.
Ghali, sem er fyrsti Afríkumaður-
inn til að gegna þessu embætti,
sagði í vikunni að helsta viðfangs-
efni hans í byijun yrði að hefjast
handa við að endurskipuleggja
starfsemi Sameinuðu þjóðanna og
dótturstofnana þeirra og draga úr
skriffínnsku.
Friðarsamkomulag í E1
Salvador
Friðarsamkomulag var undirritað
af stjómvöldum í E1 Salvador og
vinstrisinnuðum skæruliðum á
gamlársdag. Standa vonir til að
samkomulagið, sem endanlega
verður gengið frá 10. janúar,
muni binda enda á tólf ára borga-
rastyijöld í landinu sem valdið
hefur miklu efnahagslegu tjóni.
Telur Alfredo Cristiani, forseti E1
Salvador, að um tvo milljarða
Bandaríkjadollara þurfí til að bæta
upp skaðann að einhveiju leyti.
Fárviðri á Norðurlöndum
Mikið fárviðri gekk yfír Noreg,
Svíþjóðar og Færeyjar á nýársdag.
Gífurlegt eignatjón varð og sam-
göngutruflanir en engin slys á
mönnum. í Noregi eyðilögðust
margar eldiskvíar í veðurofsanum
og er talið að 700-750 tonn af
laxi hafí sluppið á haf út. Er það
mesta tjón af þessu tagi sem norsk
laxeldi hefur orðið fyrir í sögu
sinni.
Alsírbúar óttast
ofsatrúarmenn
Tugþúsundir hafa tekið þátt í
mótmælum í Algeirsborg í vikunni
og krafist þess að spomað verði
við uppgangi ofsatrúarmanna sem
unnu sigur í fyrri umferð þing-
kosninganna skömmu fyrir ára-
mót. Fylking heittrúarmanna hef-
ur sagst ætla að koma á klerka-
veldi í Alsír nái hún meirihluta í
síðari umferð kosninganna 16. jan-
úar nk.
Aðsetur Evrópudómstólsins í Luxemborg
Evrópska efnahagssvæðið:
Portúgalir og íslend-
ingar verða að leiða
viðræðumar til lykta
ÍSLENDINGAR tóku formlega við forsæti í ráðherraráði Fríversl-
unarbandalags Evrópu (EFTA) nú um áramótin, og verða þess
vegna forystumenn í samskiptum EFTA við Evrópubandalagið
(EB) næsta misseri. Á sama tíma tóku Portúgalir við forsæti í ráð-
herraráði EB í fyrsta skipti síðan þeir gengu í bandalagið. Um það
er samstaða á miUi Portúgala og Islendinga að lagt skuli allt kapp
á að ganga frá samningnum um Evrópska efnahagssvæðið (EES)
fyrir mánaðamótin febrúar-mars.
Nefnd sérfræðinga vinnur að
því að frnna viðunandi leiðir
til að koma til móts við gagnrýni
Evrópudómstólsins á þá þætti
EES-samningsins sem fjalla um
hlutverk Evrópudómstólsins og
sameiginlegs dómstóls EES. Góðar
líkur eru taldar á að færar leiðir
fínnist en nefndinni er ætlað að
gera grein fyrir starfi sínu á sam-
eiginlegum fundi aðalsamninga-
manna EFTA og EB sem verður
haldinn í Brussel 15. janúar þar
sem íslendingar verða í forsæti af
hálfu EFTA. Portúgalir hafa lýst
því yfír að eitt af kappsmálum
þeirra fram á vor verði að ljúka
samningunum
við EFTA um
evrópskt efna-
hagssvæði þann-
ig að samningur-
inn geti tekið
gildi um næstu
áramót, 1. janúar 1993. Flestþyk-
ir benda til þess að samningurinn
verði staðfestur af þjóðþingum
allra aðildarríkja bandalaganna
beggja en meiri óvissa ríkir um
afdrif samningsins þegar hann
verður lagður fyrir þing Evrópu-
bandalagsins í Strassborg.
Samblástur gegn EES í
Strassborg
Innan EFTA er óttast að af-
greiðsla samningsins verði notuð
sem skiptimynt í innanhússátökum
í EB á milli Evrópuþingsins annars
vegar og aðildarríkjanna og fram-
kvæmdastjómarinnar hins vegar.
Þingmenn á Evrópuþinginu eru
sáróánægðir með niðurstöður leið-
togafundar EB í Maastricht á síð-
asta ári, þeim þykja leiðtogamir
hafa komið skammt til móts við
kröfur þingsins um aukin áhrif á
ákvarðanir innan EB. Almennt
hefur verið litið svo á að litlu
mætti skeika til að tilskilin þátt-
taka yrði í atkvæðagreiðslu á þing-
inu um samninginn við venjulegar
aðstæður en meirihluti þingmanna
verður að samþykkja hann. Það
eru þess vegna ill tíðindi fyrir
stuðningsmenn EES-samningsins
að hópur þingmanna á Evrópu-
þinginu skuli reka áróður fyrir því
að þingmenn sniðgangi umræður
og atkvæðagreiðslu um EES þegar
þar að kemur. Auðvitað er lögð
áhersla á að andstaða við samning-
inn sé engin og að sama skapi
hafi þingmenn velþóknun á EFTÁ.
Það sé hins vegar útilokað að láta
þetta tækifæri til að þjarma að
aðildarríkjunum og framkvæmda-
stjórninni sér úr greipum ganga.
Yfírleitt er litið svo á að áhugi á
samningnum sé ekki svo almennur
á þinginu að þingmenn komi til
með 'að þyrpast til Strassborgar
þegar til afgreiðslu hans kemur.
Þeim mun meiri hætta er á að
hvers konar aðgerðir s.s. að snið-
ganga atkvæðagreiðslur reynist
afdrifaríkar. Ljóst er að það hlýtur
að vera í verkahring aðildarríkj-
anna að reyna
að hafa áhrif á
þingmenn í
Strassborg til að
tryggja skjóta
og örugga af-
greiðslu samn-
ingsins. Það verður hins vegar
hlutverk íslendinga að sjá til þess
að samningurinn nái til Strass-
borgar á þessu ári. Reikna verður
með því að fulltrúar íslendinga
beiti sér til hins ítrasta til þess að
svo megi verða. í Brussel er litið
svo á að íslendingar hafí mestu
að tapa fari samningurinn út um
þúfur þar sem þeir hyggi alls ekki
á aðild að EB í nánustu framtíð.
Frá upphafí hefur verið litið svo á
að íslendingar væru eina aðildar-
þjóð EFTA sem vildi gera EES-
samninginn samningsins vegna.
Önnur EFTA-ríki líti fyrst og
fremst á samninginn sem skref í
átt til aðildar. Umsóknir Svía og
Austurríkismanna um aðild að EB
hafa dregið mjög úr áhuga á EES
og fari svo að Finnar, Svisslending-
ar og Norðmenn leggi inn umsókn-
ir á þessu ári er samningurinn
nánast að engu orðinn.
ísland og EES
íslendingar hafa lagt áherslu á
lykilhlutverk EFTA í framkvæmd
samningsins, þeir vilja setja upp
sameiginlegar stofnanir allra að-
ildarríkja EFTA þannig að ábyrgð
og kostnaður einstakra aðildar-
ríkja verði sem minnst. Það verður
greinilega erfíður róður, Svíar og
Austurríkismenn eru vitaskuld
ekki mjög áfram um að útgjöld á
vegum EFTA verði aukin að mun
og má þá einu gilda hvort bæta á
við 100 starfsmönnum eða 1.000
á vegum EFTA í Genf og Brussel.
Á meðan Norðmenn halda sig utan
við EB og halda tryggð við EES
eru góðar líkur á að efnahagssvæð-
ið verði að raunveruleika. Fari hins
vegar svo að ísland og Liechten-
stein verði einu EFTA-ríkin sem
standa að samningnum verður
hann vart virði þess pappírs sem
hann er skráður á. Ósennilegt er
að Liechtenstein vilji leggja íslend-
ingum til það sem þarf til að fram-
kvæma samninginn og fátt bendir
til þess að þeir verði sjálfír tilbún-
ir til að bera samninginn uppi.
Óskastaðan
Talið er að tvíhliða samningavið-
ræður við EB á rústum EES yrðu
mjög erfiðar fyrir íslendinga. í
Brussel eru taldar takmarkaðar
líkur á því að slíkir samningar
yrði árangursríkir. Út í hött sé að
vísa til reynslu íslendinga af tví-
hliða samningnum við EB á árun-
um upp úr 1970. Þá hafí verið lík-
ur á að ísland yrði eitt Atlantshafs-
þjóðanna í Vestur-Evrópu utan
EB. Það þótti þess vegna ástæðu-
laust að sýna þeim annað en rausn
þegar samið var. Nú eru nýfrjálsu
ríkin í Evrópu miklu áhugaverðari.
Haft hefur verið eftir embættis-
mönnum í Brussel að sú samninga-
tækni sem íslendingar hafí tamið
sér í samskiptum við EB muni
duga skammt í framtíðinni. Fari
EES út um þúfur á fyrra misseri
þessa árs, sem er alls ekki útilok-
að, eigum við ekki annarra kosta
völ en að fara í biðröðina með þjóð-
um sem hafa meiri og betri skipti-
mynt en við og fólk hefur dálæti
á. Hentugast væri fyrir íslendinga
ef tækist að ganga frá EES á þessu
ári og þjóðir eins og Norðmenn og
Svisslendingar héldu trúnað við
samninginn fram yfír miðjan þenn-
an áratug. Þá yrði EB ekki stætt
á öðru en að bjóða íslendingum
serstakan samning sem kæmi í
stað EES og byggði, t.d. á hug-
myndum Frans Andriessen um
svokallaða dótturaðild að EB.
Andriessen gerði ráð fyrir að með
þess háttar aðild gæti ríki samið
um fulla þátttöku á tilteknum svið-
um EB-samstarfsins með fullum
réttindum en gæti hins vegar stað-
ið fullkomlega utan við önnur.
Samskipti af þessu tagi myndu
henta Islendingum mjög vel. Það
er hins vegar talin borin von að
um slíkt megi semja um þessar
mundir en þetta fyrirkomulag yrði
eflaust kjörin leið fyrir EB út úr
ónýtum EES-samningi eftir fimm
til tíu ár.
BAKSVIÐ
eftir Kristófer M. Kristinsson