Morgunblaðið - 02.02.1992, Blaðsíða 14

14 C
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 2. FEBRÚAR 1992
„Ég á ekki Eskifjörð, þó ég veiti hluta fólksins hér atvinnu."
til sín nokkra samkennara sína.
Mönnum leist ekki meira en svo á
áhöfnina og kölluðu bátinn „Jón
skólaskip“ en útgerðarmaðurinn
Aðalsteinn hafði engar áhyggjur
af fengsæld áhafnarinnar, jafnvel
þó hvorki hafi gengið né rekið í
fyrstu. Ástæðan reyndist vera vit-
laus nót. „Mér datt ekki í hug að
skipta mér af því sem skipstjórinn
gerði, fannst að hann ætti að ráða
á sínu skipi. Þegar skipt hafði verið
um nót, mokaði Þorsteinn upp síld-
inni og brátt festist nafnið „Jón
sífulli“ við bátinn. Jón Kjartansson,
sem þá var forstjóri ÁTVR og mik-
ill húmoristi, hringdi eitt sinn í mig
og heimtaði hlut í bátnum þar sem
hann væri búinn að koma á sig svo
miklu órorði, það væri alltaf verið
að tala um að Jón væri að koma
fullur heim.“
Um 1950, á meðan Aðalsteinn
starfaði ennþá í frystihúsinu, kom
hann upp neti síldarsöltunarstöðva
á Austurlandi, fyrstur manna í þeim
landshluta. Síldin, sem hafði aðal-
lega verið fyrir Norðurlandi, fór að
færa sig austur og þegar „Jón sí-
fulli“ kom drekkhlaðinn að landi
var því allt til reiðu við söltunina.
Athafnaþráin og bjartsýnin var
mikil á þessum árum. „Ég réði ekk-
ert við mig, þó ég hefði viljað fara
hægar í sakirnar. Mérfinnst gaman
að atast í hlutunum og hef lítið
breyst hvað það varðar. Hér áður
fyrr var ég óhemjuduglegur, ég var
beykir, ræsari, verkstjóri, gætti tal-
Aðalsteinn Jónsson, „Alli ríki“ hélt upp á sjötugsafmæli sitt
í vikunni en gaf sér þó tíma til að spjalla um happa-
fleytur, ráðmenn, bridsinn, börnin og gildi peninga
eftir Urði Gunnarsdóttur/ Myndir: Rognar Axelsson
LYGN Eskifjörðurinn er í litlu samræmi við vindstigin sjö rétt fyrir
utan fjarðarmynnið. Það er bræla á miðunum og skipstjórarnir iða í
skinninu að komast í loðnutorfurnar. í bænum situr Aðalsteinn Jóns-
son framkvæmdastjóri með síma í hendi og heyrir hljóðið í sínum
mönnum á sjó og landi. Segir elskan mín og hvernig gengur, laumar
út úr sér einhverju spaklegu og skellihlær. En á fimmtudaginn var,
lagði hann frá sér simann lungann úr deginum og hélt upp á sjötugs-
afmæli sitt með pomp og prakt, bauð öllum bæjarbúum til veislu.
Aðalsteinn er Eskfirðingur,
fæddur í Eskifjarðar-
Seli 30. janúar 1922,
sonur hjónanna Jóns
Kjartanssonar og Guð-
rúnar Þorkelsdóttur.
Faðir hans lést, þegar
Aðalsteinn var aðeins
sex ára, næstyngstur
sex systkina. Eins og nærri má
geta var brauðstritið erfítt ekkju
með svo stóran barnahóp og Aðal-
steinn er alinn upp í sárustu fá-
tækt. Það segir hann hafa haft
mikil áhrif á sig síðar meir. „Þegar
ég fór að vinna mér inn pening,
varð ég ósjálfrátt ákaflega spar-
sarttur enda gerði ég mér fulla grein
fyrir gildi peninga og vissi hversu
mikið þurfti fyrir þeim að hafa.“
Aðalsteinn fór snemma í vist í
sveit og á fyrstu vertíðina 16 ára
gamall á Norðfírði. Heldur gengu
sjóferðirnar brösuglega því hann
var svo sjóveikur að hann gafst upp
á sjómannsstarfinu og gerðist land-
maður. Vertíðarvinnan reyndist þó
ekki þau uppgrip sem hann hugði,
því uppskeran að loknum fímm
mánuðum reyndist vera 35 krónur.
Árið eftir fór hann á vertíð í Sand-
gerði og var þar fjórar vertíðar til
viðbótar. „Við fengum 1.000-2.000
krónur fyrir hverja vertíð og þar
sem ég var svo sparsamur, lagði
ég allan peninginn fyrir. Eftir fímm
ár hafði ég því eignast um 10.000
krónur sem var allnokkur peningur
og fyrir hann keypti ég mér hlut í
bát. Ég hafði brennandi áhuga á
því, þar sem þá ætti ég ekki afkomu
mína undir öðrum en sjálfum mér.
Slegist var um pláss á bát og ég
hafði margsinnis séð að þeir sem
áttu hlut voru teknir fram fyrir
aðra, jafnvel þó þeir sem ekkert
áttu plássið væru mun vanari.“
Ertu enn sparsamur? „Nei, biddu
fyrir þér, ég veit ekki hvað það er.
Nú getur maður veitt sér það sem
hugurinn girnist. En ég vil heldur
ekki segja að ég hafi borist á og
það kann að helgast af bakgrunni
mínum. Það er lærdómsríkt að lifa
tvenna tíma.“
Ólíkir bræður
í félagi við fjórða mann keypti
Aðalsteinn 55 tonna eikarbát sem
skírður var Björg. Þetta var vorið
1946. Ári síðar var Aðalsteinn hins
vegar ráðinn verkstjóri í nýstofnað
hraðfrystihús þeirra Eskfirðinga.
Hann lærði til verkstjórnar í Hafn-
arfírði um veturinn og kynntist þar
konuefni sínu, Guðlaugu Stefáns-
dóttur frá Ólafsfirði, en hún var
þá ráðskona á bát frá Ólafsfirði.
Rekstur frystihússins gekk ekki
sem skyldi. Aðalsteinn starfaði sem
verkstjóri allt fram til ársins 1955,
en þá sagði hann upp störfum.
Hafði heyrt það utan að sér að til
stæði að segja honum upp og vildi
því vera fyrri til. Árið eftir keypti
hann svo bát ásamt bróður sínum
Kristni, bát sem reyndist hin mesta
happafleytá. „Við vorum ólíkir
bræðurnir en samrýmdir. Ég fullur
bjartsýni og athafnaþrár, hann vildi
fara varlegar. En við bættum hvorn
annan upp held ég.“
Ekki gekk þrautalaust að verða
sér úti um leyfí til að smíða bát.
„Okkur var sagt að við værum of
seinir að sækja^ um leyfið, að það
þýddi ekkert. Ég hef alltaf verið
þeirrar skoðunar að affarasælast
sé að fara á fund þeirra manna sem
ég ætla að eiga einhver viðskipti
við í stað þess að standa í eilífum
bréfaskriftum, sem ætla allt að
kaffæra. Landlegudag einn gekk
ég því á fund hinna háu herra í
stjórnarráðinu og endaði á forsætis-
ráðherra, Ólafi Thors. Hann sagðist
ekkert mega vera að því að tala
við mig. „Þá kem ég bara á morg-
un,“ sagði ég. „Heyrðu, við skulum
taka j)etta standandi," segir hann
þá. Ég rakti fyrir honum mála-
vöxtu, sagðist vera búinn að leggja
inn umsókn fyrir smíði báts en hann
sagðist ekkert geta gert fyrir mig.
„Ég reiknaði ekki með því,“ sagði
ég. „Til hvers komstu þá?“ segir
Ólafur. „Ég kom til að biðja þig
að vera ekki á móti þessu, ég er
búinn að tala við hina ráðherrana
og þeir eru því fylgjandi að ég fái
leyfið. „Ég skal verða síðasti maður
að standa á móti því,“ svarar Ólaf-
ur að bragði og bauð mér vindil,
sem ég afþakkaði og þar með var
viðtalinu lokið. Leyfið fékk ég
skömmú síðar."
Jón sífulli
Um haustið 1957 kom báturinn
til landsins, 67 tonna eikarbátur
búinn nýjustu siglingartækjum,
sem bræðurnir skírðu í höfuðið á
föður sínum, Jóni Kjartanssyni. Að
afloknu fyrsta árinu stóðu þeir
bræður uppi skipstjóralausir og leit-
uðu víða að góðum manni. „Mér
hafði verið bent á ungan kennara
úr Garðinum, Þorstein Gíslason. Ég
vissi það eitt um manninn að að
hann hafði verið stýrimaður hjá
bróður sínum Eggerti Gíslasyni og
að hann væri vel ættaður. Ég hef
ekki skrifað mörg bréf um ævina
en það sem ég hripaði Þorsteini er
án efa það sem hefur skilað mér
mestu. Þorsteinn, sem hafði enga
reynslu af skipstjórn, þáði boðið og
það var mikið happ. Hann er engum
öðrum líkur að dugnaði og reglu-
semi og svo er hann þægilegur í
umgengni. Það stenst ekkert svona
dugnað eins og hans, menn á borð
við hann skara alltaf fram úr.“
-Trúir þú þá ekki á að yfir sumum
mönnum sé sérstakt lán, svo sem
frægum aflaklóm? „Það kann vel
að vera en dugnaðurinn ræður
miklu, menn eru ekki alltaf heppn-
ir.“
Þegar leið að því að vertíð hæf-
ist, var Þorsteini falið að hóa saman
áhöfn en þar sem flestir vanir síld-
veiðimenn voru þegar búnir að fá
pláss, varð það úr að Þorsteinn réði
stöðvarinnar og var framkvæmda-
stjóri, allt á sama tíma. Þegar mest
var að gera svaf ég ekki nema þrjá
tíma á nóttu, gat ekki sofíð leng-
ur.“ Hann er árrisull maður en legg-
ur sig eftir hádegið. Þeir sem til
hans þekkja gæta þess að trufla
Aðalstein ekki á meðan hádegis-
lúrnum varir, Guðlaug kona hans
laumar því að, að hann sé geðillur
þegar hann vakni. Annars sé skap-
ið gott.
Gengi uppávið
.Hvernig gekk þér að fá fyrir-
greiðslu í bönkunum, ungum og
félitlum? Aðalsteinn svarar litlu í
fyrstu, segir það hafa gengið vel
eftir að gengi fyrirtækjanna fór
batnandi en þegar spurningin er
ítrekuð segir hann sem svo: „Út-
gerðarmenn segja ekki eitt ljótt orð
um bankastjóra fyrr en þeir eru
dauðir,“ og þar við situr.
Á þeim rúmu 35 árum sem liðin
eru frá því að Aðalsteinn keypti sér
hlut í fyrsta bátnum, hafa eignir
hans aukist jafnt ogþétt. Árið 1960
keyptu þeir bræður meirihluta í
Hraðfrystihúsi Eskifjarðar, fimm
árum eftir að verkstjórinn ungi
hafði sagt upp störfum. Kaupin
gengu ekki átakalaust fyrir sig en
með tímanum hægðist um hjá hin-
um hluthöfunum í félaginu. Aðal-
steinn hefur verið framkvæmda-
stjóri Hraðfrystihússins í rúm 30
ár. Meðal eigna þess má telja skut-
togann Hólmatind, loðnuskipin
Hólmaborg, Jón Kjartansson og
Guðrúnu Þorkelsdóttur og loðnu-
bræðslu, sem er hin stærsta á land-
inu. Þá á Aðalsteinn, í félagi við
Kaupfélag Héraðsbúa, útgerðarfyr-
irtækið Hólma, sem gerir út skut-
togarann Hólmanes. Aðalsteinn er
því atvinnurekandi um 250-300
manna á Eskifirði. Honum hefur
haldist vel á starfsfólki, margir
samstarfsmanna hans hafa starfað
í fyrirtækinu í áratugi og hann seg-
ir starfsfólkið duglegt, það skili sér
í gæðum framleiðslunnar, en hróður
hennar hefur borist víða.
Aðalsteinn segir gengi fyrirtækja