Morgunblaðið - 07.07.1992, Blaðsíða 34

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 7. JULI 1992
Sigríður Hallgríms-
dóttír - Minning
Fædd 7. mars 1899
Dáin 29. júni 1992
Nú er hún amma Sigga dáin. Það
eru aðeins örfáir dagar síðan við
sátum hjá henni í hinsta sinn, fjöl-
skyldan hennar, á öldungaheimil-
inu, eins og eitt barnabamabarnið
hennar nefndi það. Hún amma dó
fallega. Hún var orðin þreytt gömul
kona og líf hennar fjaraði út svo
ofur eðlilega. Við vorum hjá henni
niðjar hennar, frændur og frænkur,
og mamma hafði sameinað okkur
enn einu sinni. Við banabeð hennar
var eins og tíminn og rúmið yrðu
eitt og við fundum að hún lifði í
okkur.
Hún Sigríður Hallgrímsdóttir var
sterkur persónuleiki, og skemmtileg
var hún svo sannarlega. Hún var
vinkona okkar, traust , ástrík og
fastur punktur í tilverunni og við
gátum rætt við hana um næstum
allt milli himins og jarðar, en ekki
er þar með sagt að alltaf hafa ver-
ið logn og blíða, því þijosk gat hún
verið og við ekki síður, umræður
urðu þar af leiðandi oft fjörugar
og skemmtilegar.
Ævi ömmu var viðburðarík. Hún
ólst upp á mnnmörgu íslensku
sveitaheimili, sem hún minntist allt-
af með mikilli væntumþykju. Hún
var á sinn hátt barn síns tíma og
gekk í gegnum þær miklu breyting-
ar sem urðu á þessari öld. Hún
gerði víðreist um ævina, bæði innan
lands og utan. Upp úr tvítugu dvaldi
hún um skeið í Kaupmannahöfn og
lærði píanóleik, en tónlistin skipaði
stóran sess á æskuheimili hennar,
sem hún og gerði á hennar eigin
heimili. Einnig fór hún víða með
manni sínum Lúðvíg Guðmundssyni
skólastjóra.
Heima hjá afa og ömmu þótti
okkur alltaf gott að vera og við
vorum ekki einar um það því þar
var gestagangur mikill og veitt af
örlæti. Amma var húsmóðir á stóru
heimili þar sem oft var mikið um
að vera, spilað og sungið. Afi var
litríkur maður og hafði alveg örugg-
lega sínar skoðanirr um flest mál
og fannst hann jafnvel tilneyddur
að gera eitthvað í því að koma
hugmyndum sínum í framkvæmd.
Þau voru góðir vinir. Það er kannski
þess vegna sem amma missti svo
mikið þegar hann fór. Hún harmaði
einnig lát sonar síns, Hallgríms.
En það er víst hlutskipti þeirra sem
gamlir verða að sjá á eftir ástvinum
sínum. En þótt missirinn væri mik-
ill hafði hún þá trú að aðskilnaður-
inn væri ekki endanlegur.
Einn góðviðrismorgun yfirgaf
amma Sigga þreyttan líkama og
gekk út í sólskinið.
í sólhvítu Ijósi
hinna síðhærðu daga
býr svipur þinn.
Eins og tálblátt regn
sé ég tár þín falla
yfír trega minn.
Og íjarlægð þín sefur
í faðmi mínum
í fyrsta sinn.
(Steinn Steinarr)
Erna Steina og Sigga.
Ég heyrði Sigríðar fyrst getið á
heimili föðurbróður hennar, sr.
Haraldar Níelssonar, og frú Aðal-
bjargar. Sigga frænka á ísafirði var
bömunum Jónasi og Bergljótu eins-
konar hugmyndatákn ábyrgðar-
fullrar glaðværðar og stöðugleika
sem ekkert fékk haggað.
Ég sá Sigríði Hallgrímsdóttur
aldrei á meðan hún bjó á Isafírði,
en því meira kynntist ég ímynd
hennar í huga vina minna, einkum
eftir að Bergljót fór að dvelja hjá
henni á vetmm fyrir vestan.
Einn góðan veðurdag var Sigríð-
ur svo komin suður, ásamt eigin-
manni sínum, Lúðvíg Guðmunds-
syni, guðfræðingi og skólastjóra,
sem af eldlegum innblæstri var
kominn til Reykjavíkur til þess að
bæta úr þeirri myndfátækt og hag-
leikskreppu sem hrjáðí íslendinga.
Handíða- ^og myndlistaskólinn,
sem Lúðvíg stofnaði, fékk samastað
á Grundarstíg 2A og hjónin gerðu
sér íbúð og skrifstofu á efstu hæð.
Ekki leið á löngu þar til ég fékk
inngöngu í þennan skóla, eftir mis-
heppnað verslunarnám, og þá
kynntist ég Sigríði í eigin persónu.
Sennilega er fátt erfiðara gáfaðri
konu með sjálfstæðan persónuleika
og stolt, aristokratans en að vera
lífsförunautur eldhuga hugsjóna-
manns, sem sést ekki fyrir í barátt-
ugleði sinni og leggur allt að veði
til að framkvæma það ómögulega.
Þótt Lúðvíg Guðmundssyni tækist
á einhvern yfirnáttúrulegan hátt
að ljúka flestu því sem hann tók
sér fyrir hendur, var áreiðanlega
margt á þeim ferli sem þurfti að
umbera; ýmsar utanaðkomandi að-
stæður sem varð að sætta sig við,
stolt sem varð að beygja, og allt
þetta tókst Sigríði að gera án þess
að bíða tjón á sálu sinni. Þar sem
raunsæið brast hljóp húmorinn í
skarðið.
Árin mín í Handíðaskólanum eru
fyrir mér einn óslitinn draumur og
hluti af þeim draumi er skólastjóra-
fjölskyldan á loftinu. Átoritetið Lúð-
víg, stabilitetið Sigríður, tvær fal-
legar stúlkur og tveir skemmtilegir
strákar.
Þótt ég skynjaði kannski ekki til
fulls stórleik þeirrar persónu sem
Sigríður hafði að geyma fyrstu árin
mín í Handíðaskólanum, heillaði
hún mig strax sem fjölmenntuð
heimskona og einlægur listunnandi,
skemmtileg, fyndin og virðuleg í
senn. Og þannig held ég að flestir
félagar rnínir úr skólanum muni
minnast hennar nú þegar yfir er
lokið.
Gestur Þorgrímsson.
Sigríður fæddist 7. mars 1899 á
Grímsstöðum á Mýrum, dóttir hjón-
anna Sigríðar Steinunnar Helga-
dóttur og Hallgríms Níelssonar.
Hún ólst upp á mannmörgu heim-
ili, systkinin voru sjö, auk þess þijú
fóstursystkin.
Sem yngsta barn naut hún sér-
staks dálætis foreldranna, Iærði á
harmóníum heimilisins, fékk að
sækja skóla í höfuðborginni og sigla
til Kaupmannahafnar, þar sem hún
lærði að spila á pjanó hjá fyrsta
og bezta píanista Islands, Haraldi
Sigurðssyni, enda hafði hún
snemma sýnt mikla músíkhæfileika,
og gædd var hún frábærri söng-
rödd.
Eftir Danmerkurdvölina flutti
hún píanó með sér, og var það dreg-
ið á sleða heim að Grímsstöðum.
Má nærri geta, hvílík uppljómun
það var á afskekktum bóndabæ,
að fá slíkt töfranna tónatæki á
heimilið. Betur gekk að baka brauð
og strokka smjör, þegar heimasæt-
an spilaði Anitras dans eftir Grieg
eða vals eftir Chopin. Við þetta
jókst svokallaður menningarbragur
allur til muna.
Eftir að Sigríður 1925 giftist
gagnmerkum skólamálafrömuði,
Ludvig Guðmundssyni, rak hún
jafnan gestkvæmt heimili, fyrst við
héraðsskólann á Hvítárbakka, síðan
við gagnfræðaskólann á Isafirði og
loks við Handíðaskólann í Reykja-
vík. Nemendur og kennarar áttu
tíðum erindi við skólastjórann, og
ætíð var Sigríður reiðubúin að veita
gestum beina, enda var hús þeirra
hjóna ávallt kærkomið athvarf bæði
skyldum og óskyldum. Þar var gott
að dvelja í hópi fjögurra bama
þeirra.
Þrátt fyrir andstreymi, hélt hún
ávallt sínu glaðbeitta lunderni, stóð
af sér öll áföll, svo sem hetju sæm-
ir, var eikin og gædd miklu jafnað-
argeði. Foreldrum sínum var hún
fyrirmyndar stoð, allt fram að bana-
beði þeirra.
Sigríður var kona stórlát og aga-
söm, jafnframt var hún elskuleg og
uppörvandi. Hún hélt fast á sínum
skoðunum, án þess þó að misvirða
annarra skoðanir. Stjórnsemi henn-
ar var viðbrugðið, enda var reglu-
festa mikil á öllum heimilisbrag. —
Hennar verður lengi minnzt með
söknuði af öllum þeim, sem henni
kynntust og lærðu að meta hana.
Hafi hún þökk fyrir ástríki sitt allt
frá fyrstu tíð, öll hennar trúverðugu
hvatningarorð og leiðbeiningar, alla
hennar músík og ógleymanlegt
samspil.
Hallgrímur Helgason.
Sigríði Hallgrímsdóttur hitti ég
fýrst haustið 1932 þegar við hjónin
fluttumst til Isafjarðar með korn-
ungan son okkar — það var á heim-
ili þeirra hjóna, hennar og Lúðvíks
Guðmundssonar skólastjóra gagn-
fræðaskólans. Þau bjuggu þá á
efstu hæð kaupfélagsins og var
skólinn á sömu hæð.
Sigga, eins og við kölluðum hana,
var dóttir Hallgríms Níelssonar
bónda á Grímsstöðum, Mýrum, og
konu hans, Sigríðar Steinunnar
Helgadóttur frá Vogi. Var hún ein
sú yndislegasta kona sem ég hef
kynnst svo mild og hógvær, náði
hún háum aldri, varð yfir hundrað
ára.
Bjuggu þau hjón á rausnarbúi
og var gestrisnin eftir því. Er mér
enn í fersku minni er við hjónaefn-
in komu þar um hásumar í brak-
andi þerri að húsbóndinn lagði frá
sér orf og ljá til þess að sinna okk-
ur unga fólkinu meðan húsmóðirin
veitti okkur vel.
Síðan fórum við á mót í Dölum,
var það fjöldi fólks saman kominn.
Næsta dag á heimleið komu allir
heim að Grímsstöðum og þáðu veit-
ingar. Dáðist ég að þessari miklu
gestrisni.
Á þessu menningarheimili var
Sigga fædd og uppalin í miklu dá-
læti enda yngst systkina.
Maður hennar, Ludvig Guð-
mundsson, var einstakur — svo fijór
í hugsun og framkvæmdasamur.
Lét t.d. byggja stórt og myndarlegt
skólasel í Tungudal sem nemend-
urnir unnu við að reisa og nefnt
var Birkihlíð. Þar bjó fjölskyldan
öll sumur en jafnframt rak hann
þar vinnuskóla.
í Birkihlíð kynntist ég fyrst dá-
semdum Tungudals eða skógarins
eins og við kölluðum staðinn. Við
leigðum þar mánaðartíma eitt her-
bergi 1934. Fengum svo lóð rétt
fyrir neðan og byggðum okkur kofa
eða skúr, þó að ekki væri reisn
yfir honum var ég alsæl þar með
bönin — var þá mikill samgangur
á milli heimilanna.
Það hittist líka svo á að afmælis-
dagur Siggu, sjöundi mars, var
einnig giftingardagur okkar og voru
því stundum tvær veislur sama dag.
Flestum nýársnóttum eyddum við á
heimili Guðrúnar og Kristjáns Arin-
bjarnar. Eitt sinn átti ég samtal við
Siggu og Ludvig daginn eftir og
sagði eitthvað á þá leið að þau hefðu
ekki orðið samferða okkur heim;
„Nei, nei,“ sagði Ludvig — „við
fórum nefnilega að norðanverðu."
Við vissum hvað það þýddi og var
það lengi orðatiltæki á okkar heim-
ili.
Ludvig gat verið bráðskemmti-
legur. Er þau fluttu suður eftir átta
ára búsetu vestra söknuðum við
þeirra mjög, ekki síst börnin okkar
— þetta var eina frændfólkið í bæn-
um sem þau áttu. Amma mannsins
míns var systir Hallgríms, föður
Siggu.
Það var margt minnisstætt sem
gerðist á þessum góðu árum. Eftir
að þau komu til Reykjavíkur stofn-
aði Ludvig Handíðaskólann sem var
til húsa við Grundarstíg. Bjuggu
þau í sama húsi.
Það var svo margt sem Ludvig
framkvæmdi en hann stóð heldur
ekki einn, hann átti konu sem stóð
honum traust og trygg við hlið.
Þau eignuðust fjögur efnileg og
vel gefín börn, en urðu fyrir því
áfalli að missa elst^ barnið, Hall-
grím, í blóma lífsins. Var hann öll-
um harmdauði sem til þekktu. Hin
börnin eru Ingveldur, Guðmundur
Áki og Sigríður Steinunn.
Um leið og ég þákka góð og
gömul kynni votta ég fjölskyldunni
einlæga samúð.
J.B.I.
Mig langar að minnast móð-
urömmu minnar, Sigríðar Hall-
grímsdóttur, með nokkrum þakkar-
orðum.
Ýmsar minningar leituðu á huga
minn þegar ég sat við dánarbeð
ömmu Siggu daginn áður en hún
kvaddi þennan heim.
Minningar frá þeim dögum þegar
ég sem strákhnokki var hjá henni
og afa Lúðvíg í Barmahlíðinni. Þar
var gott og gaman að vera, garður-
inn þeirra stóri með „altaninu" og
stiganum var leiksvæði okkar
barnabamanna. Hún átti falleg
heimili þarna með fjöldanum öllum
af persónulegum munum sem eru
minnisstæðir. Eftir að afi Lúðvíg
dó flutti amma á Hringbrautina og
tók með sér sína kærustu muni og
skapaði þannig umhverfi sitt upp á
nýtt. Flygillinn á sínum stað, dular-
fulla skrifborðið hans afa, ruggu-
stóllinn sem var svo vinsæll hjá öll-
um börnum, stórum sem smáum,
klukkan á veggnum sem ég get enn
heyrt slá, málverkin og allar bæk-
urnar. Sérstaklega minnist ég legu-
bekkjarins undir bókahillunum sem
var svo gott að halla sér á. Allt
þetta tengist svo sterkt minning-
unni um hana ömmu og þá hlýju
sem hún veitti á heimili sínu.
Á unglingsárum mínum fylgdist
ég grannt með ensku knattspyrn-
unni og tengist það ömmu á sér-
stakan hátt og langar mig að rifja
það upp hér. Þannig var að hún
átti forláta útvarpstæki sem vel
heyrðist í sendingum frá BBC, að
vísu þurfti ég oft að stilla tækið
nokkuð hátt. Ég var tíður gestur
hjá henni margan laugardaginn og
aldrei amaðist hún út í skarkalann
frá útvarpinu og alltaf hafði hún
eitthvað gott á borðum þegar út-
varpssendingunni var lokið.
Hún hafði mikið yndi áf sígildri
tónlist og kenndi mér að njóta henn-
ar. Hún spilaði sjálf á flygilinn sinn
og það var hjá henni sem ég heyrði
fyrst spilaða „Tunglskinssónötu“
Beethovens og aðrar perlur tónbók-
menntanna.
Það er gott að rifja upp þessar
liðnu stundir og allar þessar minn-
ingar ylja manni og lifa í hjartanu.
Ég vil einnig færa þakkir og inni-
legar kveðjur frá systkinum mínum,
Sigurbjörgu, Hallgrími og Þorvaldi.
Lúðvík H. Gröndal.
Sigríður Hallgrímsdóttir frá
Grímsstöðum á Mýrum lézt í
Reykjavík hinn 29. júní, níutíu og
þriggja ára að aldri. Hún var yngst
í hópi sjö barna Hallgríms Níelsson-
ar hreppstjóra að Grímsstöðum og
konu hans Sigríðar Steinunnar
Helgadóttur. Hallgrímur var fædd-
ur og uppalinn að Grímsstöðum,
einnig í hópi sjö systkina. Meðal
afkomenda Hallgríms og systkina
hans eru þjóðkunnir áhrifamenn,
athafnamenn og frumkvöðlar í and-
legu lífi, vísindum og listum, ekki
síst tónlist. Sigríður Steinunn móðir
Sigríðar Hallgrímsdóttur var einnig
Mýramaður í marga ættliði, ættuð
frá Vogi á Mýrum, skapstillt kona
og blíð, „mótvægi við mann sinn,
sem gat verið hvass og harður“
samkvæmt heimild í nýútkomnum
æviminningum Sigurðar Helgason-
ar bróðursonar Sigríðar.
í uppvexti Sigríðar hefur mótast
ættarþel og átthagaást ásamt til-
finningu fyrir menningu og músík.
Hún var vel að sér til munns og
handa og ágætur píanóleikari, lærði
m.a. í Kaupmannahöfn hjá Haraldi
prófessor Sigurðssyni.
Það var ekki að undra að þau
felldu hugi saman hugsjónamaður-
inn Lúðvíg Guðmundsson og hún.
Með þeim var og mikið jafnræði.
Þau giftust um jólin 1925.
Lúðvíg hafði fjölbreytt áhuga-
mál. í háskóla lagði hann stund á
ýmis fræði. Um skeið kenndi hann
náttúrufræði og síðar á ævinni
þýsku um árabil. Hann var skóla-
stjóri Hvítárbakkaskóla í fjögur ár,
gagnfræðaskólans á ísafirði í sjö
ár, stofnaði síðan Handíðaskólann
(Handíða- og myndlistaskólann) og
stjórnaði honum meðan starfsævin
entist. Þar var hans aðalvettvangur
og þeirra hjóna beggja. Áhrif Sig-
ríðar urðu enn meiri fyrir það, hve
tenging skólans og heimilis þeirra
var bein og náin. Greind hennar,
smekkvísi og umhyggja urðu til
þess að hún hafði mikil áhrif í því
menningarstarfi sem þarna var
unnið. Dyr heimilis hennar stóðu
ávallt opnar fjölmörgum nemendum
og starfsmönnum skólans.
Lúðvíg lét sér mjög annt um
málefni stúdenta. Því var herbergi
í íbúð þeirra hjóna um skeið upplýs-
ingaskrifstofa stúdenta. Átti Lúðvíg
þar frumkvæði að starfi, sem nú
er sinnt af mörgum stofnunum í
kerfinu. Vegna staðsetningar skrif-
stofu þessarar lentu ýmis störf í
höndum Sigríðar.
Fleiri áttu henni þökk að gjalda.
í vinahópi barna hennar voru
nokkrir heimagangar. Þar í flokki
var undirrituð. Þau Sigríður og
Lúðvíg bjugu við Laugarnesveginn
um 1940. Þar tók hún tíu ára
stelpukrakka opnum örmum eins
og æ síðan. Þar var oft áningarstað-
ur á leiðinni heim úr Laugarnesskó-
lanum og setin af sér ein eða tvær
strætóferðir inn að Kleppi. Á heimil-
inu voru auk húsbænda.nna fjögur
böm þeirra og líka Ingveldur móðir
Lúðvígs og frænka húsfreyjunnar
ung, Sigríður Níelsdóttir, sem sýndi
okkur smástöllunum einstakt um-
burðarlyndi, sem entist einnig
gegnum Menntaskólann.
Að Grundarstíg 2a var svo heim-
ili þeirra frá 1942 í sama húsi og
skólastarfið fór fram. Ekki fór hjá
því að heimagangur skynjaði hvílík-
ur klettur Sigríður var í þessu litla
en litríka samfélagi, þar sem list
og fagurt handverk var í hveiju
horni. Ekki voru allar stundir auð-
veldar, en rósemi hennar og reisn
var söm. Stundum lægði hún án
efa öldutopp í sinni eldhugans, eig-
inmanns síns, og gerði hugmyndir
hans þannig enn affarasælli. Þetta
skynjuðu unglingarnir, heimagang-
arnir, en við skynjuðum ef til vill
ekki, að okkur fylgdi aukin vinna
húsmóðurinnar. Stundum voru lesn-
ar skólabækur í öllum hornum og
e.t.v. var bíó eða fundur í skólanum
rétt eftir kvöldmat. Það kom því
fyrir, að öll systkinin mættu með
húsvin til málsverðar. Hress í bragði
lét Sigríður bæta diski á borðið og
svo öðrum og öðrum og einhver
veginn teygðist ágætlega úr því sem
í pottunum var, — allir með húsvin
sagði frænkan. Sigríður brosti
leyndardómsfullu brosi, Lúðvíg
kímdi yfir gleraugun og allt var
gott.
Ingveldur móðir Lúðvígs dó
1947. Hin amman, Sigríður Stein-
unn Helgadóttir, átti svo einnig
ævikvöld á heimili dóttur sinnar.
Yfir öllu þessu vakti Sigríður. Þess
nutu börnin hennar, Hallgrímur sá
ljúfi drengur sem dó um aldur fram
1960, Ingveldur kona séra Halldórs
Gröndals, Guðmundur Áki maður
Hjördísar Geirdal og Sigríður Stein-
unn og þeirra fjölskyldur. Þess nut-
um við líka, sem áttum í æsku at-
hvarf á heimili, sem var umvafið
persónutöfrum Sigríðar Hallgríms-
dóttur. Fyrir það erum við ævinlega
þakklát. Blessuð sé minning henn-
ar.
Ragnhildur Helgadóttir.