Morgunblaðið - 11.11.1992, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 11. NÓVEMBER 1992
Konum og börnum leyft
að fara burt frá Sarajevo
Reuter
Carter heimsækir Moskvu
Jimmy Carter, fyrrverandi forseti Bandarílqanna, er nú í fjögurra
daga heimsókn í fyrrverandi lýðveldum Sovétríkjanna. í gær hitti
hann nokkra rússneska þingmenn að rnáli í Moskvu, þeirra á meðal
harðlínumanninn Arkadíj Volskíj, leiðtoga rússneskra iðnrekenda
(t.h.), sem veifar hér til fjölmiðlafólks ásamt forsetanum fyrrverandi.
Gífurlega harðir bardagar en vopnahlé boðað á miðnætti
Sarajevo. Reuter.
HUNDRUÐ manna, aðallega múslímskar og króatískar konur og
böm, fóru frá Sarajevo í Bosníu í gær áleiðis til Króatíu með bif-
reiðum Rauða krossins og átti önnur bílalest að fara síðar um
daginn með serbneskar fjölskyldur til Belgrad í Serbíu. Vopnfær-
um körlum var skipað að vera eftir til að taka þátt í vöm borgar-
innar en talsmenn eftirlitssveita Sameinuðu þjóðanna neituðu að
veita bílalestunum vemd og sögðu, að flutningarnir væm liður í
þeim „þjóðaaðskilnaði", sem ætti sér stað í Bosníu. Fulltrúar Serba,
Króata og múslima sömdu í gær um vopnahlé í öllu landinu og á
það taka gildi á miðnætti í nótt.
Flytja átti burt um 1.500 Kró-
ata og múslima frá Sarajevo í gær
en bosníski Rauða krossinn vonast
til að geta flutt þaðan um 6.000
manns á nokkrum dögum. í gær
náðist þó aðeins í 14 langferðabíla
Hússein vill Saddam frá
Amman. Reuter.
HUSSEIN Jórdaniukonungur virðist hafa snúið baki við Saddam
Hussein íraksforseta því í samtali við New York Times í fyrradag
gaf hann til kynna að kominn væri tími til fyrir írösku þjóðina að
binda sjálfa enda á völd forseta síns.
Hússein geldur þess enn að hafa
stutt Saddam eftir innrás íraka í
Kúveit. Embættismenn sögðu í gær
að fyrir nokkru hefði konungi snúist
hugur hvað Saddam varðar. Teldi
hann það brýnustu hagsmuni íraka
að losna við forsetann og það væri
einnig kappsmál fyrir Jórdani að
hann færi frá.
„Margt af því sem verið hefur að
gerast í Irak hefur fyllt konunginn
viðbjóði," sagði háttsettur embættis-
maður og vitnaði m.a. til fjöldaaftöku
á tugum kaupmanna í Bagdad sl.
sumar.
Hússein konungur hefur reynt að
söðla um í afstöðunni til Saddams,
hefur til dæmis átt fundi með írösk-
um stjórnarandstæðingum að undan-
förnu og leyft þeim að fara um Jórd-
aníu á leið til útlanda.
í sjónvarpsávarpi til þjóðarinnar í
síðustu viku ræddi Jórdaníukonung-
ur um veikindi sín og gaf til kynna
að menn yrðu að búa sig undir það
að hann væri ekki ódauðlegur.
af 26, sem þörf var á, og því lá
við uppþoti þegar fólkið barðist
um sætin í bílunum. Var skilnaðar-
stundin erfið fyrir margar fjöl-
skyldur þar sem eiginmennirnir
fengu yfirleitt ekki að fara með
og sumum var öllum lokið. „Fyrir
mér er allt búið,“ sagði Nermin
Zupcevic, fjölskyldumaður á þrít-
ugsaldri, þegar hann kvaddi konu
sína og sex mánaða gamlan son.
„Ég hef ekkert til að lifa fyrir.“
Fulltrúar eftirlitssveita Samein-
uðu þjóðanna vildu ekki hafa nein
afskipti af brottflutningnum frá
Sarajevo og héldu því fram, að
með honum hefði Bosníustjóm lát-
ið undan kröfum Serba, sem vildu
koma serbnesku fólki burt úr borg-
inni til að geta hert árásir á hana.
Stjórnin þykir hins vegar ekki
hafa átt margra kosta völ því að
hún hefur verið sökuð um að halda
fólki í eins konar gíslingu í borg-
inni til að styrkja stöðu sína í
Ungur maður kveður dóttur síha
áður en hún er send frá Sarajevo.
tilkynningu um vopnahléið, sem á
að hefjast á miðnætti, sagði, að
með því væri stefnt að því að
hætta alveg stríðinu í landinu en
fáir trúa, að það gangi eftir. Síð-
ustu daga hafa bardagamir verið
þeir hörðustu frá upphafi borgara-
styijaldarinnar og virðast múslim-
ar og Króatar sækja að Serbum á
flestum vígstöðvum.
José Zalaquett formaður starfssviðsnefndar Amnesty International
Ný verkefni blasa við
að kalda stríðinu loknu
JOSÉ Zalaquett, formaður starfssviðsnefndar Amnesty Internation-
al, dvelur hér á landi til 12. nóvember og flytur fyrirlestra um
mannréttindamál. Zalaquett, sem er lögfræðingur frá Chile, hefur
m.a. verið formaður framkvæmdanefndar Amnesty, verið varafram-
kvæmdastjóri aðalskrifstofunnar í Lundúnum auk þess sem hann
hefur tekið virkan þátt í mannréttindabaráttunni í heimalandi sínu.
Var hann fangelsaður vegna þeirra starfa 1975 og sendur í útlegð.
Hann segir stöðu mannréttindamála i heiminum hafa batnað veru-
lega eftir að kalda stríðinu lauk en ástandið sé þó enn slæmt í
mörgum ríkjum og alvarleg hættumerki megi sjá í öðrum.
Zalaquett segir starfsemi mann-
réttindasamtaka á borð við Am-
nesty International, sem hófst á
sjöunda áratugnum, hafa byijað
að breytast á þeim níunda. Fram
til þess tíma hafi aðaláherslan ver-
ið lögð á mannréttindabrot einræð-
isstjórna, aðallega herstjórna og
kommúnistastjóma. Mannrétt-
indasamtök hafí fyrst og fremst
einbeitt sér að mannréttindabrot-
um af hálfu ríkisstjórna enda hafí
þau verið lang stærsta vandamálið.
Þetta hafi hins vegar byijað að
breytast árið 1979 en það ár átti
innrás Sovétmanna í Afganistan
sér stað og margar einræðisstjóm-
ir, s.s. í Uganda, Nicaragua féllu.
Síðan hafi margar einræðisstjórnir
Rómönsku Ameríku fallið sem og
á Filippseyjum og með perestrojku
Míkhaíls Gorbatsjovs fyrrum Sov-
étleiðtoga hafi breytingarnar farið
að teygja anga sína til alls 'heims-
ins.
„Á síðasta áratug urðum við að
byija að takast á við vandamál sem
komu upp eftir að einræðisstjórnir
fóru frá. Það þurfti að takast á
við spurningar eins og hvemig
ætti að glíma við fortíðina. Vanda-
mál í mörgum ríkjum höfðu verið
„fryst" á einræðistímanum, s.s.
þjóðemisdeilúmar í Júgóslavíu,"
sagði Zalaquett. Fortíðarvandi
hefði komið upp í ýmsum ríkjum
Austur-Evrópu, í Chile og Argent-
ínu og hefðu í alls nítján ríkjum
verið settar á laggirnar sérstakar
nefndir til að takast á við hann.
Zalaquett átti einmitt sæti í slíkri
nefnd í Chile, Þjóðarnefndinni um
sannleika og sættir.
Hann sagði stöðuna í þessum
löndum um margt vera líka þeirri
sem hefði verið í lok síðari heims-
styijaldarinnar. Einn reginmunur
væri þó á; nefnilega sá að í lok
síðari heimsstyijaldarinnar hefðu
sökudólgamir beðið hernaðarlegan
ósigur. I Rómönsku Ameríku væri
herinn enn til staðar þó að herfor-
ingjamir hefðu beðið pólitískan
ósigur og í Austur-Evrópu væri
kommúnistana fyrrverandi alls
staðar að fínna í kerfínu. „Þó svo
að hin siðferðilegu grundvallarat-
riði, mikilvægi þess að ná fram
réttlæti og sannleika, standi enn
óhögguð er hinn pólitíski raunveru-
leiki annar. Aðaláherslan hefur því
verið lögð á að finna sannleikann,
að láta eins konar félagslega
hreinsun eiga sér stað. Fólk á að
vita hvað raunverulega gerðist svo
að hægt verði að koma í veg fyrir
að það endurtaki sig. Þar sem
hægt er að koma því við á svo að
draga menn til ábyrgðar."
Hann sagði ríkisstjórnir í Aust-
ur-Evrópu hafa sýnt mikinn áhuga
á þeirri reynslu sem hefði fengist
Morgunblaðið/Kristinn
José Zalaquett
í Rómönsku Ameríku í þessum
efnum. Nefndin í Chile hefði til
að mynda getað staðfest 2.200 til-
vik þar sem einræðisstjórnin hefði
látið drepa einstaklinga og fengju
aðstandendur fórnarlambanna
bótagreiðslur til æviloka. í sumum
ríkjum Austur-Evrópu hefði hins
vegar verið farin sú leið að kafa
ofan í skjöl öryggislögreglunnar
og gera opinber nöfn þeirra sem
þar væru skráðir sem samstarfsað-
ilar. Þetta gæti þó reynst varhuga-
vert þar sem oft hefðu starfsmenn
öryggislögreglunnar skráð nöfn til
að fá umbun frá yílrmönnum sín-
um. Svo væri það til að viðkom-
andi einstaklingar hefðu ekki átt
annarra kosta völ en að veita ör-
yggislögreglunni lið. Opinberun
þessara skjala hefði oft leitt til
eins konar nornaveiða og hefði að
mati margra til að mynda ýtt und-
ir að Tékkóslóvakíu hefði verið
skipt upp í tvö ríki.
„Nú þegar kalda stríðinu er lok-
ið stöndum við Iíka frammi fyrir
því að grimmdarverk og átök hald-
ast í hendur s.s. í Júgóslavíu og
Perú. Skipulag mannréttindasam-
taka-hefur aftur á móti til þessa
tekið mið af friðartímum og kúgun
stjórnvalda á þegnunum. Genfar-
sáttmálinn og samtök á borð við
Rauða krossinn hafa einbeitt sér
að styijaldartímum. Eitt af stóru
verkefnunum framundan er að
bregðast við þessari nýju stöðu,“
segir Zalaquett. Hann sagði líka
auknar kröfur vera uppi um allan
heim um að samtök á borð við
Amnesty hefðu afskipti af mann-
réttindabrotum stjórnarandstöðu-
hópa en ekki bara ríkisstjórna.
Mætti þar nefna Írska lýðveldis-
herinn, ETA á Spáni eða Skínandi
stíg í Perú. Hingað til hefðu sam-
tökin ekki viljað gera það þar sem
það hefði verið of viðkvæmt póli-
tískt á tímum kalda stríðsins en
nú væru tímarnir breyttir.
Amnesty hefur fram til þessa
aðallega einbeitt sér að fjórum
málaflokkum: Aðstæðum í fang-
elsum, dauðarefsingu, pyntingum
og sanngjörnum réttarhöldum. Á
þingi samtakanna í Japan á síð-
asta ári var hins vegar ákveðið að
víkka starfssvið þeirra. Meðal
helstu nýjunga í starfí samtakanna
er að þau eru farin að hafa af-
skipti af mannréttindabrotum vop-
naðra stjómarandstöðuhópa með
því að skrifa mótmælabréf t.d. til
hreyfíngar Tamíla á Sri Lanka og
palestínskra hópa. Þá hafa verið
gefnar út skýrslur um ástandið í
Perú og Bosníu. Þá einbeita sam-
tökin sér nú ekki bara að fangels-
un af pólitískum ástæðum heldur
einnig því er menn eru gerðir út-
lægir. Ámnesty hefur þar að auki
ákveðið að beita sér gegn stjórn-
valdsaðgerðum á borð við það að
heimili manna séu eyðilögð líkt og
ísraelsk stjórnvöld hafa stundum
gert. Loks láta samtökin nú til sín
taka fangelsun homma. Séu menn
fangelsaðir fyrir það sem þeir eru
er það talið jafngilda fangelsun
vegna skoðana.
Þegar Zalaquett var spurður
hvernig hann mæti almennt stöðu
mannréttindamála í heiminum að
kalda stríðinu loknu sagði _hann
hana tvímælalaust hafa batnað.
Það þýddi hins vegar ekki að
ástand mála gæti ekki versnað á
ný. „Fyrir 10-20 árum var listinn
yfír afbrotamennina mjög langur.
Til dæmis voru menn á borð við
Franco, Pinochet, Idi Amin og
Bokassa enn við völd og öll Austur-
Evrópa undir alræðisstjórn. Þetta
er ekki raunin lengur en samt má
ekki gleyma því að hræðilegir hlut-
ir eiga sér enn stað t.d. í Bosníu
og Sómalíu. Besta lýsingin á
ástandinu er kannski að eldurinn
logar ennþá en við erum bæði með
meira vatn og fleiri slökkviliðs-
menn. Það verður ávallt til staðar
hatur og einræði en það er meiri
vilji til að takast á við þann vanda
en áður. Neyðartilvikin eru færri
og möguleikarnir til að takast á
við þau meiri. Það er samt ekki
hægt að segja að björninn sé unn-
inn.“
Meðal þeirra ríkja þar sem
ástandið væri enn mjög slæmt
nefndi hann íran, írak og Sýrland
I Mið-Austurlöndum. Þá væri stað-
an mjög alvarleg á Kúbu og mann-
réttindabrot væru áfram framin
t.d. á Filippseyjum, Sri Lanka og
í Búrma. Éinnig mætti sjá mörg
hættumerki í lýðveldum Sovétríkj-
anna fyrrverandi, s.s. Azerbajdz-
han, Georgíu og jafnvel Rússlandi.
Ástandið í ísrael hefði batnað veru-
lega eftir að friðarviðræður um
Mið-Austurlönd hófust en menn
óttuðust hvað kynni að gerast ef
þær færu út um þúfur. Þá gætu
mál farið á verri veg t.d. i E1
Salvador og Suður-Afríku þó að
staðan þar hefði batnað verulega.