Morgunblaðið - 16.04.1993, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 16. APRÍL 1993
Krafa um sjálfsákvörðunarrétt
þjóða á grundvelli lýðræðis
eftir Önnu
Sæbjörnsdóttur
„Ríkisstjómin mun sýna órofa sam-
stöðu með þeim þjóðum og þjóðfélag-
söfiunum, sem beijast fyrir fram-
gangi lýðræðis og mannréttinda og
kreíjast þess að sjálfsákvörðunar-
réttur þjóða á grundvelli lýðræðis
verði hvarvetna virtur.“
Þessa yfirlýsingu núverandi rík-
isstjómar Sjáifstæðisflokks og Al-
þýðuflokks, er að finna á bls. 11 í
kynningarriti um stefnu og starfs-
áætlun hennar, sem gefíð var út í
október 1991 og ber yfirskriftina:
Velferð á varaniegum grunni. Rúmu
árið síðar, eða í nóvember 1992, lá
fyrir Alþingi tillaga um að kanna
vilja þjóðarinnar til aðildar að EES.
Skoðanakönnun sem gerð var af DV
á þessum tíma sýndi, ef aðeins eru
teknir þeir sem afstöðu tóku, að
75,7% voru fyigjandi þjóðaratkvæða-
greiðslu, 24,3% voru því andvíg.
Askomn sama efnis með undirskrift
34.000 manna var og afhent forseta
Alþingis. í ijósi yfírlýstrar stefnu rík-
isstjómarinnar, hefði henni borið að
hafa frumkvæði að þessari tillögu,
svo var þó ekki. Allir vita hveijar
efndirnar urðu; ríkisstjómin snérist
gegn yfirlýstri stefnu og markmiðum
sínum.
Það er engu líkara en að meiri-
hluti sjórnarliða ásamt stjórninni
sjálfri hafi gengið í björg! Er það
eðlilegt að umboðsmenn beijist gegn
sínum umbjóðendum, að lýðræðis-
kjömir þingmenn líti á lýðræðið sem
andstæðing og þeir sem ætlað er að
setja landinu lög, kosti sjálfír svo
miídu til að smjúga framhjá lögum,
að þeir leggi drengskap og heiður
að veði?
Hvaða óbijálaður byggingarmeist-
ari hæfí byggingu mannvirkis ef
hann vissi að minnsti vafí léki á því
að burðarþolsútreikningarnir, sem
hann ætti að vinna samkvæmt, væm
réttir? Og hafí þeir sem um þá sáu,
látið þá frá sér fara með yfírlýsingu
um að mögulega væm þeir reiknaðir
út frá röngum forsendum, væm þeir
harla iítils virði og teldust trúlega
falla undir að vera meira en vafasam-
ir. Þetta er sú mynd sem við mér
blasir þegar ég hugleiði hvemig
hægt sé fyrir Alþingi að nota sem
málgagn og reyndar meginstoð,
niðurstöðu sérfræðinganefndar utan-
ríkisráðherra, hvað varðar stjóm-
skipulega meðferð EES-samnings-
ins.
Með hliðsjón af 20 gr. stjómar-
skrárinnar, engan má skipa embætt-
ismann nema hann hafí íslenzkan
ríkisborgararétt, hlýtur að verða að
draga þá ályktun að ekki verði gerð-
ar síðri kröfur tii æðstu stjómvalda.
Afturvirknin, sem bent er á sem
möguleika, í nefndri greinargerð,
veldur mér miklum heilabrotum. Það
væri fróðlegt að vita hvaða einkunn
hefði verið gefín í lögfræðideild Há-
skóia íslands, hefði niðurstaða sér-
fræðinganefndarinnar verið úriausn
nemanda, sem hefði verið falið sama
verkefni til prófs. Vegna þeirra sem
sátu hjá við afgreiðslu EES-samn-
ingsins á Alþingi en létu þess jafn-
framt getið að þeir teldu vafa leika
á um stjórnarskrárbrot, vaknar
spurning um hvemig þetta fólk skil-
greini drengskaparheit sitt. Hlýtur
ekki drengskaparheit að kalla á ann-
að og meira? Bar ekki þessu fólki
siðferðileg skylda til að sýna
stjórnarskránni hollustu sína með því
að veita henni fullan stuðning?
Nú er það svo að forseti Islands
og Alþingi starfa í umboði þjóðarinn-
ar, þjóðin er þeirra herradómur, en
ekki öfugt. Stjómarskráin á að vera
trygging fyrir því að Iýðræðið sé virt
og drengskaparheit ráðamanna því
til enn frekari áréttingar. Það má
því vera augljóst, að enginn hlýtur
umboð þjóðarinnar umfram það sem
stjórnarskrá landsins heimilar.
Með aðild íslands að EES reynir
nú í fyrsta sinn með alvöruþunga á
hið unga lýðveldi okkar. Málið er í
raun prófsteinn á lýðræðið. Með sam-
þykkt samningsins er verið að fram-
selja vald til erlendra stofnana. Hér
er því verið að skerða fullveldið,
hversu mikið mun tíminn einn geta
leitt í ljós. Stjómarskráin heimilar
ekki slíkt valdaframsal. Hafí löggjaf-
inn áður brotið stjómskipunarlög við
gerð milliríkjasamninga, sæmir það
þó vart réttarfarsríki að ætla að
nota slík lögbrot til fordæmis. Og
hvemig getur löggjafínn gengið jafn
óhikað til starfa og hann gerir, þrátt
fyrir þá vitneskju að allar iíkur séu
fyrir því að síðar muni koma í Ijós
að umboð hans til samningsgerðar-
innar hafí ekki verið fyrir hendi?
Verða menn ekki að fara að gildandi
leikreglum á hveijum tíma?
Óskir og tilmæli fjölda fólks til
forseta íslands, um að veita staðfest-
ingu lagana um EES í þann farveg
er sæmir þjóð sem vill láta skipa sér
á bekk með lýðræðisþjóðum, hefur
kallað fram furðuleg viðbrögð.
Mönnum er vart sjálfrátt þegar þeir
hætta að gera greinarmun á lýðræð-
ishugsjón og flokkapólitík, en slík
fjarstæða hefur komið alltof víða
fram í skrifum að undanfömu. Kom-
ist ráðamenn, sem ekki þekkja og
virða takmörk síns valdsviðs, upp
með að hreykja sér hærra lýðræðinu,
er kominn tími til að átta sig á því
að raunverulegt lýðræði á íslandi
heyrir sögunni til.
Skömmu fyrir sl. jól fóm að ber-
ast fréttir af því að forseta íslands
væru að berast óskir um að beita
synjunarvaldi skv. 26. gr. stjórnar-
skrárinnar þegar til staðfestingar á
lögunum kæmi. Ríkissjónvarpið
sendi út fréttina 22. desember. Eftir
að fréttinni lauk, með þeim orðum,
að þessu ákvæði stjórnarskrárinnar
hefði aldrei verið beitt, var lesið
áfram: „Gunnar G. Schram lagapró-
fessor í Háskóla íslands segir ástæðu
þess þá, að Islendingar búi við þing-
ræði ekki forsetaveldi eins og tíðkist
í Frakklandi og Bandaríkjunum. Hér
sé það þing og ríkisstjórn sém ákveði
Hugleiðing úr ferð
eftir Steingrím St.
Th. Sigurðsson
Það styttist í vorið. Að kveðja litlu
stórborgina og halda austur yfír Fjall
— út í óvissuna — til skemmri eða
lengri tíma — er eitt lítið ævintýr.
Krían er ókomin, en hrossagaukurinn
er farinn að láta sjá sig. Það sögðu
þeir á Stokkseyrarbakka að morgni
þrettánda apríl, en þá var glaða sól-
skin þar í fjörunni, hvaðan liggur
bein lína til suðurskautsins — ekkert
land á milli.
Sunnlenzka rigningin skall á miðs-
vegar milli Reykjavíkur og Hvera-
gerðis. Það var annar á upprisuhátíð-
inni — messuhöld og bænagjörðir að
baki og vonandi ljós inni í sálinni af
þeirra völdum. Við litlu kaffistofuna
á Sandskeiðinu var tekið benzínó
númer níutíu og fímm. Geðug stúlka
með dimm suðræn augu — möndlu-
augu — búnkaði bílinn — óð út í
hráslagann — út í steypiregnið eins
og ekkert væri sjálfsagðara. „Þú átt
að vera í regngalla eða battledress,
manneskja," segir sá er þetta ritar
við valkyijuna.
„Það þarf ekki,“ segir hún, „þetta
tekur svo fljótt af“ og meinti náttúru-
lega dælingu eidsneytisins á „Bláa
engiiinn" — alias BMW 315 árgerð
1981. Hann er keyrður 199 þúsund
kílómetra og heldur öllu sínu eins
og nýkominn úr kassanum — harð-
ger eins og gæðingshestur að norðan
— nýkominn úr alls heijar klössun á
þremur stöðum hjá snillingum í
Borgarfirði þar sem hjartsláttur far-
kostsins var hlustaður, tekið af hon-
um línurit, þvagrás og kynorka skoð-
uð hjá sérfræðingi, skipt um líffæri,
„Hvaða óbrjálaður
byggingarmeistari
hæfi byggingu mann-
virkis, ef hann vissi að
minnsti vafa léki á því
að burðarþolsútreikn-
ingarnir sem hann ætti
að vinna samkvæmt
væru réttir?“
stjómarstefnuna, meðal annars
stefnuna í utanríkismálum og stefn-
una í samningum við önnur ríki. Þar
af leiðandi hafi forseti íslands ekki
efnislegt framkvæmda- eða löggjaf-
arvald þótt hann færi formlega með
þessa þætti valdsins ásamt Alþingi
og ríkisstjórn. Forsetinn sé fyrst og
fremst þjóðhöfðingi eða sameining-
artákn þjóðarinnar."
Ríkissjónvarpið er langáhrifamesti
fjölmiðill þjóðarinnar og ber því ekki
skilyrðislaust skylda til að gæta
fyllsta hlutleysis og tileinka sér vönd-
uð vinnubrögð? Hvers vegna leitaði
stofnunin einmitt til þess lögfræðings
sem verið hefur einn helsti ráðgjafí
ríkisstjómar og Alþingis í EES-mál-
inu? Var hér verið að ganga erinda
ákveðinna aðila? Var því ekki treyst-
andi að einhveijir aðrir færir lög-
fræðingar, sem ekki hafa komið að
þessu máli, væru reiðubúnir að svipta
þjóðkjörinn forseta landsins öllum
raunverulegum völdum með stað-
hæfíngu þar að lútandi?
Mig langar að fjalla örlítið nánar
um Sjónvarpið. A sama tíma og
nauðsyn kallaði á opna umræðu um
alstærsta mál frá því að Island varð
lýðveldi Var, kvöld eftir kvöld, sjón-
varpað frá umræðufundum forseta-
frambjóðenda í Bandaríkjunum.
Þetta var í fullu samræmi við upplýs-
ingaskyldu stofnunarinnar, en um
austan Fjalls
ef með þurfti — og nú orðinn eins
og vígvél — tilbúinn á Vestfirði elleg-
ar norður í land óðar og sumarið
væri gengið í garð ...
Nú fór að vandast leikurinn. Benz-
ínlokið hafði hætt að virka (læsingin)
svo að heijað var út límband hjá
kvinnunni suðrænu — og nú magnað-
ist beljandinn i regninu. Brotin —
stífu brotin í Ijósgráu Öxnafurðu-
buxunum — voru í lífshættu vegna
rigningarbleytunnar og voru tekin
að hverfa. Ekkert eða fátt er kauða-
legra en ópressaðar buxur — minnir
alltaf einhvern veginn á Framsóknar-
flokkinn: Maður ætlaði sér að vera
glerfínn eins og óðinshani á L’Hotel
í Hvg — öðru nafni Örkinni sem er
að verða æ glæsilegri og glæsilegri
eins og ástfangin hamingjusöm kona
(á öllum eða engum aldri) nýkomin
af franskri eða ítalskri snyrtistofu.
Heimsvanur maður sem hefur unnið
í utanríkisþjónustu heilan mannsald-
ur segir Hótel Örk vera í sér um-
slagi, hvað kröfustig (standard) og
gæði varða.
„Það er alger lúxus að gista á
Örkinni, maður. Ertu alveg að verða
spinnigal að gera þetta,“ sagði vinur
og velunnari rétt fyrir brottför.
„Heyrðu góurinn, ég fer ekki til að
detta í það eins og svo margir aðrir
íslendingar, það er sko ekkert snið-
ugt. Ég fer til að skoða og njóta lífs-
ins og fá hugijómun eins og á hóteli
í Toulouse í Suður-Frans fyrr um
daga — sællar minningar — mig
minnir í apríl 1974.
„En þá varstu alltaf í því eins og
þú manst“, segir velunnari.
Þetta var ekki smekkiegt af vin-
inum. Honum var ekki ansað en
hugsað: „Svona eru þessir vinir svo-
Anna Sæbjörnsdóttir
leið hrópandi dæmi um ósamræmi í
vinnubrögðum hennar. Ekki var
sendur úr svo mikið sem einn ein-
asti hópumræðuþáttur úr Sjónvarps-
sal um þetta stóra mál, sem snertir
alla Islendinga og brennur jafnt
sterkt á þjóðinni. Eftir að fólk hafði
beðið eftir slíkum þætti svo mánuð-
um skipti eða frá miðju sumri fram
í nóvember miðjan að mig minnir,
sendi Sjónvarpið út dagskrá frá Há-
skólabíói, þar sem menn sátu fyrir
svörum varðandi EES. Þessi dagskrá
átti rétt á sér sem innlegg í málið.
En að bjóða fólki upp á þetta í stað
lifandi umræðu, er meira en eðlilegt
getur talist. Sjónvarpinu hefði borið
að flytja um þetta þáttaröð, því EES
tekur til svo margra þátta í þjóðlíf-
inu. Og að sjálfsögðu að stefna sam-
an fólki ólíkra skoðana og með góða
þekkingu á málinu. Ekki gat stofnun
sem byggir á hlutleysisstefnu, átt
neitt á hættu, þó fram kæmu nýjar
hliðar á samningpum, sem láðst hafði
að nefna í hinni opinberu kynningu
kölluðu — ekkert nema ráðsk og
afskiptasemi — og geta aukin heldur
ekki unnað manni þess að láta sér
líða vel — eins og raun varð á í þetta
sinn.
Biskæblái BM-vaffinn öslaði í nið-
dimmri þokunni yfír Hellisheiðina. Á
Kambabrún kom hótelið í ljós með
tindrandi ljós í sortanum. Þangað
haldið. í vestibúllunni (þetta er hótel-
mál og merkir forstofa), sem er á
heimsmælikvarða, var viðmót og
ákveðinn hótelbær, sem Fransarinn
Albert Camus lýsir sem tilbreytingu
frá hversdagsleika, sem svo marga
drepur og oftast löngu fyrir tímann.
Camus skrifaði jafnaðarlegast allt
sem hann skrifaði á hótelum. Hann
sagði þetta líka sem frægt er: „Að
ferðast er svipað og að detta í ást-
ina“ og því má bæta við að ekkert
er betra fyrir heilsu fólks en að vera
eða verða hrifið. Slíkt gæti læknað
marga sem þjást af volæði — eigum
við ekki að segja af völdum gráma
hversdagsleikans. Því ekki að opna
sálina fyrir þessu óvænta sem er
alls staðar á næsta leiti, ekki sízt á
ferðalagi og á glæsilegum gististöð-
um eins og Hótel Örk.
Hveragerði — þessi heita vin er
ekki blönk með Órkina sína og sitt
Eden sem hvort tveggja lyftir staðn-1
um, gerir hann mikils virði! „Við
erum ekki í samkeppni — Eden og
Örkin — við lyftum hvort öðru.“
Þetta sagði hótelstjórinn, Jón Ragn-
arsson, svissneskt menntaður fag-
maður með æma reynslu . . . Hann
Jón kann að skapa spennandi and-
rúmsloft. „Já, við snúum bökum sam-
an ég og Bragi,“ bætti hann við.
Kvöldverður beið — allgóður,
lostafull rifjasteik og myntuís frá
Hafsteini í Kjörís, sem gæti verið
boðlegur á Savory eða Ritz. Her-
Vorið kemur í Örkina
á vegum utanríkisráðuneytisins.
Tilmæli til löggjafa um þjóðarat-
kvæðagreiðslu, nefnist orðsending
sem ég undirritaði, ásamt fjölda ann-
arra manna, og send var forseta ís-
lands, þegar EES-lögin voru í lokaaf-
greiðslu á Alþingi. Nokkru seinna,
eftir að lögin höfðu verið staðfest,
fjallaði Morgunblaðið um málið og
taldi að forseti hefði orðið fyrir tillits-
lausum þrýstingi. Ekki mun þó vera
venja að kalla það þrýsting á um-
boðsmann, þegar umbjóðendur hans
hafa samband við hann út af afdrifa-
ríkum málum. Öllu eðlilegra væri að
kalla það þrýsting ef andstæðingar
umbjóðenda, reyna með öllum ráðum
að villa um fyrir umboðsmanni þeirra
og hika ekki við að mata hann á
röngum upplýsingum um stöðu hans
sem umboðsmanns. 12. febrúar skýr-
ir Morgunblaðið frá fræðafundi Orat-
ors, sem þá var nýafstaðinn. Greint
er frá því að framsögumenn fundar-
ins hafí verið þeir Sigurður Líndai
lagaprófessor, Gunnar G. Schram
prófessor og Bjöm Bjarnason alþing-
ismaður. í málflutningi prófessors
Gunnars, kemur það fram að forseti
Islands hefur að sjálfsögðu efnislegt
vald til að skjóta málum í dóm þjóðar-
innar. Má það einu gilda þó það sé
gert með óbeinum hætti, svo sem
kveðið er á um í 26. gr. stjómarskrár-
innar, eða hér væri um beint fram-
sal að ræða. Ákvæðið er þarna og
því hlýtur að vera ætlað hlutverk.
Hér hlýtur spurningin um fullyrðingu
prófessorsins í Sjónvarpinu, 22. des-
ember sl. að vakna aftur. Var þar
um óeðlilegan þrýsting að ræða?
Skoðanakönnun DV birt 22. jan-
úar sýndi, að af þeim sem afstöðu
tóku til niðurstöðu EES-málsins,
voru 60% ósáttir við hana. Það sem
við þurfum sízt á að halda er að
ganga sundmð til svo náins sam-
starfs við aðrar þjóðir.
Þó að Alþingi og forseti íslands
hefðu umboð þjóðarinnar, til að full-
gilda lögin um EES, sem ég tel ekki
vera, er mér það óskiljanlegt að fá-
einar manneskjur skuli treysta sér
til að bera einar, ábyrgð á þessu stóra
og óræða máli, er mun leiða af sér
breytingar á stöðu lands og þjóðar,
sem enginn getur séð fyrir. Hljótist
af þessu óbætanlegur skaði, er við
engan að sakast, hafi þjóðin kosið
að ganga í EES.
Höfundur er hönnuður.
Steingrímur St. Th. Sigurðsson
bergi 307 beið eins og undirgefin
hlýðin ástkona eða eiginkona sem
kann að þegja, þegar það á við. Sjald-
an notið dýpri og betri hvíldar í rúmi
með duxdýnu eða frá klukkan níu
tuttugu til kl. sex næsta morgun.
En ... þá var haldið niður á Costa
Brava eða með öðrum orðum Stokks-
eyrarfjöruna til að trimma og gera
Muller-sæfíngar. Veður var ennþá
blautt en seltan úr sjónum og allar
íónumar og elektrónumar þarna í
fallegustu og heilnæmustu fjöru í
heimi hressti eins og ástin sem aldr-
ei dvín og verður að endurnýja með
tiihlökkun á hveijum drottins degi.
Klukkan átta um morguninn eða
daginn eftir annan í páskum var
árbítur snæddur innan um fjölbreyti-
lega gesti hótelsins. Og manni hélt
áfram að líða vel og vera hamingju-
samur. Og vorið var að ganga í garð
— alveg greinilega. Eiginlega var það
komið.
Höfundur er rithöfundur og
Iistmálari.