Morgunblaðið - 16.04.1993, Side 25

kj ar asamninga
ieins
tur er
lóttir lögfræðingiir ASÍ, Benedikt
im fundi með ríkisstjórninni í gær.
tíma. Hér skipta tillögur um Þróunar-
sjóð sjávarútvegsins miklu en með
honum verða sköpuð skilyrði ti! hag-
ræðingar og skuldaskila í greininni.
Aðilar vinnumarkaðarins hafa gert
fjölmargar tillögur í atvinnumálum.
Ríkisstjórnin mun beita sér fyrir því
að eftirfarandi aðgerðir verði undir-
búnar þannig að þær geti komið til
framkvæmda eigi síðar en á næsta
ári. Um undirbúning þessara aðgerða
verður tekin upp samvinna og samráð
við samtök launafólks og vinnuveit-
enda.
a. Skipulag og fjármögnun öflugrar
kynningar á íslenskum vörum og
þjónustu á erlendum vettvangi
verður endurskoðuð í þeim tilgangi
að styrkja þetta starf. Þessi starf-
semi fer nú m.a. fram á vegum
Útflutningsráðs og Ferðamálaráðs
en fleiri aðilar munu koma að þess-
um málum.
b. Fjárfesting erlendra fyrirtækja er
um vaxtamál
rvelda
ibólgu
fjórðunga áranna 1990 og 1992
hafi vaxtagreiðslur bandarískra
heimila minnkað um 6 milljarða
dala, en vaxtatekjur þeirra minnkað
um hvorki meira né minna en 73
milljarða. Bandarískir neytendur
hafa því tapað á vaxtalækkunum á
undanfömum misserum.
Bretland er eina iðnveldið þar sem
lægri vextir hafa jákvæð áhrif á
ráðstöfunartekjur heimilanna; í hin-
um ríkjunum eru áhrifin neikvæð.
Þetta þarf þó ekki að merkja að
vaxtabreytingar séu áhrifameiri í
Bretlandi en í Bandaríkjunum og
Þýskalandi þar sem þær hafa einnig
áhrif á það hvernig einstaklingar
og fyrirtæki veija fjármunum sínum.
Þau áhrif ættu að koma fram
fyrr í ríkjum þar sem mikið er um
lán með föstum vöxtum. Þegar vext-
irnir hækka, svo dæmi sé tekið, vilja
menn síður taka ný lán þar sem
enginn vill íþyngja sér með dýrum
langtímalánum. Það er þess vegna
auðveldara að draga úr eftirspurn-
inni, þegar of mikil þensla er á fast-
eignamörkuðum, ef lánin eru aða!-
lega með föstum vöxtum. Þegar
vextirnir eru oftast breytilegir er
aðeins litið á vaxtahækkun sem
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 16. APRÍL 1993
Almannavarnir æfa fyrir Kötlugos
Nokkur hundruð
manns taka þátt
ALMANNAVARNIR ríkisins hafa staðið fyrir allsheijaræfingu á viðbún-
aði og viðbrögðum við Kötlugosi. Hófst æfingin í gær og lýkur í dag.
Þetta er stærsta slíka æfingin í 20 ár, en í æfingunni í dag taka m.a.
þátt tvær björgunarþyrlur varnaliðsins og ein þyrla Landbelgisgæslunn-
ar, og nokkur hundruð manns koma nálægt þessu máli. Helmingur
bæjarbúa í Vík verður fluttur á brott frá heimilum sínum.
mikilvægur þáttur í öflugra og fjöl-
breyttara atvinnulífi á Islandi. Til
þess að efla þennan þátt verður
starfsemi af opinberri hálfu á
þessu sviði aukin. Ríkisstjórnin
mun beita sér fyrir því að fram-
komnar tillögur um frísvæði nái
fram að ganga.
c. íslensk fyrirtæki þurfa í auknum
mæli að styrkja stöðu sína á al-
þjóðavettvangi með því að fjár-
festa í atvinnulífi annarra þjóða.
Greitt verður fyrir fjárfestingu ís-
lenskra fyrirtækja í erlendum sjáv-
arútvegi.
d. Vegna ónógs undirbúnings hefur
fiskeldi á íslandi ekki skilað þeim
arði sem vænst var, þrátt fyrir
mikla fjárfestingu. Til þess að
nýta þá möguleika sem kunna að
felast í fiskeldi í framtíðinni verða
rannsóknir á þessu sviði efldar.
e. Öflugt rannsókna- og þróunarstarf
gegnir stöðugt auknu hlutverki í
því að skapa traust og fjölbreytt
atvinnulíf. Þetta starf verður eflt,
m.a. með ýmsum skipulagsbreyt-
ingum.
f. Þjónusta við erlend skip á íslandi
hefur farið ört vaxandi að undan-
förnu. Markvisst verður unnið að
því að greiða fyrir viðskiptum við
erlend skip þannig að ísland geti
orðið þekkt þjónustumiðstöð í
Norður-Atlantshafi.
g. Til þess að auka sölu á innlendri
orku verður leitað allra leiða til
að nýta þá umframorku sem nú
er fyrir hendi í raforkukerfi lands-
manna. Hér þarf að athuga vel
verðlagningu og markaðslega for-
sendur í samkeppni við aðra orku.
5. Ríkisstjórnin mun greiða niður
tímabundið verð á tilteknum búvör-
um, sem nú bera allt að 24,5% virðis-
aukaskatt, þannig að það jafngildi
lækkun virðisaukaskatts í 14%.
Lækkun á þeim kjötvörum, sem hér
um ræðir, tekur gildi 1. maí, en lækk-
un á viðkomandi mjólkurafurðum 1.
október næstkomandi og stendur til
áramóta þegar virðisaukaskattur á
matvörum lækkar. Með þessu Iækkar
verð á viðkomandi kjötvörum um
3‘/2-5% en á mjólkurvörum um 8,4%.
6. Virðisaukaskattur á matvælum
verður lækkaður í 14% frá 1. janúar
1994. Ekki er gert ráð fyrir verðlækk-
un á sælgæti og gosdrykkjum en við
framkvæmd á skattlagningu þessarar
vöru verður þess gætt að samkeppnis-
staða hliðstæðra vörutegunda raskist
sem minnst og einnig verður hugað
að samkeppnisstöðu innlendrar fram-
leiðslu gagnvart innflutningi.
Til að fjármagna þessa lækkun að
hluta verður lagður skattur á fjár-
magnstekjur frá 1. janúar 1994. Mið-
að verður við 10% skatt á nafnvexti
sem verði innheimtur í staðgreiðslu.
7. Vörugjald á sementi, steypu og
ýmsum öðrum byggingavörum verður
fellt niður og kemur sú lækkun til
framkvæmda nú þegar.
8. Til að bæta stöðu útflutnings-
greina verður tryggingagjald af þess-
um greinum fellt niður til ársloka
1993. í ljósi erfiðrar stöðu í sjávarút-
vegi væri æskilegt að sveitarstjórnir
tækju tillit til þessara erfiðleika í
ákvörðunum um gjaldskrár hafna.
Ríkisstjórnin mun beita sér fyrir því
að sett verði lagaákvæði er heimili
slíkt.
9. Til að draga úr áhrifum þorskafla-
skerðingar á þessu ári verður þeim
aflaheimildum Hagræðingarsjóðs,
sem óseldar eru, nú úthlutað án end-
urgjalds og er þar með komið til
móst við þá sem urðu fyrir mestri
skerðingu við síðustu úthlutun.
10. Ríkisstjómin undirbýr aðgerðir
til þess að koma í veg fyrir að kostn-
aður vegna lyija og læknishjálpar
geti orðið fólki ofviða. í því sambandi
verður beitt tilvísanakerfi vegna sér-
fræðilæknishjálpar þar sem það á við
og greiðslur sjúklinga lækkaðar frá
því sem nú er. Ríkisstjórnin mun beita
sér fyrir aðgerðum til lækkunar á
lyfjakostnaði. Komið verður sérstak-
lega til móts við vanda sjúklinga, sem
haldnir eru iangvinnum sjúkdómum
og þurfa mikið á lyfjum og læknis-
hjálp að halda. Auk þess verður opn-
uð leið til að endurgreiða útjgöld
vegna lyfja og læknishjálpar með hlið-
sjón af greiðslugetu fólks og aðstæð-
um. Heilbrigðis- og tryggingamálar-
áðneytið mun í samstarfi við aðila
vinnumarkaðarins, Samtök aidraðra,
Öryrkjabandalag íslands og Sjálfs-
björgu, landssamband fatlaðra, beita
sér fyrir því að leita annarra leiða til
þess að leysa vanda einstaklinga og
einstakra hópa sjúklinga, sem þrátt
fyrir ofangreindar aðgerðir kynnu að
þurfa á sérstakri aðstoð að halda.
11. Ríkisstjórnin mun fyrir sitt leyti
beita sér fyrir því að stjómarfrum-
varp um atvinnuleysistryggingar,
sem lagt hefur verið fyrir Alþingi,
hljóti lagagildi á þessu þingi. í þessu
frumvarpi eru m.a. ákvæði um að
atvinnulausir geti komist undan sext-
án vikna biðtíma milli bótatímabila.
12. Til að styrkja skatteftirlit verður
hið nýja embætti skattrannsókna-
stjóra eflt og aukið átak í skatteftir-
liti verður undirbúið, meðal annars á
grundvelli tillagna nefndar sem mun
skila áliti fyrir mitt þetta ár.
í gær var æft samkvæmt viðbúnað-
arstigi og stóð það yfir allan daginn.
í dag verða bæjarbúar á svæðinu
neðan Bakka fluttir brott og einnig
verður mönnum, sem hugsanlega
gætu lokast inni á kæmi til Kötlu-
goss, bjargað af Mýrdalssandi. „Það
verður reynt að takast á við öll þau
vandamál sem við sjáum fyrir að upp
kunni að koma í Kötlugosi," sagði
Guðjón Petersen, framkvæmdastjóri
Almannavarna ríkisins.
Allar björgunarsveitir í V-Skafta-
fellssýslu og hugsanlega einnig Rang-
árvallasýslu taka þátt í æfmgunni,
almannavarnanefndir á svæðinu og
heilsugæslustöðvar, slökkvilið og svo
Stjórn SKB getur þess í fréttabréfi
styrktarfélagsins að innkomuna megi
ekki tengja beint við söfnunarloforðin
því töluvert sé um að fólk greiði inn
á reikninginn án þess að hafa gefið
söfnunarloforð á söfnunardeginum.
Hins vegar sé líka rétt að hafa í huga
að töluverð upphæð 'iggi í raðgreiðsl-
um til lengri eða skemtnri tíma. Eitt-
hvað hefur borið á því að einstakling-
ar og fyrirtæki hafi ekki fengið gíró-
seðla senda þrátt fyrir söfnunarloforð
og er þessum aðilum bent á að gíró-
seðlar vegna söfnunarinnar liggja
frammi í Búnaðarbankanum og öllum
útibúum hans og eins megi leggja inn
framvegis. „Ástæðan fyrir þessari
æfingu er fyrst og fremst sú að liðin
eru 20 ár síðan síðast var æft á þessu
svæði og því kominn tími til. Þá var
öll neyðaráætlun svæðisins endur-
skoðuð í fyrra og gerð ný vegna óró-
leika á svæðinu, og við erum í raun-
inni að æfa hana og athuga hvort
hún sé gölluð," sagði Guðjón.
Katta minnir á sig
Jarðskjálftavirkni hefur verið á
svæðinu undanfarna daga, og stærsti
skjálftinn í fyrradag mældist 3,1 á
Richter-kvarða en í fyrrinótt var
stærsti skjálftinn um 2 á Richter.
á söfnunarreikning í öllum öðrum
bönkum. Númer reikningsins er:
3366.
Söfnunarféð rennur í neyðarsjóð
Styrktarfélags krabbameinssjúff/íf
barna og starfar sérstök úthlutnun-
arnefnd í tengslum við hann. Nefndin
hefur þegar fjallað um komnar um-
sóknir og er áætlað að úthlutað verði
úr sjóðnum í næstu viku.
Alls eru 134 félagsmenn í Styrkt-
arfélagi krabbameinssjúkra barna.
Annar félagsfundur þess fer fram í
Skeifunni 11, mánudaginn 3. maí kl.
20.30.
Styrktarfélag krabbameinssjúkra barna
Rúmar 44,7 milljónir-
á söfnunarreikningi
RUMAR 44,7 milljónir króna hafa verið lagðar inn á söfnunarreikning
Styrktarfélags krabbameinsjúkra barna vegna söfnunar Stöðvar 2 og
Bylgjunnar 5. mars. Söfnunarloforð námu rúmlega 52,7 milljónum.
Vaxtagr eiðslur heimila í Br etlandi ., 2
og Bandaríkjunum ^ %
Hlutfall af ráðstöfunartekjum
Bandaríkin
10
Heimild: THE EGONOMIST
' 1985 ' 1986 1 1987 ' 1988 1 1989 ' 1990 1 1991 1 1992 ''93
tímabundið ástand og hún letur
menn síður til að taka ný veðlán.
Minni ráðstöfunartekjur vegna
vaxtahækkunarinnar veldur enn-
fremur því að heimilin verða að
draga úr neyslunni eða öðrum fjár-
festingum.
Fastir vextir gerast
algengari í Bretlandi
Svo virðist sem breski fjármagns-
markaðurinn sé nú loksins að þróast
í átt til fastra vaxta. Þótt rúm 90%
veðlánanna séu enn með breytileg-
um vöxtum er áætlað að 40% allra
nýrra lána sem tekin hafa verið það
sem af er árinu séu með fasta vexti.
í nokkrum lánastofnunum er hlut-
fallið jafnvel komið upp í tvo þriðju.
Enn sem komið er vill þó engin af
stóru lánastofnunum binda vextina
lengur en í sjö ár. í Bandaríkjunum
bjóðast hins vegar fastir vextir til
allt að 30 ára. Refsigjöldin fyrir að
flýta endurgreiðslum lána eru einnig
hærri í Bretlandi, allt að sex mán-
aða vextir fyrir sjö ára lán með föst-
um vöxtum.
Þessa breytingu í Bretlandi má
rekja til tveggja þátta. í fyrsta lagi
til viðleitni lántakenda til að tryggja
sig gagnvart óstöðugri vaxtabyrði
og afla sér viðráðanlegri vaxta. í
öðru lagi til breskra fjárfestingar-
stofnana sem lána til húsbygginga,
en þær hafa nú aðgang að meira
fjármagni. Breska veðlánakerfið
hefur lengi verið byggt á skamm-
tímainnlánum. Þau voru með breyti-
legum vöxtum og til að tryggja jafn-
vægi milli eigna og skuldbindinga
stofnananna urðu útlánin einnig að
vera með breytilegum vöxtum. 1
Þýskalandi og Frakklandi gefa
stærstu lánardrottnarnir, veðbank-
arnir, út veðskuldabréf. I Bretlandi
var reglunum breytt þannig á síð-
asta áratug að fjárfestingarstofn-
anirnar geta nú aflað sér fjár á fjar-
magnsmörkuðunum og einnig notað
skiptimarkaðina sem auðveldar þeim
að veita lán með föstum vöxtum.
Áhrifín á fyrirtækin
í öllum stóru iðnríkjunum eru
vaxtagreiðslur fyrirtækjanna í heild
meiri en vaxtatekjurnar þannig að
vaxtalækkanir bæta fjármagnsflæði
þeirra. í Þýskalandi eru fjögur af
hveijum fimm lánum til fyrirtækja
með fasta langtímavexti en um 60%
í Bandaríkjunum, Japan og Frakk-
landi. Bretland sker sig enn úr því
minna en helmingur skulda breskra
fyrirtækja er með föstum vöxtum.
Jafnt húseigendur sem fyrirtæki
í Bretlandi eru þannig viðkvæmari
fyrir breytingum á skammtímavöxt-
um en einkageirinn í öðrum iðnveld-
um. Vaxtabreytingar hafa minnst
áhrif á efnahagslífið í Þýskalandi.
Vægi fastra vaxta þar í landi skýrir
stranga vaxtastefnu þýska seðla-
bankans. Tregða hans til að lækka
skammtímavextina þar til hann telur
öruggt að verðbólgan fari ekki úr
böndunum hefur stuðlað að því að
arður af langtímaskuldabréfum hef-
ur minnkað úr 9,1% í 6,5% — sem
hvetur menn til að taka lán með
föstum vöxtum og örvar þannig
efnahaginn meira en svipuð lækkun
skammtímavaxta myndi gera.
Bretar eru á hinn bóginn svo
háðir skammtímavöxtum að erfitt
reyndist fyrir bresku stjómina að
halda pundinu innan evrópska geng-
issamtarfsins (ERM) á árunum
1991-92. Stjómin gat ekki tekið þá
pólitísku áhættu að hækka vextina
nógu mikið til að veija pundið þar
sem það hefði aukið vaxtabyrði bre-
skra húseigenda um of.
Fastir vextir - lág verðbólga
Þróunin í Bretlandi í átt til fastra
vaxta er ekki aðeins af hinu góða
fyrir breska húseigendur heldur
einnig allt efnahagslífið. Þegar
skammtímavextir vega of þungt
stuðla þeir að vitahring þenslu- og
gjaldþrotaskeiða, þar sem vanhugs-
aðar vaxtalækkanir geta skapað
pólitískar vinsældir. Ef fleiri veðlán
væru með föstum vöxtum, sem
byggðir væru á arði langtímaskulda-
bréfa, myndi það hvetja stjómmála-
mennina frekar til að stemma stigu
við verðbólgunni í því skyni að halda
arði skuldabréfanna niðri. Glannaleg
skyndiáhlaup til að auka hagvöxtinn
yrðu ekki jafn freistandi; arður
skuldabréfanna og þar af leiðandi
vextir nýrra veðlána myndu þá brátt
snarhækka.
Breski fjármagnsmarkaðurinn
hefur einkennst af skammtímalán- " *
um með breytilegum vöxtum vegna
mikillar verðbólgu á undanförnum
áratugum og óttinn við að stjórn-
völdum takist ekki að halda henni
í skeflum til lengdar dregur úr lík-
unum á því að fastir vextir festist
í sessi. Bankar og fjárfestar veita
aðeins langtímalán með föstum
vöxtum ef þeir telja að verðbólgan
haldist áfram lág. Vilji stjórnin
stuðla að því að vextir verði í aukh-
um mæli fastir verður hún að halda
verðbólgunni í skefjum nógu lengi
til að sannfæra lánardrottna um að
hún eigi í raun eftir að haldast lág
til frambúðar. Það gæti leitt af sér
ágæta víxlverkun: lág verðbólga
myndi hvetja til lánveitinga með
föstum vöxtum og þær myndu aftur
knýja á stjórnvöld um að halda verð-
bólgunni lágri.
Heimild: The Economist.