Morgunblaðið - 26.06.1993, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 26. JÚNÍ 1993
Námsstefna um fræði-
bækur fyrir grunnskóla
NORRÆN námsstefna um fræðibækur fyrir grunnskólann verður
haldin að Hótel Örk í Hveragerði 28. júní til 2. júlí. Félag skóla-
safnskennara sér um námsstefnuna í samvinnu við Félag nor-
rænna skólasafnkennara (NFS). Á námsstefnunni verða haldin
mörg erindi bæði af íslenskum og erlendum fyrirlesurum.
Námsstefnan verður sett mánu-
daginn 28. júní kl. 19 og þá um
kvöldið verður opnuð sýning á
norrænum fræðibókum og
kennsluforritum, en sýningin verð-
ur opin alla námsstefnudagana.
Þriðjudaginn 29. júní mun Páll
Skúlason prófessor flytja erindi
um „Upplýsingaþjóðfélagið“. Þar
á eftir fer fram kynning á norræn-
um fræðibókum. Eftir hádegið
Úallar Gunnar Jakobsen mag. art.
frá Danmörku um færðibækur;
málfar og stíl. Þá verða niðurstöð-
ur úr könnun NFS á kennslubók-
um í landafræði kynntar.
Miðvikudaginn 30. júní flytur
Gunnar Karlsson prófessor erindið
„Frá rannsókn til námsbókar". Þar
á eftir verður flutt erindi Guð-
mundar Kristmundssonar sem ber
heitið j.Menningararfurinn og
bömin: Islendingasögur í gmnn-
skólum“. Síðan mun dr. Sigríður
Valgeirsdóttir segja frá alþjóðlegri
könnun á læsi. Eftir hádegi verða
norrænu barnabókaverðlaunin
1993 afhent í Reykjavík af forseta
íslands, frú Vigdísi Finnbogadótt-
ur.
Fimmtudaginn 1. júlí hefst dag-
skráin með erindi Harðar Berg-
mann „Nýjar forsendur í starfi
námsbókahöfunda og skólasafns-
kennara". Heimir Pálsson mun
fjalla um „Að uppgötva heiminn á
erlendu máli“. Lokaerindi dagsins
verður „Ég-fræðibókahöfundur“
og mun dr. Stefán Aðalsteinsson
flytja þetta erindi.
Föstudaginn 2. júlí verður
helgaður tölvum og upplýsingaleit
í gegnum tölvur og er yfirskrift
dagsins Fjölmiðlar og skólasafnið.
Þar flytur Karl Jeppesen erindi
sem ber heitið „Fjölmiðlar í skól-
um“, Hans Jöm Pedersen frá
danska menntamálaráðuneytinu
mun fjalla um „Þróun og athugun
á kennsluhugbúnaði", Pétur Þor-
steinsson fjallar um íslenska
menntanetið og kynnt verður
Umhverfis- og samskiptaverkefnið
Kids Network af kennurum Mela-
skóla. Eftir hádegið verður sýning
á þeim tölvuverkefnum sem kynnt
verða. Námsstefnan er öllum opin.
(Fréttatilkynning)
Morgunblaðið/Einar Falur
Forsvarsmenn höfuðborga funda
FORSVARSMENN höfuðborga Norðurlandanna sitja nú tveggja daga fund í Reykjavík. Á myndinni eru
Nils Holm forstöðumaður fjárreiðudeildar Óslóborgar, Kari Rahkamo yfirborgarstjóri í Iielsinki, Anders
Nordin forseti borgarstjórnar Stokkhólms, Markús Örn Antonsson borgarstjóri í Reykjavík og Jens Kram-
------------- er Mikkelsen yfirborgarstjóri í Kaupmannahöfn.
Forsvarsmenn höfuðborga Norðurlandanna funda í Reykjavík
Atvinnuleysi er langtímavandi
í VIKUNNI stóð yfir tveggja daga fjármálafundur forsvarsmanna höf-
uðborga Norðurlandanna. Á blaðamannafundi sem haldinn var á mið-
vikudag í tilefni fundarins bar atvinnuleysi í höfuðborgunum hæst á
góma en verulegur munur er á atvinnuleysi á milli borganna. í Kaup-
mannahöfn er atvinnuleysið 16%. Að mati yfirborgarstjórns, Jens Kra-
mer Mikkelsen, er mjög mikilvægt að tekið sé á atvinnuleysi sem lang-
varandi vandamáli og að yfirvöld taki á því sem slíku en ekki að litið sé
á atvinnuleysið sem skammvinnt ástand sem leysi sig sjálft.
Aðspurður um hvað Reykjavíkur-
borg gæti helst lært af reynslu hinna
borganna sagði Markús Öm Antons-
son að margt sem fram hefði komið
á fundinum væri lærdómsríkt en
jafnframt staðfesting á því að fýrstu
viðbrögð t.d. við atvinnuleysi væru
mjög í samræmi við það sem annars
staðar hefði verið gert, þ.ám. með
því að Reykjavíkurborg hefði ráðist
í atvinnuskapandi verkefni.
Markaðssetning borga
Markús Örn sagði einnig áhuga-
vert hvemig borgimar hefðu lagt
áherslu á að markaðssetja sig og
kynna fyrir erlendum fjárfestum. I
Ósló hefði t.d. verið sett á laggirnar
sérstök skrifstofa til að sinna því
máli. „Þetta er starf sem einnig þarf
að sinna hér ef við ætlum ekki að
verða undir í þessari samkeppni um
íjárfesta og fjármagn til atvinnuupp-
byggingar í framtíðinni."
Anders Nordin forseti borgar-
stjórnar Stokkhólms sagði að þar
hefði vaxandi áhersla verið lögð á
útboð og að stofnuð hefðu verið
hlutafélög um rekstur sem hefði ver-
ið í höndum Stokkhólmsborgar.
Hann nefndi í þessu sambandi t.d.
orku- og vatnsveitufyrirtæki.
Fundir sem þessir eru haldnir ann-
að hvert ár til skiptis í höfuðborgun-
um og þetta er annar fundurinn, sem
haldinn er í Reykjavík. í frétt frá
borgarstjóra segir að fjármál borg-
anna hafi jafnan verið grundvöllur
umræðna á þessum fundum, en
breytingar séu nú tíðari en áður á
flestum sviðum borgarrekstursins,
sem jafnframt geldur nú hvarvetna
almennra erfiðleika í efnahags- og
atvinnumálum.
Auk fjármála verður á fundinum
rætt um áhrif stjómmála- og efna-
hagsþróunar víðsvegar í heiminum
og þá ekki síst með hliðsjón af Evr-
ópska efnahagssvæðinu og málefn-
um Efnahagsbandalagsins.
FASTÍIGH CR FRAMTID
FASTEIGNA
SVFRRIR KRISTJAtlSSON LÖGGIL TUR FASTEIGNASALI
SUDURLANDSBRAUT 12, 108 REYKJAVÍK, FAX 687072
MIÐLUN
SiMI 68 77 68
Sýningarsalur Fasteignamiðlunar
er opinn laugardaga frá kl. 11-17 og sunnudaga frá kl. 13-17.
Skrifstofan er lokuð um helgar í sumar.
Fjöldi eigna á skrá - Sjón er sögu ríkari.
21150-21370
LARUS Þ, VALDIMARSSON framkvæmoastjori '
KRISTINN SIGURJONSSON, HRL. loggiltur tasteignasali
Nýkomnar á söluskrá athyglisverðar eignir:
Endaíbúð við Safamýri - bílskúr
Góð íbúð á 1. hæð 4ra herb., sólrík, vel um gengin. Tvennar svalir.
Nýlega endurbætt sameign. Bílskúr 21,5 fm. Einkasala.
Glæsileg þjónustuíbúð
Við Dalbraut. 2ja herb. Sólsvalir. Geymsla í íbúðinni. Geymslu- og
föndurherbergi í kjallara. Gott lán fylgir.
Glæsileg eign á góðu verði
Einbýlishús - steinhús. Ein hæð 171,2 fm á úrvals stað við Selvogs-
grunn. Mikið endurnýjuð. Góður bflskúr27 fm. Glæsilegur trjágarður.
Nýendurbyggð - sérhæð - tvíbýli
Neðri hæð 3ja herb. 81,8 fm nettó, vestast við Bústaðaveg. Öll eins
og ný. Sér hiti. Sérinngangur. 40 ára húsnlán kr. 3,5 millj. Einkasala.
Frábært útsýni - hagkvæm skipti
Endaibúð, 5 herb. vlð Háaleitisbraut. Mikið endurnýjuð. Bflskúr. Skipti
möguleg á minni eign.
Glæsileg sérhæð - frábært útsýni
Efri hæð, 6 herb. 149,6 fm vestast við Rauðagerði. Þríbýli. Allt sér.
Tvennar svalir. Góður bílskúr. Ræktuð lóð. Skipti koma til greina.
Verð frá kr. 5,3 milljónir
Nokkrar 3ja og 4ra herb. íb. m.a. við: Stóragerði, Kleppsveg, Hverfis-
götu, Njáísgötu og Ásgarð. Nokkrar með miklum og góðum lánum.
Ein bestu kaup á markaðnum í dag. Nánari upplýsingar aðeins á skrifst.
• • •
Opið í dag kl. 10-16.
Margs konar eignaskipti.
Almenna fasteignasalan sf.
var stof nuð 12. júlí 1944.
AIMENNA
FASTEIGNASAIAH
LAUGAVEG118 SÍMAR 21150-21370
IfeDgmdM ddoID
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
698. þáttur
Hér í þáttunum var fyrir
skemmstu gerð grein á nokkrum
tökuorðum sem hófust á g. Eitt
þessara orða var galapín, en
um það var ekki fjallað betur
en svo, að umsjónarmanni þykir
ástæða til að bæta um betur.
Rifjaðist upp fyrir honum að í
bókinni Orðlokar hefur Sverrir
Tómasson, __ sérfræðingur á
Stofnun Árna Magnússonar,
skrifað skemmtilega og fróðlega
grein um orðið galapín. Um-
sjónarmaður leyfir sér að taka
hér upp aðalatriði þessarar
greinar: „Galapín er eitt þeirra
orða sem Jón Ólafsson úr
Grunnavík hefur tekið upp í
orðabók sína ... Hann telur að
það sé sett saman úr orðunum
galinn api og til viðbótar birtir
hann fyrri part vísu sem hann
eignar Staðarhóls-Páli:
Giftur eru og gættu að því
galapín nokkur sagði.
Vísan er alkunn og er síðari
hluti hennar svo í öðrum heimild-
um:
en hvergi sæng né sessi í
sést min kona að bragði.
Erindið virðist hafa varðveist
í munnmælum, það þekkist í
handritum frá síðari hluta 18.
aldar og frá 19. öld og er fyrst
prentað í Sýslumannaæfum II.
bindi. . .
Skýring Jóns úr Grunnavík
er alls ekki svo gaiin, þegar
gætt er að merkingu orðsins í
nútímamáli, þar sem orðið er
talið þýða flón eða æringja. í
seðlasafni Orðabókar Háskólans
um talmál er haft eftir séra Sig-
urði Norland að hann þekki orð-
ið í merkingunni spjátrungur,
galgopi, en Anna Vigfúsdóttir
frá Brúnum þekkir það líka um
glensmikinn ungling.
Guðbrandi Vigfússyni hug-
kvæmdist að tengja saman við-
urnefnið galpin við galapín og
hugði að bæði orðin væru fengin
úr skosku galopin en það mál
hefði fengið orðið úr frönsku,
galopin, og merkti þar þjónn.
Undir þessa skýringu tekur Lind
í_ hók sinni um viðurnefni og
Ásgeir Blöndal Magnússon hef-
ur tekið hana athugasemdalaust
upp í orðsifjabók sína.
I aðalatriðum er þessi skýring
rétt þótt höfundur þessa pistils
leyfi sér að efast um að tengja
megi orðið galapín við galpin.
Öllum skýrendum hefur sést yfir
að orð og hugtök eru oft tekin
beint úr bókmenntunum upp í
talmálið. Galopin, Galapin er
til dæmis þekktur þijótur úr
Elís sögu og Rósamundu. Þegar
hann stígur fyrst fram á sviðið
er hann þjófur og rusti, en lund
hans skipast þegar á líður og
verður hann þá þjónn. En ein-
mitt nöfn persóna í riddarasög-
um láta í ljós væntanlegt hlut-
verk þeirra. Þetta fyrirbrigði
þekkist reyndar líka í íslendinga
sögum. Nafnið Hrappur er t.d.
af þeim toga.
Þjóðsögur herma að Páll Jóns-
son hafi ort þessa vísu eftir að
Helga Aradóttir hafði yfírgefið
hann og Guðbrandur Þorláksson
biskup hafði ekki viljað gefa
honum Halldóru dóttur sína, þar
sem hann væri þegar giftur;
Galapín væri þá enginn annar
en biskup sjálfur sem hvorki var
galgopi né æringi ef marka
mætti frásögn Páls Eggerts
Ólafssonar um innra mann hans.
Hann gat hins vegar kallast
galapín, þjónn, og var þá
áheyrendum látið eftir að skilja
hvaða herra hann þjónaði.“
Hlymrekur handan kvað:
Þeir Bjössi og Brynjólfur fyllisvín
drukku baneitrað, heimagert spillivín
og samkvæmt Q x Pí,
samkomust að því,
hvernig skipta ætti Skarphildi á milli sín.
★
Orðið penni er tökuorð úr
latínu penna (< *petna) er
merkti fjöður og af sömu rót,
sbr. germönsku hljóðfærsluna.
Hún felur m.a. í sér að p í latínu
samsvarar f í germönskum mál-
um. Þá má einnig sjá merki
hljóðfærslunnar, þar sem t-
hljóðið í lat. *petna er orðið að
ð í fjöður, en d í þýsku Feder,
og það merkir líka penni.
Skv. ensk-íslenskri orðabók
Arnar og Örlygs hefur pen í
ensku aukamerkinguna „skríb-
ent“. Þessi formáli er hér hafður
vegna eftirfarandi bréfkafla frá
Ömólfi Thorlacius:
„Auglýsing sem ég las nýlega
hófst á þessum orðum hand-
skrifuðum:
Kæri frændi
Takk fyrir pennann. Kennar-
inn verður undrandi þegar hann
sér hvað ritgerðin er skrifuð af
frábærum penna.
Ég skil vel undrun kennarans.
Á fyrra blómaskeiði pennans,
sem ég hef vikið að, ieyfði tækn-
in aðeins að penninn væri notað-
ur við skriftir, að ritgerð væri
skrifuð með penna. En nú er
öldin greinilega önnur.
Ekki er ég samt viss um að
þessi nýbreytni sé til bóta, í það
minnsta ekki ef framhald aug-
lýsingarinnar er skrifað af penn-
anum frábæra:
Til að bera einkunnina „frá-
bær penni“ þarf að sýna fram á
að vera þess verður."
Umsjónarmaður þakkar Ö.Th.
mörg góð bréf og þykir verst
að hann treystir sér ekki til að
birta margt skemmtilegt á latínu
sem flotið hefur með í bréfum
rektors.
Ég sagði við hjartað:
hættu að vona,
en hjartað hélt áfram að vona og sló
- og hló.
(Áge Berntsen; Bragi Siguijónsson
þýddi úr dönsku.)