Morgunblaðið - 06.08.1993, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 6. ÁGÚST 1993
11
Úr íslenskum söguatlas: íslenskir stráklingar herma eftir breskum
dátum.
við sögu koma.
Tímabilaskipting höfunda er
nokkuð óljós. Allmargir kaflar
verksins taka til allrar aldarinnar,
aðrir spanna aðeins fáein ár. í flest-
um tilvikum virðist þó miðað við
þrískiptingu tímabilsins 1918-
1992, þannig að fyrsta tímabilið
taki til áranna 1918-1945, annað
spanni árin 1945-1970 og hið
þriðja árabilið 1970-1992. Frá
þessu eru þó margar undantekning-
ar og er það nokkur galli á ritinu
að skýrari og rökstuddari tímabila-
skipting sé ekki viðhöfð. Tel ég að
hér hafi ritstjórum tekist miður að
setja efni sínu skorður en í fyrri
bindunum tveimur.
Sömuleiðis má gera nokkurn
ágreining um efnisröð í ritinu.
Þannig tel ég það furðulega ráðstöf-
un að fjalla um verkalýðshreyfing-
una á árabilinu 1970-1992 áður
en rætt er um stjómmálasögu tíma-
bilsins 1959-1971, þegar Viðreisn-
arstjórnin innleiddi mun virkari að-
ild ríkisvaldsins að kjarasamningum
en áður hafði tíðkast. Sömuleiðis
hefði verið eðlilegra að fjalla um
landhelgismál 1950-1976 á undan
kafla um sjávarútveg 1970-1992
en ekki eftir eins og ritstjórar kjósa
að gera. Um tímaviðmiðanir í báð-
um þessum köflum má deila. Hefði
upphaf landhelgiskaflans ekki átt
að miðast við setningu landgrunns-
laganna 1948? Væri ekki eðlilegt
að skipta sjávarútvegskaflanum í
tvennt og miða skiptinguna við
breytta fiskveiðistjórn með tilkomu
kvótakerfis á níunda áratugnum?
Fleiri athugasemdir af þessum toga
mætti gera, en á hitt ber fremur
að benda að verkefni ritstjóranna
er afar flókið og í heild má segja
að bærilega hafi til tekist við niður-
röðun efnis.
Hins vegar er hætt við að ýmsum
þyki umfjöllun höfunda um einstök
viðfangsefni býsna almenn og
skorta á rækilegri upplýsingar. Að
nokkru leyti ræðst þetta vafalaust
af formgerð ritsins, en alls ekki þó
að öllu. Þannig fjallar kafli um Al-
þýðumenningu 1925-1955 (bls.
90-91) ekki síður um það sem
venjulega væri flokkað undir „há-
menningu“ (fagurbókmenntir,
klassísk tónlist, leikstarfsemi) og
engin tilraun er gerð til að meta
áhrif samfélagsbreytinga, þ.e. um-
skiptanna úr dreifbýlu sveitasamfé-
lagi í þéttbýlissamfélag, á hug-
myndaheim og menningarviðmið
íslendinga. Ekki er heldur hugað
að stéttbundnum viðhorfum í þessu
sambandi.
Svipuðu máli gegnir um umfjöll-
un um stjórnmál á áttunda áratugn-
um. Þar er reyndar gerð allrækileg
grein fýrir stefnumiðum og störfum
vinstri stjórnarinnar 1971-1974,
en síðan eru stjórn Sjálfstæðis- og
Framsóknarflokks 1974-1978,
vinstri stjórnin 1978-1979 og
minnihlutastjórn Benedikts Grön-
dals 1979-1980 afgreiddar í fáein-
um línum. í neðanmálskafla á bls.
163 er stuttlega vikið að „Fjór-
flokknum“ og auknu fylgi annarra
stjórnmálaafla, en engin tilraun
gerð til að greina með skipulegum
hætti orsakir hinna miklu fylgis-
sveiflna flokka sem hófust á átt-
unda áratugnum og hafa einkennt
íslensk stjórnmál síðan. Umfjöllun
um íslensk stjórnmál 1978-1992
er einnig mjög snubbótt, enda ein-
ungis lögð undir hana ein opna (bls.
164-5).
Á bls. 170-173 er á tveimur
opnum fjallað um byggðastefnu á
20. öld'og fólksfjölda- og byggða-
þróun á tímabilinu 1970-1992.
Töluverðra endurtekninga frá fyrri
opnunni gætir í texta hinnar síðari.
Þannig er á báðum fjallað um
byggðastefnu sem „lausnarorð átt-
unda áratugarins" og gerð grein
fýrir Framkvæmdastofnun ríkisins
og Byggðasjóði sem komið var á
fót í tíð vinstri stjórnarinnar 1971-
1974. Um þessi atriði hafði reyndar
þegar verið fjallað í kafla um stjórn-
mál 1971-1978 á bls. 162, þannig
að sömu efnisatriði eru margtuggin
með stuttu bili á 12 síðna kafla í
bókinni. Þetta ber að flokka undir
verulega bresti í ritstjórn.
Kaflar um þorp og bæi (bls.
174-175) og Reykjavík 1970-1992
(bls. 176-177) eru hins vegar dæmi
um vel heppnaðar opnur þar sem
samspil knapps texta og ágætra
skýringamynda nýtur sín vel. Sem
betur fer eru góðu opnurnar í ritinu
mun fleiri en þær sem mér finnst
hafa miður tekist. Það er ótvíræður
kostur við ritið að töluverðu rými
er varið til að ijalla um náttúru
landsins og sambúð manns og
lands. Sömuleiðis eru opnur um
menningu og listir gagnlegar. Hins
vegar þykir mér heildarmynd þessa
lokabindis íslensks söguatlass lak-
ari en hinna fýrri. Engu að síður
er hér margt vel gert og engum
vafa undirorpið að lesendur munu
hafa gagn og gaman af kynnum
af ritinu. Skipulag þess hefur þann
kost helstan að lesendum er veittur
greiður aðgangur að upplýsingum
um tiltölulega afmörkuð viðfangs-
efni og heimildaskráin auðveldar
leit þeirra sem vilja kynna sér nán-
ar tiltekin efnissvið.
íslenskur söguatlas 3 er eins og
fyrri bindi ritsins óvenju fallegt rit.
Umbrot er vandað, prentun góð og
kort, skýringarmyndir og ljósmynd-
ir njóta sín vel. Mikil vinna liggur
að baki korta og skýringarmynda
og eiga bæði höfundar og starfs-
fólk Landkosta hf. sem annaðist
gerð þeirra skilið lof fyrir vinnu
sína.
Það voru ungir og bjartsýnir
menn sem áttu hugmyndina að /s-
lenskum söguatlas. Þremur og
hálfu ári eftir að fyrsta bindi verks:
ins kom út er útgáfunni lokið. í
heild hlýtur dómur um störf þeirra
að vera jákvæður. Þeir hafa lagt
mikið að veði og þótt ýmislegt
megi að ritunum finna, eins og öll-
um öðrum bókum, er árangurinn
óumdeilanlega eitthvert aðgengi-
legasta og fegursta yfirlitsrit um
íslenska sögu sem út hefur komið.
P05TUR
Það kostar minna en þig grunar að hringja til útlanda OG sImi
*64,50 kr.: Verð á 1 mínútu símtali (sjálfvirkt val) til New York á næturtaxta m.vsk.
Saga samtíðar
_________Bækur_____________
Gísli Ágúst Gunnlaugsson
íslenskur söguatlas 3. Saga sam-
tíðar — 20. öldin. Ritstjórar: Árni
Daníel Júlíusson, Jón Ólafur ís-
berg og Helgi Skúli Kjartansson.
Iðunn. Reykjavík 1993, 245 bls.
Fyrir skömmu gaf Iðunn út þriðja
bindi íslensks söguatlass og er það
jafnframt lokabindi þessa ritverks,
en útgáfa þess hófst árið 1989.
Ritstjórar eru hinir sömu og fyrr,
sagnfræðingamir Árni Daníel Júl-
íusson, Jón Ólafur ísberg og Helgi
Skúli Kjartansson, en auk þeirra
rita þeir Bjarni Guðmarsson, Einar
Hjörleifsson, Haukur Jóhannesson
og Pétur Már Ólafsson nokkrar
opnur í ritið.
Uppbygging þessa bindis ís-
Iensks söguatlass er áþekk fýrri
bindunum. Hver opna er sjálfstæð
heild þar sem fjallað er um afmark-
að efni í knöppum texta, ljósmynd-
um, myndritum og kortum. íslensk
saga er tengd gangi heimsmála með
sérstökum opnum þar sem vikið er
að helstu atburðum og hræringum
almennrar sögu á tímabilinu 1918-
1990. Megináherslan í ritinu er á
þróun íslensks samfélags, breyting-
ar á mannfjölda, búsetu og atvinnu-
háttum, menningar- og félagslífi í
víðri merkingu þess orðs. Stjóm-
málasögu er að sjálfsögðu gerð
skil, en hún fær ótvírætt minna
rými en tíðast er í yfirlitsritum.
Þótt höfundar styðjist að vera-
legu leyti við rannsóknir annarra
fræðimanna í framsetningu sinni á
sögu „samtíðar“ liggja töluvert
umfangsmiklar rannsóknir þeirra
sjálfra að baki myndrita. Dæmi um
þetta má m.a. finna á bls. 29 þar
sem birt er kort sem sýnir búsetu
úrtakshóps útsvarsgreiðenda í
Reykjavík eftir fjárhæð útsvars-
greiðslna. Ennfremur mætti nefna
kort er sýnir meðaljarðeignir bænda
í hverjum hreppi árið 1933 (bls.
33). í bókarlok er vönduð greinar-
gerð fýrir heimildum sem við er
stuðst í texta og við gerð skýringar-
mynda og korta. Sömuleiðis er get-
ið höfunda texta á hverri opnu. Af
heimildaskránni er ljóst að höfundar
hafa seilst víða til fanga og að ný-
legar rannsóknir skila sér vel í þessu
yfirlitsriti. Heimildaskráin er enn-
fremur nauðsynlegt hjálpartæki
fýrir lesendur sem vilja afla sér
nánari þekkingar á því efni sem
íjallað er um í knöppum texta bók-
arinnar. Aftast í ritinu er síðan
nafnaskrá allra bindanna. Það er
veralegur löstur á henni að ekki er
getið fæðingar- og dánarárs, né
stöðu þeirra manna og kvenna er
Vivaldi og Corelli á
tónleikum í Skálholti
s
Omissandi
upplýsingabanki
KONSERTAR Vivaldis og Co-
rellis hljóma á Sumartónleik-
um í Skálholtskirkju um helg-
ina í upprunaflutningi undir
leiðsögn Jaap Schröder, hol-
lensks fiðluleikara sem er
brautryðjandi í slíkri túlkun á
verkum barokktímans.
Schröder byrjar tónleikahelgina
með fyrirlestri á ensku á morgun,
laugardag,kl. ’ 2 sem hann kallar:
Hvers vegna fóram við að nota
hljóðfæri frá barokktíma til að
leika barokktónlist?
Klukkan 3 tekur Bach-sveitin í
Skálholti fram „upprunahljóðfæri"
sín og leikur konserta eftir Vivaldi
og Corelli á strengi og sembal
undir leiðsögn Schröders. Klukkan
5 ræður Vivaldi ríkjum og Camilla
Söderberg bætist í hópinn með
blokkflautu sína. Konsertarnir,
sem hún leikur með Bach-sveit-
inni, voru hljóðritaðir fyrir nokkra
og verður takmarkað upplag af
geislaplötunni með þeim leik og
fleiri barokkverkum fáanlegt á
staðnum.
Á sunnudaginn kl. 3 verður
boðið upp á blöndu af Corelli og
Vivaldi; strengjasveit ásamt semb-
al og einleik á fiðlu og blokk-
flautu. Sömuleiðis ætla listamenn-
irnir í Skálholti að leika kafla úr
efnisskrám helgarinnar við messu
á sunnudaginn kl. 5. Prestur er
sr. Guðmundur Óli Ólafsson.
Enginn aðgangseyrir er að
Sumartónleikum í Skálholtskirkju;
barnagæsla er í skólahúsinu og
áætlunarferðir era frá Umferðar-
miðstöðinni í Reykjavík.
Jaap Schröder fiðluleikari.