Morgunblaðið - 27.10.1993, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 27. OKTÓBER 1993
2?
Myndþerapía til hjálpa-
ar sjúkum börnum
Rætt við Sigríði Björnsdóttur kennara og mynd-
þerapista á barnadeild Landakotsspítala
Eftir Guðmund Guðjónsson.
Ljósmynd Sverrir Vilhelmsson.
Sigríður stendur hér við „collage“-mynd af lífsins tré, Ygg-
drasli, sem unnin var í samnorrænu verkefni af veikum börnum
á barnadeild Landakotsspítala. Þessi mynd prýðir einnig kápu
bókarinnar Rækt, sem gefin var út í fyrra til styrktar langveikum
bömum.
BÖRN sem leggjast inn á
barnadeildir spítalanna upplifa
reynslu sína á margvíslegan
hátt, en í mörgum tilvikum ráða
spenna, kvíði og ótti ríkjum í
vitundum þeirra. Að bæla slík-
ar neikvæðar tilfinningar getur
valdið börnum iíínri vanlíðan
og jafnvel andlegum skaða.
Myndþerapía er nokkuð sem
hefur þróast á Vesturlöndum
frá lokum síðari heimsstyijald-
arinnar og byijaði á Bretlands-
eyjum sem sérstök þjónusta við
berklasjúklinga og í Bandaríkj-
unum sem sérstök þjónusta við
félagslega trufluð böra. En
greinin þróaðist og fljótlega
var farið að nota myndþerapíu
sem sérþjónustu inn á hinum
ýmsu stofnunum jafnt fyrir
börn og fullorðna og einnig sem
endurmenntunaraámskeið fyr-
ir hina ýmsu faghópa. Þá hefur
það færst æ meira í vöxt að
myndþerapistar reki sínar eig-
in stofur þar sem tekið er á
móti fólki í meðferð.
Greinin hefur þróast mest í
Bandaríkjunum og á Bretlands-
eyjum og hún hefur óhjákvæmi-
lega teygt arma sína til íslands
og starfa hér nú átta menntaðir
myndþerapistar. Þó gengur frem-
ur illa að bijóta ísinn hér á landi,
því einungis einn þeirra fær að
starfa hjá hinu opinbera undir
starfsheiti síns náms. Hinir starfa
sem kennarar, meðferðarfulltrúar
og leiðbeinendur, en notfæra sér
myndþerapíunám sitt. Einnig er
eitthvað um að myndþerapistar
starfi hér sjálfstætt. í mjög stuttu
máli, þá nýtist myndþerapía á
margvíslegan hátt, ekki síst á
þann hátt að börnin geta í gegn
um myndlist tjáð eitt og annað
sem þau eiga erfitt með að segja
berum orðum, ef til vill vegna
þess að þau átta sig ekki almenni-
lega sjálf á tilfinningum sínum.
Myndþerapian stuðlar þannig að
því að börnin geta létt af sálu
sinni ótta og kvíða og hvers kyns
annarri vanlíðan, en það losar þau
við spennu og gerir þau um leið
hæfari til þess að takast á við
veikindi sín og hæfari til þess að
hverfa aftur til hins daglega amst-
urs.
Einn þeirra myndþerapista sem
starfað hefur hvað lengst er Sig-
ríður Björnsdóttir. Hún lauk svo-
kölluðu „Post Graduate“-námi í
faginu við Lundúnaháskóla á sín-
um tíma og hefur starfað sem
kennari og myndþerapisti á
bamadeild Landakotsspítala síðan
árið 1984, en áður hafði hún starf-
að í hálft annað ár á deildinni við
leikþerapíu.
Sigríður sagði, í samtali við
Morgunblaðið, að hún hefði verið
ráðin sem kennari, en tekist að
semja við ráðuneytið um að hún
starfaði sem „kennari/þerapisti",
enda væri þerapían afar gagnleg
í spítalaskólanámi. „Það er mikil-
vægt að staldra við og skoða
gaumgæfilega hvað það er að
vera barn á sjúkrahúsi. Algengt
er að fólk haldi að þetta sé allt í
lagi, nokkrir dagar á slíkri stofnun
skaði engan, því sé andleg og til-
finningaleg þjónusta ónauðsyn-
leg. Reynslan sýnir aftur á móti
að andlega álagið á börnunum
getur verið meira eftir því sem
dvölin er styttri. Það er mikill
hraði á sjúkrahúsunum, sum börn
eru óörugg, kvíðin og þjást jafn-
vel af almennri vanlíðan. Foreldr-
amir geta verið óöruggir. Flest
barnanna fara í blóðpmfur. Mörg
þeirra eru afar sprautuhrædd.
Sum fara í speglanir og þéttar
rannsóknir sem geta verið veru-
legt andlegt og líkamlegt álag á
bömin. Á Landakoti er kappkost-
að að búa börnin sem best undir
rannsóknir og aðgerðir, en samt
getur verið erfitt að átta sig á
því hve mikið börnin meðtaka.
Ég nota oft myndþerapíutímana
til þess að gefa börnunum tæki-
færi til að fara aftur í gegn um
undirbúningsferlið. Myndþerapían
hjálpar til við að meta hvað og
hvemig börnin hafa meðtekið
upplýsingar þegar þau voru undir-
búin og hún hjálpar þeim jafn-
framt að minna sjálf sig á það
sem þeim var sagt í undirbúnings-
tímanum. Og ég hef margrekið
mig á að börn hafa tjáð kvíða
sinn út frá eigin myndum. Nokkuð
sem þau hefðu annars ekki gert
og því bælt vanlíðan innra með
sér. Bömunum hefur síðan liðið
betur, enda hefur losnað um innri
spennu og þau hafa verið betur
undir framhaldið búin,“ segir Sig-
ríður. Og hún heldur áfram:
„Þau tjá einnig reynslu sína
eftir rannsóknir og/eða aðgerðir,
en að teikna mynd um sjálf sig
reynist þeim oft erfitt. Mörg
þeirra eru mjög bæld og þögul
og reynast vera óvön að vinna
með eigið fmmkvæði. Þau eiga
erfitt með að nálgast eigin tilfinn-
ingar og finnst að þau sjálf séu
ekki nógu merkilegt myndefni.
Það þarf að sýna þolinmæði og
beita lempni og svo kemur það
loks. Að þessu verður að hyggja
vandlega, því þótt hérlendar rann-
sóknir séu ekki fyrir hendi, þá er
niðurstaða erlendra rannsókna á
þá lund, að spítaladvöl getur
reynst börnum mjög erfið, og sár-
in geta verið lengi að gróa, ekki
síst þar sem ég tel að mörg börn
komi inn á spítalana með dulin
félagsleg og sálræn vandamál.
Undirrótin er oft samtvinnun á
líkamlegum og andlegum orsök-
um. I slíkum tilfellum getur spít-
alahræðsla blandast óöryggistil-
finningum sem börnin bera innra
með sér þegar þau koma á spítal-
ann og þannig magnað innri vanl-
íðan hjá þeim. Spítalaskólinn
gegnir veigamiklu hlutverki sem
þátttakandi og meðferðaraðili við
að styðja þessi börn og stuðla að
því að félagsleg vandamál þeirra
verði gi-eind.“
Svo er annað og meira. Sigríður
heldur áfram: „Ég tel mig vera
með svokallað „therapeutic"-
skólastarf, þar sem áherslan er á
sjálfu barninu og því hjálpað að
vinna út frá sjálfu sér. En með
því að nota slíka kennslutækni til
þess að ná til barnanna, virðist
mér koma betur og betur í ljós,
að barnaspítali er kjörinn staður
til þess að finna börn sem við
getum sagt að séu í áhættuhóp-
um. í hinu nána sambandi sem
myndast við börnin inni í kennslu-
stofunni hefur maður alveg sér-
stakan aðgang að þeim og því
finnur maður fljótt hvort þau eru
í félagslegum og/eða tilfinninga-
legum vítahringum. Baksvið þess
er oft eitthvað sem þerapía af því
tagi sem við erum að ræða getur
verið þáttur í að hjálpa barninu
með. Þessi punktur er kannski að
verða æ mikilvægari, því reynslu-
heimur barna hefur breyst mikið
hin síðari ár og er enn að breyt-
ast. Góð þverfagleg starfsemi á*
barnadeildum getur því einnig
skilað verðmætu forvarnarstarfí,
það er ég sannfærð um.“
— Dæmi um þetta, Sigriður?
„Já, ég get til dæmis nefnt, að
það er æ algengara hjá mörgum,
sem leggjast inn, að ég finn fyrir
skorti á gleði og miklum tóm-
leika. Hugarheimurinn er yfirfull-
ur af tilbúnum táknum úr fjölm-
iðlaheiminum sem kemur í veg
fyrir að börnin nái til eigin tilfinn-
inga. Sjálfsmatið og sjálfsmyndin
hefur truflast og slíkt er mjög
hættulegt þroskaferli barna. Of-
beldismyndir, mikil sjónvarps- og
myndbandahorfun, tölvuleikir og
fleira koma héma inn í. Sum börn
eyða svo miklum tíma í slíkt að
þau verða svikin um eðlilegan
þroskaferil sem byggist á leit og
leik og mannlegum samskiptum.
Slík börn eru auðtekin bráð þegar
við erum að tala um vítahringana.
Við hefðum möguleika á því að
sinna þessu betur ef grunnskól-
arnir, ekki bara bamadeildirnar,
gætu skipað myndþerapista í
þeirra eigin stöður og gert þeim
kleift að starfa sem slíkir í sam-
vinnu við kennara og foreldra.
En því miður skilur hið opinbera
þetta ekki enn þá. Flestir þeir sem
setið hafa námskeið sem ég hef
haldið fyrir fagfólk á uppeldis-
og heilbrigðissviði, eru sammála
um að ástandið versni með árun-
um. Börn hlýða illa, em illa öguð.
Einbeiting þeirra versnar og það
er sannarlega vísbending um
vandamál sem ég tel að byrji inni
á heimilunum. Augljóslega þarf
að hlúa betur að ungum fjölskyld-
um. Fræðsla um eðlilegan þroska-
feril barns ætti að koma strax í
9. bekk. Franskur læknir sem ég
hitti á alþjóðlegu barnalæknaþingi
í París fyrir fáum árum greindi
mér frá niðurstöðum á frönskum
rannsóknum. Þær voru ekki
fagrar og læknirinn orðaði það
með þeim hætti að það væri óum-
deilanlega kominn upp vísir að
nýrri tegund af andlegri fötlun á
meðal barna.“
s. /7=omx
HÁTÚN SB - SÍMI (91)24420
-fyrirgólfdúka
ÍSLENSKAR
LEIÐBEININGAR
DU PONT bílalakk notað af
fagmönnum um land allt.
Er bíllinn þinn
grjótbarinn eða
rispaður ?
DU PONT lakk
á úðabrúsa er
meðfærilegt og
endingargott.
oa&o *
Faxafeni 12. Sx'mi 38 000
til sín taka á íslandi. Get ég nefnt
Garðar Cortes óperusöngvara og
Hákon (Konna) Waage, sem seinna
varð leikari.
Ég minnist einnig annarra kenn-
ara sem kenndu með Jóni, þeirra
Sigurðar Bjarnasonar, Theodórs
Guðjónssonar, séra Helga Sveinsson-
ar, Björgvins Snorrasonar og fleiri.
Eg á Jóni Hj. og hinum kennurunum
mikið að þakka frá fjögra ára dvöl
minni á HDS.
Jóni og Sólveigu varð fjögra barna
auðið, þriggja stúlkna og eins drengs.
Eru þau öll uppkomin og hin mann-
vænlegustu í hvívetna eins og þau
eiga kyn til.
Jón starfaði mestallan sinn starfs-
aldur í þágu aðventistasafnaðarins á
íslandi, ekki aðeins sem kennari á
Hlíðardalsskóla, heldur einnig sem
skólastjóri, safnaðarprestur og í
ýmsum öðrum mikilsverðum og
ábyrgðarmiklum safnaðarstörfum.
011 þessi störf hefur hann leyst af
hendi með sóma.
Á síðari árum hafa Jón og Sólveig
átt heimili á Reykjavíkursvæðinu.
Ég hefi heyrt að venjulega sé mann-
margt hjá þeim, enda hafa þau norð-
lenzka og íslenzka gestrisni í háveg-
um.
Ég óska ykkur báðum, Jón og
Sólveig, hjartanlega til hamingju
með þennan áfanga í lífí ykkar, og
Guðs ríkulegu blessunar á komandi
árum.
Ég tek svo undir með vestur-
íslenzka skáldinu honum K.N. Júl-
íusi, „Káinn“, sem sagði eftirfarandi:
Engum leiðist, þó ég þagni,
þörf er ekki meira að segja;
fáum varð mín fyndni að gagni,
flestir vilja sjá mig þegja.
Óðum þverrar andans kraftur,
eftir langar næturvökur;
bráðum verð ég ungur aftur,
yrki fleiri og betri stökur.
Númi, í Moberly, Missouri,
Bandaríkjunum.
ENSKA ER OKKAR MAL
SÉRMENNTAÐIR ENSKIR KENNARAR • LIFANDI NÁMSKEIÐ
Marie
Ný 7 vikna námskeið
Áhersla á talmál
10 kunnáttustig
Hámark 10 nem. í bekk
Enskuskólinn
TÚNGATA 5 • SÍMI 25330