Morgunblaðið - 21.11.1993, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21. NÓVEMBER 1993
29
Svefnlaust fíðrildi
sem hvílist aldrei
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Gyrðir Elíasson: Tregahornið.
Myndskreytingar: Elías B. Hall-
dórsson. Mál og menning 1993.
Ekki telst það til neinna tíðinda
að Gyrðir Elíasson sé upptekinn af
kirkjugörðum og gröfum og þeim
sem þar búa, hinum framliðnu. Það
ætlar seint að ijátlast af honum
eins og Tregahornið vitnar um.
Sumir rithöfundar eru sífellt að
fjalla um sama eða sömu efni. Þeir
búa sér líka til ákveðin tákn sem
geta verið afar persónuleg. Lesend-
um lærist þó smám saman að ráða
í þau.
Það er moldarkeimur af sögum
Gyrðis sem flestar eru stuttar. Það
helsta sem má að þeim finna er að
þær séu einhæfar, en þá kemur í
staðinn að sögurnar eru samstæð-
ar, miðla vissri heildarmynd þótt
lesendur hafi síður en svo allt á
hreinu sem höfundurinn vill segja.
Gyrði hefur fyrir löngu lærst að
gæða sögur sínar ýmsum leyndar-
dómum ljóðsins, enda er bilið stund-
um stutt milli ljóðs og sögu hjá
honum.
Hin ævintýralegu og stundum
hryllingskenndu viðfangsefni höf-
undarins njóta oftar en ekki máls-
ins. Gyrðir skrifar vandað og oft
kliðmjúkt mál. Hann lætur þó ekki
sögur sínar gerast eingöngu í stíln-
um. Til þess skiptir frásögnin hann
of miklu máli.
Fall mánans
í Myrkvanum eins og svo víða
annars staðar í Tregahorninu er
leikið á eigindir málsins jafnframt
því sem hið drungalega og örlaga-
þrungna nær til lesandans:
„Við gengum áfram, hönd í hönd
undir götuljósum, og síðan út úr
þessum litla bæ og komum á mjóan
moldarveg og gengum hann í
myrkri. Engin glæta, nema bæjar-
ljósin sáust lýsa dauft ef við litum
um öxl. En svo kom hæð og við
gengum yfir hæðina og þá var hún
á milli okkar og bæjarins, og það
varð almyrkt. Enn höfðum við ekki
talað, vorum bara hvort með sínar
hugsanir. Ég velti fyrir mér hvort
við gætum verið einu mannverurnar
sem hefðu tekið eftir falli mánans,
og mig grunar að hún hafí hugsað
næstum það sama, því hún þrýsti
kalda höndina mína um leið.“
Þótt óhugnanlegur andblær
missis og dauða andi í textanum,
jafnvel vinur að handan hringi í
sögumann og fleira álíka gerist, er
meiri „kæti“ í þessari bók en flest-
um öðrum eftir Gyrði Elíasson. Það
er beinlínis glettni í sumum sagn-
anna og ástin eða öllu heldur snert-
ingin er nálægari en áður.
Stúlka og fiðrildi
í Milli landa kemur fyrir stúlka
eins og í fleiri sögum. Hún er greini-
lega af þessum heimi (eða hvað,
lokuð augun?) og umhverfíð er
reykvískt eins og nú tíðkast hjá
höfundi, enda löngum háður um-
Gyrðir Elíasson
hverfi sínu. Líka kemur fyrir fiðr-
ildi sem „hefði getað lent ofan í
verri mann“.
„Stúlkan sem sefur hjá mér er
morgunsvæf og er enn með lokuð
augun. En hún vill líka vaka lengi
fram á nóttina. Seint í gærkvöldi
fór ég út á grasflötina framan við
húsið og góndi upp í himininn og
geispaði. Þá kom fiðrildi fljúgandi,
eitt af þessum svefnlausu fiðrildum
sem hvíla sig aldrei. Og það flaug
beina leið ofan í mig þar sem ég
var að geispa undir þessum ógnar-
víða himni. Mér brá einkennilega
lítið, kyngdi bara heldur rólegur og
þegar ég renndi því niður minnti
flosið á vængjunum mig á flórsyk-
ur.“
Skáldskapur Gyrðis getur minnt
á slíkt fiðrildi, en það drekkur ein-
hverra hluta vegna minna kaffí en
áður. Það leitar inn í ljósið, hörfar
undan myrkrinu, en er þó með það
í togi.
Ræður mála-
fylgjumanns
Bókmenntir
Skafti Þ. Halldórsson
Þorgeir Þorgeirson: Tvíræður
(1966-1992) Ræður. Leshús 1993
Frelsi í ýmsum myndum en þó
einkum tjáningarfrelsið kemur
mjög við sögu í bók Þorgeirs Þor-
geirsonar, (Tvíræðum (1966-
1992). Hér eru saman komnar sex
ræður Þorgeirs auk tveggja blaða-
greina. Efni þeirra tengist m.a.
málaferlum höfundar fyrir Mann-
réttindanefndinni í Strassborg,
fjölmiðlaumræðu, skáldskap og
þýðingum.
Þorgeir kemur nokkuð víða við
og skoðanir hans eru stundum sér
á parti. í grein um Kanasjónvarp-
ið frá 1966 kemur t.d. í ljós að
Þorgeir hefur minni áhyggjur af
erlendum áhrifum sjónvarpsins en
áadýrkun og þjóðernishyggju rót-
tækra menntamanna á Islandi á
þessum tíma, en þá íhaldssemi
telur hann standa í vegi fyrir eðli-
legri þróun kvikmyndagerðar og
fjölmiðlunar á íslandi.
Annars er umfjöllun um tján-
ingarfrelsið og samspil valds og
frelsis megininntakið í mörgum
ræðum Þorgeirs. Hann lítur svo á
að allar skilgreiningar á því reyn-
ist varasamar, ekki síst í ljósi þess
að frelsið er þá gjarnan skilgreint
„með skefjum sínum og höftum“
(37) og því rýri þær hlut frelsis-
ins. í ljósi þessa gagnrýnir hann
t.a.m. íslenska blaðamenn fyrir að
hafa breytt afstöðu sinni til rit-
frelsis. Blaðamannafélag íslands
beijist ekki lengur eins og fyrrum
„gegn aðgerðum ríkisvaldsins til
að hefta frelsi hins ritaða orðs.
Þvert á móti.“ (85) Vitaskuld má
ICEBLOMST CECILLA
TEQHONRÓSES
deila um slíkar ásakanir. Eigi að
síður tel ég það kost hversu mjög
Þorgeir forðast almenna og óhlut-
bundna umræðu um frelsið. Tján-
ingarfrelsið eða skortur á því er
honum áþreifanlegur, hlutbundinn
og lifandi veruleiki.
Sumt orkar tvímælis í þessum
ræðum Þorgeirs. Hann heldur
t.a.m. mjög á lofti þeirri skoðun
sinni á þýðingum að ekki beri að
þýða texta orð fyrir orð heldur
skuli túlka hann, þ.e. endurskapa
textanna á nýju máli. Ýmsir ágæt-
ir þýðendur hafa haft slíka aðferð
að leiðarljósi, t.d. Magnús Ásgeirs-
son, og auðvitað er einhver um-
skrift alltaf nauðsynleg. Dæmin
sýna þó að með slíkri aðferð er
hætt við að réttur frumhöfundar
sér ekki virtur að fullu, jafnvel
þótt textinn geti í sjálfum sér sómt
sér vel. Hvað þá með tjáningar-
frelsi hans? Orðabókin er þrátt
fyrir allt þarft hjálpartæki. Og það
er rangt sem Þorgeir heldur fram
í þessari ræðu að gagnrýnendur
hrósi almennt slökum orðabóka-
þýðingum þó að þess séu vafa-
laust dæmi.
Ef til vill er vandasamt að kom-
ast hjá slíkri fullyrðingasemi í
Þorgeir Þorgeirson
ádrepum sem þessum. Þótt stíll
Þorgeirs sé oft hvass og rökrænn
ádeilustíll býr hann einnig yfir
sannfæringarkrafti. Einhveijum
kynni jafnvel að þykja það ofmat
á sögulegu hlutverki hans þegar
hann veltir því fyrir sér í ræðu
fyrir Mannréttindanefndinni í
Strassborg hvort „framtíð tjáning-
arfrelsis á íslandi gæti ef til vill
oltið á seiglu minni við einmitt
þetta langdregna mál“ (64). Vafa-
laust hefur Þorgeir þó að ein-
hveiju leyti rétt fyrir sér. Alltént
er fengur í þessum ræðum hans.
Þær eru vottur um að baráttulist
orðsins sé enn með lífsmarki.
í Suðurhlíðunum
- atvinnuhúsnæði eða gistiheimili
760 fm húsnæði á þremur hæðum. 1. hæðin er að
mestu fullbúin. 2. hæðin er einangruð með hita. Efsta
hæðin rúmlega fokheld. Húsið er tilbúið að utan.
Hentar vel fyrir ýmiskonar atvinnustarfsemi.
Hefur t.d. verið samþykkt fyrir gistiheimili.
EIGNASALAN, Ingólfsstræti 12,
símar 19540,19191 og 619191.
Aflagrandi — V. 12,9 m,
******■*-'' n| -»—
Einbýli/tvíbýli, stœrð 142 fm. Bílskúr 29 fm.
Endurn. eldhús og baðherb. Skipti ó 3ja-
4ra herb. íb. 3817.
Nýlendugata — V. 8,7 m.
Endaraðhús, tilb. u. trév.
stœrð 190 fm.
Innb. bílsk. Skipti ó minni eign. 2523.
Rauóihjalli - V. 14,8 m.
Endaraöhús ó tveimur hœðum með innb.
bílsk., stœrð 209 fm. Áhv. veðdeild/húsbr.
7 millj. Skipti ó ódýrari. 4294.
Vidarás — V. 8,3 m.
Einbýli ó tveimur hæðum, stærð 116 fm.
Vinnuskúr 31 fm. Eign í góðu óstandi. Skipti
ó ódýrari eign. 4369.
!
Húsafell
Einslaklingar - félög - fyrirtæki
Af sérstökum ástæðum er til sölu 120 fm einbýlishús
á frábærum útsýnisstað í Húsafellsskógi.
í húsinu eru 3 svefnherbergi, stofa, eldhús, bað,
þvottahús, geymsla og hitaveita.
Húsið er mjög vandað og í góðu
ástandi. Fjölþætt þjónusta á
svæðinu, svo sem verslun, sund-
laug, golfvöllur, flugvöllur og
fleira. Rómuð náttúrufegurð og
stutt í spennandi gönguleiðir
og/eða fjalla- og jöklaferðir.
Verð 9,0 millj. Ahv. 5,0 millj. í
húsbréfum. Teikningar og Ijós-
myndir á skrifstofu.
ÍLAUFÁS
FASTEIGNASALA
SÍÐUMÚLA 17
812744
Fax: 814419
S: 685009-685988
f ÁRMÚLA21
I í|" inrpinn I DAN vs wi,urvi-1 oof ræðingur.
• I OLARJR GUOMUNDSSON, SOl USTJORI
IhJLmmhmJ ARINBJORN SIGURGl IRSSON. SOl UM
MYNDSENDIR 678366
Traust og örugg þjónusta
Opið í dag frá kl. 13-16
Eignir í skiptum eða beinni sölu:
Endaraðhús á einni hæð ásamt innb. bílsk.
Fokhelt en frág. að utan. Stærð 166 fm.
Skipti á 2ja herb. íb. 4241.
Torfufell - V. 11,3 m.
Faileg 4ra herb. íb. 108 fm á 6. hæð í lyftu-
húsi. Miklir sképar og innr. Gott útsýni.
| Afh. strax. 2525.
ILaugarnesv.
hallegt endaraðhús á einni hæð ásamt sér-
byggðum bílsk., stærð 125 fm. Bilsk. 24 fm.
Skipti á ódýrari mögul. 4428.
Flúdasel — V. 10,9 m.
Einbýlishús, stærð 114 fm. Bflskúr 23 fm.
Áhv. veðdeild/húsbr. 6,2 millj. Skipti á ódýr-
I ari eign. 4176.
Hólsvegur — V. 12,9 m.
Raðhús á tveimur hæðum ésamt stæði í I
bílgeymslu, stærð 146 fm. Lítið áhv. Skipti
á 3ja-4ra herb. íb. 134.
Austurgerði — V. 13,7 m.
| Einbýlishús ásamt nýjum bflskúr, stærð 153
fm. Bilskúr 40 fm. Áhv. byggsj. 2,3 millj.
Skipti á ódýrari eign. 4382.
Einbhús á tveimur hæðum ásamt innb.
bilsk., stærð 175 fm. Skipti á 3ja-4ra herb.
íb. 4197.
Engihjalli - Kóp. - V. 6,7 m.