Morgunblaðið - 09.01.1994, Blaðsíða 2

2 B
MÓRGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 9. JANÚAR 1994
Danski land-
stjórinn Pet-
er von
Scholten var
sá sem veitti
þrælunum
frelsi 1848.
Þessa mynd
málaði bróð-
ir hans toll-
vörðurinn
Frederich
von Scholt-
en árið 1834
á staðnum
þar sem
uppreisn
var þá gerð.
St. Thomas hefur á síðustu tím-
um verið breytt í nýtísku túrista-
paradís með baðströndum og freist-
andi tollftjálsum gjafabúðum með
gulli og hvers kyns merkjavarningi
á Dronningensgade í bænum. En
þeim sem lesið hafa Norðurlanda-
verðlaunaverk Thorkilds Hansens
um Þrælaeyjamar dönsku, St.
Thomas, St. Jan og St. Croix, dylj-
ast ekki minjarnar um þá tíma, sem
Danir hafa sloppið makalaust vel
frá með mannorðið lítt skert. Lif-
andi verður myndin af þrælaskipun-
um að sigla með svörtu bandingjana
í pökkuðum lestum inn í þennan
sama yndislega flóa, þar sem nú
er verið að fetja okkur eftirvænting-
arfullt skemmtiferðafólk í land í
400 farþega vélknúnum bátum.
Einn íslenskur blaðamaður og þijár
ferðaskrifstofukonur frá Urvali-
Útsýn í hópnum. Mun betur settar
en Islendingurinn Sigurður Teitsson
Islænder, sem í upphafi þræla-
tímans lenti í hrakningum á St.
Thomas og bar þar beinin. Líka í
ólíkt betri aðstöðu en múlattinn og
heimamaðurinn Hans Jonathan,
sem seinna bjargaðist til Djúpavogs
og af er komin mikil ætt á Islandi,
m.a. forsætisráðherrann okkar,
Davíð Oddsson. Undir glitrandi yfír-
borðinu á þessum yndislegu eyjum
felst mikil saga, ef um er skyggnst.
í hlýjum sjónum við bryggjuna í
Charlotte Amalía ærslast tveir
dökkir strákar. 0g flestir sem af-
greiða í lúxusbúðunum og þjóna
ferðafólkinu bera þennan fallega
blandaða brúna lit. Eyjabúar eru
afkomendur þess fólks sem dregið
var hlekkjað út úr skógunum á
Gíneuströnd Afríku og flutt í loft-
lausum lestum þrælaskipanna til
eyjanna í Karíbahafi, þar sem St.
Thomas varð brátt aðalumskipun-
arhöfnin og sölustaðurinn. Engir
dökkir þrælar voru þar fyrr en árið
eftir að Friðrik kóngur 3. sendi
menn sína til að leggja undir sig
þessa óbyggðu eyju á árinu 1665.
En þeim mun hraðvirkari urðu þeir
að koma upp þrælahaldi, sem stóð
í 176 ár. Þessi sterku svörtu drátt-
ardýr frá þrælaströndinni entust í
erfiðri sykurræktinni þar sem refsi-
fangar frá Brimarhólmi höfðu gef-
ist upp. Þeir féllu eins og flugur,
svo sem kemur vel fram í hörmung-
arsögu Sigurðar Teitssonar af Is-
landi, sem Kolbeinn Þorleifsson
hefur grafið upp og birtist hér með
í sérramma. En Sigurður kom til
St. Thomas 1686.
Líklega hefur Sigurði eða hlekkj-
uðum Afríkuþrælunum ekki litist
eins vel á og okkur skemmtiferða-
fólkinu þegar þeir af dekkinu á
skipi sínu sáu þessar ávölu hæðir
vafðar grænum gróðri og fallegu
strönd og voga við tært blátt haf,
þar sem má kafa og skoða skraut-
fiska. Allt árið er þar sumar, hitinn
getur farið upp í 35 stig og fer sjald-
an niður fyrir 20 stig, en salt sjávar-
loftið virðist létt að anda að sér.
Vestur-Indíur eru í staðvindabeltinu
og þetta eru austustu eyjarnar, St.
Thomas og St. Jan, sem dönsku
íbúamir lögðu fljótlega undir sig.
Og rétt sunnar má sjá St. Croix sem
þeir keyptu af Frökkum 1733. Nú
eiga Bandaríkjamenn þær, Danir
seldu þeim þær allar þtjár á árinu
1917, fyrir 25 þúsund dali. Þegar
bandaríska sendiráðslóðin á St.
John eins og hún heitir núna, var
seld fyrir tveimur árum fengust
fyrir þennan litla skika 50 milljónir
dala og segir sagan að þá hafi
Danir nagað sig í handarbökin.
Birgðastöð með fólk á fæti
En gróðinn var mikill meðan
dýrðin stóð. Danir buðu öðmm
þrælasölum afnot af þessari höfn á
St. Thomas og að versla með þræla
frá Gíneuströnd Afríku til annarra
eyja. Tóku 1% í toll af viðskiptunum
og 2% fyrir endurselda þræla. Þann-
ig varð St. Thomas ein mikilvæg-
asta birgðastöðin í alþjóðlegri versl-
un með fólk á fæti. A 20 ámm upp
úr 1700 var 3.000 Afríkuþrælum
skipað upp á eynni. Þá bjuggu þar
5.028 manns, þ.e. 524 hvítir og
4.504 þrælar. Ekki að furða þótt
hvitu fjölskyldurnar á sínum lúx-
usbúgörðum væm óömggar. Enda
segir Thorkild Hansen frá þeim
skelfílega atburði sem gekk yfir
íbúa St. Jan 1733, þegar þrælamir
gerðu uppreisn undir forustu Júnís,
höfðingjasonarins frá Afríku, sem
hafði verið slitinn frá fallegu kon-
unni sinni á þrælauppboðinu og hún
Morgunblaðið/Epa
Eyjan St. Jan hetur verið
friðlýst og regnskógurinn hefur
að nýju lagt undir sig gömlu
sykurplantekrurnar. Rockefeller
lagði 1956 fé í að gera
stærstan hluta eyjarinnar að
binðgarði og er vart hægt að
lýsa bví hve fallegt bar er.
Þessir 4.000 íbúar á St. Jan
lifa nú á ferðamönnum, tveimur
millinnum túrista á ári, sem
nióta lífsins á bessum hvítu
ströndum.
seld. Þrælarnir fóru plantekru af
plantekru og skildu eftir sig blóði
drifna slóð, en auðvitað gátu þeir
ekki staðist lið með skotvopn lengur
en þeirra skotfæri entust. Lauk
uppreisninni með því að 50 þeir síð-
ustu héldu út á austasta odda eyjar-
innar við Newfound Bay, eins ná-
lægt Afríku og hægt var að kom-
ast, héldu sameiginlega drykkju og
átveislu og fyrirfóru sér. Mig brest-
ur kjark, á kona Júnís að hafa sagt.
Þá skar hann hana á háls og síðan
sjálfan sig.
Þegar ekið er um St. Jan skilur
maður hvernig þrælarnir gátu falist
svo vel í þessum gróskumikla skógi.
Göngustígana gegnum skóginn
þarf að höggva í gegn með harð-
fylgi. Eyjan St. Jan hefur verið frið-
lýst og regnskógurirtn hefur að
nýju lagt undir sig gömlu sykur-
plantekrurnar. Rockefeller lagði
1956 fé í að gera stærstan hluta
eyjarinnar að þjóðgarði. Og er vart
hægt að lýsa því hve fallegt þar
er. Þessir 4.000 íbúar á St. Jan lifa
nú á ferðamönnum, 2lh milljón túr-
ista á ári, sem njóta lífsins á þessum
hvítu ströndum. Norway skemmti-
ferðaskipið okkar kom þar siglandi
snemma morguns, setti farþegana
á land áður en það sigldi áfram til
Charlotte Amalía. Við sem vildum
nJóta eyjarinnar gátum bara tekið
fetjuna 45 mínútna siglingu yfir til
St. Thomas á eftir því. Svo stutt er
á milli. Krakkarnir sækja eftir 9.
bekk skóla yfir á St. Thomas, eru
fluttir á skólabát. En sú leið reynd-
ist þrælum á flótta ofviða.
í þjóðgarðinum hefur rústunum
af síðustu sykurplantekrunni,
Annaberg, verið haldið við. Þetta
var ein af 88 plantekrum á eynni.
Þar voru 1.900 þrælar og 100 hvít-
ir íbúar. Auk sykursins voru þar
unnar aukaafurðirnar úr reyrnum,
romm eða kildevil og melassi eða
síróp. Með þrælum og harðýðgi var
landið hreinsað og sykurreyrinn
ræktaður í hlíðunum undir brenn-
andi karabískri sól, seigur reyrinn
höggvinn með stuttum hnífum og
fíuttur heim að 12-18 mánuðum
liðnum. Heim í vindmillurnar sem