Morgunblaðið - 09.01.1994, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 9. JANUAR 1994
B 11
Frá sýningu Borgarleikhússins á Evu Lúnu.
Úr kvikmynd Billie August Hús Andanna sem verður frumsýnd hér hjá Sambíóunum'
innan skamms.
— Gastu eitthvað skrifað á þessum tíma?
Ég punktaði hjá mér í gula stílabókt- Ég
skrifaði mörg bréf til mömmu. Ég skrifaði
henni á hveijum degi. Oft á dag. Þangað til
Paula dó. 6. desember klukkan 4 um nótt-
ina. Þá missti ég alveg fótanna. Mér var
sagt að ég yrði að fara í meðferð, taka ró-
andi lyf eða fara í frí. En þá kom mamma
frá Chile með einu lækninguna sem til var.
Hún færði mér pakka með öllum bréfunum
sem ég hafði skrifað henni og sagði: Þetta
eru göng sem þú verður að fara inn í og
ganga á enda, Isabel, til þess að komast út
hinum megin. Það er ekkert sem getur tekið
í burtu sársaukann, engar pillur, engin með-
ferð, ekkert frí. Þú verður að fara inn í sárs-
aukann til þess að komast út úr honum aft-
ur. Þú verður að lifa aftur, skref fyrir skref,
allan þennan sársauka og gangast við hon-
um. Og gera þér grein fyrir því að þú losnar
aldrei við hann, að héðan í frá verður hann
hluti af lífi þínu og tilveru um alla framtíð.
Og þú verður að sætta þig við það.
— Og hún afhenti þér bréfin?
Já. Hún sagði mér að þessi bréf myndu
hjálpa mér að muna, frá degi til dags, frá
mínútu til mínútu, allt sem gerðist. Og hún
bað mig um að lesa þau í réttri röð. Hún
var búin að raða þeim upp í rétta tímaröð
og hafði bundið um þau gult band. Þau eru
þarna, á skrifborðinu mínu.
— Og þú last þau?
Ég las öll bréfin, með hana hérna hjá
mér, og endurupplifði allt sem hafði gerst,
skref fyrir skref. Og þegar ég hafði lokið við
að lesa þau sætti ég mig loksins við að Paula
skyldi hafa dáið. Það var það besta sem gat
gerst úr því sem komið var. Ég áttaði mig
á því að ég hafði gert allt sem í mínu valdi
stóð til að reyna að bjarga henni. En það
var annað sem rann upp fyrir mér, kannski
það mikilvægasta í allri þessari lífreynslu.
Ég sá að ég hafði ýtt öllu til hliðar, vinn-
unni minni, fjölskyldunni, öllu því sem ég
hingað til hafði verið viss um að ég gæti
ekki verið án. Það var sem allt yrði að engu,
nema hún og ég, í þessu herbergi. Hún með
galopin augun, án þess að sjá mig, hún með
heilann sem hættur var að starfa, og ég
gegnt henni. Og skyndilega samþykkti ég
það, að svona hefði það verið og að dauði
Paulu væri óumflýjanlegur.
Og þá sagði ég við sjálfa mig: Jæja, Paula,
fallega stúlkan mín, nú er það búið.
— Hvað gerðirðu? Leyfðirðu henni að
deyja?
Ég lokaði mig inni í herberginu með henni
og sagði: Paula, nú skaltu deyja, nú er það
búið. Ég dái þig. Ég mun alltaf elska þig
og verð hjá þér, alltaf, en nú skaltu deyja
róleg. Ég ætla ekki að halda áfram að betj-
ast. Ég mun ekki halda í þig lengur.
— Og hún dó?
Já. Það mikilvægasta sem ég lærði af allri
þessari þjáningu var, að það eina sem situr
eftir á endanum er ástin sem þú gefur. Ekki
sú sem þér er veitt, vegna þess að Paula gat
ekki gefið mér neitt. Hún gat aðeins þegið.
En sú óendanlega ást sem ég bar til hennar
og um leið vitneskjan um að ég er þess
megnug að elska og gefa á þennan hátt er
mér sem fjársjóður í dag.
Ástin og andarnir
— Hafðirðu aldrei upplifað þetta áður?
Nei, aldrei. Öll mín ástarsambönd í gegnum
tíðina, og þar með talið samband mitt við
bömin mín, hafa verið eins og tvístefnugöt-
ur. Ef þú ert góður drengur þá mun ég dá
þig. Ef þú ert góð móðir þá verður samband
okkar gott. Ef þú ert góður elskhugi þá ska!
ég giftast þér. Það er aðeins ein tilfinning
sem er hafin yfir allar þessar skilyrtu tilfinn-
ingar um ást, aðeins ein tilfinning sem situr
eftir og þurrkast aldrei út og það er sú ást
sem bara er og væntir einskis í staðinn.
— Hefur þetta orðið til þess að þú hefur
aðhyllst einhver trúarbrögð?
Nei. En ef ég gerði það þá yrði það kannski
helst búddismi. Ég trúi á andann, sem að
mínu mati er ekki einvörðungu bundinn við
mannskepnuna, hann er alls staðar í náttúr-
unnif Ég lifí andlegu lffi. Ég er alltaf að
skrifa um anda. Ég trúi því að þeir dauðu
leiði okkur hin sem eftir lifum. Én ég held
ekki að það sé til einhver guð þarna uppi sem
refsar okkur og verðlaunar á víxl og fylgist
með gjörðum okkar. A.m.k. ef ég þyrfti að
biðja til einhvers guðs myndi ég biðja til
góðrar og líknsamrar gyðju með bijóstin full
af mjólk en ekki til einhvers refsandi guðs
sem mismunar þjóðflokkum og þrífst á að-
dáun mannanna, hvílík firra!
— Ertu mjög bitur?
Það er ekki biturleiki. En ég hef elst um
10 ár. Veri þau velkomin. Ég vil ekki gleyma
sársaukanum. Ég vil ekki hætta að gráta.
— Ertu að tala í alvöru?
Já. Ég vil taka það fram að þetta er ekki
masókismi. Ég hlæ og leik mér við barnabörn-
in mín. En ég vil ekki skilja þennan sársauka
við mig. Hann gerir mig að betri manneskju.
— Heldurðu að þú komir einhvern tímann
til með að gefa út þessi bréf? Ég get ímynd-
að mér að þau séu mjög áhrifamikil.
Það myndi enginn hafa áhuga á þeim.
Bréf móður minnar, þau sem hún skrifaði
mér, eru vissulega áhrifamikil. Enda er það
hún en ekki ég sem er skáldið í fjölskyld-
unni. En við gerðum með okkur samning,
ef önnur deyr, brennir hin öll bréfín.
— Tölum um velgengni þína.
Velgengni? Hvaða velgengni? Hvað er vel-
gengni?
— Á bókmenntasviðinu, á ég við.
Ég er hissa á því að bækurnar mínar skuli
seljast svona vel og á öllum þessum tungu-
málum. En hér hefur ekkert breyst. Vel-
gengnin á sér stað utan þess hrings sem ég
lifi og hrærist í. Ég held áfram að vera sú
sem ég var. Barnabörnin halda áfram að
vaxa, það þarf að skipta um bleiur, fara á
markaðinn, og skrifa í átta tíma á dag með
sama lítillætinu og þegar þegar ég skrifaði
fyrstu setninguna í fyrstu bókinni minni. Og
með sömu vissu um að ég viti ekkert í minn
haus. Og að í hvert skipti þurfi ég að búa
allt til upp á nýtt, skrifa nýja bók af því að
ég hef ekkert lært á þeim fyrri.
— Áttu við að þú verðir ekkert vör við
þessa miklu velgengni hér í Bandaríkjunum?
Mjög lítið. Bækurnar mínar eru vinsælli í
Evrópu en í Bandaríkjunum.
— Hvaða augum líturðu á bókmenntir al-
mennt? Hvaða tilgangi þjóna þær?
Ég lít ekki á bókmenntir sem takmark í
sjálfu sér. Ég trúi ekki á að listin sé til listar-
innar vegna. Ég ber enga virðingu fyrir bók-
menntum og reyni að forðast allan hátíðleika
í sambandi við þær. Fyrir mér eru bókmennt-
ir ekkert annað en mögnuð aðferð til þess
að koma aftan að einhverjum og hvísla: Sjáðu,
svona erum við, þetta er til.
— Þú tekur sem sagt bókmenntirnar ekki
of alvarlega? Hlærðu kannski að þeim?
Ég vinn af alvöru en ég tek þær ekki alvar-
lega. Ég elda af alvöru, ég er mjög góð í
að saxa niður lauk og grænmeti, en ég tek
eldamennskuna ekki alvarlega. Ojg það sama
er að segja um bókmenntirnar. Eg skrifa af
mikilli nákvæmni og þolinmæði, en ég held
ekki að bókmenntirnar séu lífsspursmál fyrir
nokkurn mann. Hér áður fyrr fór ég á rithöf-
undaþing og hlustaði á rithöfunda tala um
sjálfa sig og verk sín og á einhvern undarleg-
an hátt þá skammaðist ég mín. Það fór í
mínar fínustu. Þetta að þykjast vera eitt-
hvað, að tala um sjálfan sig eins og einhvern
skapara og um vinnuna sína sem verk... ég
skammaðist mín. Og ég þoldi ekki þegar
þeir voru að greina verkin og skjalla hver
annan, mér fannst það skammarlegt.
— Hvað með bókmenntakennslu í háskól-
um, ertu sáttari við hana en rithöfundaþingin?
Stundum heimsæki ég háskóla og hitti þar
fyrir 30 manna hóp af krökkum sem hafa
verið píndir í heila önn til að leita að táknum
og líkingum í einhverri af bókunum mínum,
táknum og líkingum sem ég kannast alls
ekki við, á stöðum þar sem sagan er það
eina sem skiptir máli. Þá reyni ég að segja
þeim að njóta þess frekar að lesa bókina eins
og ég nýt þess að skrifa hana í stað þess
að vera að greina hana og leita að hliðstæð-
um eða áhrifum...
— Ég las einhverntímann í viðtali við þig
að þú hafir verið með bækur eftir Marquis
de Sade í skólatöskunni þinni þegar þú varst
tólf ára...
í þá daga las ég allt. Allt sem ég komst yfir.
— Og hvað fannst þér um Sade á þessum
árum. Hvað finnst þér um hann í dag?
Mér finnst ekkert varið í hann. Og hann
hefur engin áhrif haft á líf mitt. Ég hef hvorki
orðið sadisti né masókisti af því að hafa les-
ið hann.
Konur og skáldsagan
— Hvaða höfunda heldurðu upp á?
Mjög marga. Núna er ég að lesa bækur
eftir konur sem tilheyra minnihlutahópum í
þessu landi, svartar, kínversk-amerískar, jap-
anskar og suður-amerískar. Þær eru allar
miklir skáldsagnahöfundar og bækurnar
þeirra eru frábærar. Og það sem meira er,
þær eru að hasla sér völl á bókmenntamark-
aðinum í New York, sem hefur til skamms
tíma verið einokaður af hvítum karlmönnum.
Minimalisminn í bókmenntum er að renna
sitt skeið á enda. Enda tími til kominn. Það
hefur orðið ákveðið afturhvarf til epískrar
frásagnar, menn hafa meiri áhuga en áður
á áhrifamættinum í sögunni. Þetta heillar
mig mjög mikið.
— Hvað finnst þér um verk nýjasta nóbels-
verðlaunaskáldsins Toni Morrison?
Hún er einmitt gott dæmi um það sem ég
var að segja. Hún er svört skáldkona og
sagan eða frásögnin í bókunum hennar er
alltaf mjög áhugaverð en á sama tíma er hún
að tala um hluti sem verður að segja frá
eins og þrælahaldið. Hún fjallar um eymdina
og stöðu kvenna. Toni Morrison er fremst í
flokki þessara kvenna.
— Þú ert dökk og lágvaxin, fyrir nokkrum
árum sagðirðu í viðtali að þú vildir gjarnan
skipta á sjálfri þér og hávaxinni, tvítugri
ljósku með stór bijóst. Ertu enn á sömu skoð-
un?
Nei. í dag myndi ég vilja skipta á sjálfri
mér og hávaxinni fimmtugri ljósku með stór
brjóst.
— Ekki yngri?
Nei. Það væri hræðilegt að þurfa að fara
aftur í gegnum þessi síðustu þijátíu ár ævinn-
ar. Nei. Ekki einn dag í viðbót! Nú er ég
komin með 50 ára lífsreynslu og finnst ég
samt ekki hafa aflað mér nema örlítillar vitn-
eskju. Það væri hræðilegt að þurfa að endur-
upplifa allar ástarsorgirnar, gráta aftur yfir
fyrstu hrukkunum, missa allt sem ég hef
misst... Nei, nei. Ekki dag í viðbót.
— Þú sagðir við annað tækifæri að áður
en þú varðst fertug hefði þig alltaf langað
til þess að vera karlmaður. Er það liðin tíð?
Já, það er liðin tíð vegna þess að mér
hefur tekist að gera allt það sem karlmenn
geta gert, auk annars sem aðeins er á færi
kvenna, eins og að eignast börn. En ég fer
ekki ofan af þeirri skoðun minni að líf karl-
mannsins er miklu auðveldara en líf konunn-
ar. Alls staðar í heiminum. Þó það sé sagt
að sá hópur sem verði fyrir hvað mestu að-
kasti í Bandaríkjunum í dag sé hvíti karlmað-
urinn. Femínistar ráðast á hann, svertingjar
ráðast á hann, allir ráðast á hvíta karlmann-
inn.
— Einhvern veginn hef ég það á tilfinning-
unni að þú sért kona sem dreymir mikið.
Er það rétt?
Já. Mig dreymir mikið. Og draumarnir
mínir eru forspáir. Þeir eru mjög nákvæmir.
Til dæmis hefur mig dreymt fyrir um kyn-
ferði barnanna minna og bamabama. Og ég
sé þau fyrir mér eins og þau eiga eftir að
verða á ólíkum skeiðum ævinnar.
— Þú hefur sannreynt það á börnunum
þínum?
Já, það hef ég svo sannarlega. Ég punkta
meira að segja draumana hjá mér til þess
að sjá samhengið í þeim og til að geta ráðið
í þá. Draumarnir mínir endurtaka sig í sí-
fellu. Þeir hjálpa mér oft við að leysa ýmis
vandamál þegar ég er að skrifa.
— Þetta er afar forvitnilegt. Svona draum-
ar hljóta að vera mjög gagnlegir.
Já. Þegar ég sest fyrir framan tölvuna
morguninn eftir get ég leiðrétt það sem ég
hafði skrifað daginn áður. Ég geri mér grein
fyrir villunni og leiðrétti hana um leið.
— Hvað ertu að skrifa núna?
Ég ætla ekki að ræða það.
— Hvers vegna ekki? Boðar það ógæfu
eða viltu koma á óvart?
Bæði og.
— Skrifarðu á hveijum degi?
Já. Og ég lifi eins og hver dagur sé sá
síðasti. Ég er ekki með nein framtíðarplön.
— Veitir þessi lífsmáti þér innri frið?
Já, fullkominn. Sá sem ekki er með nein
framtíðarplön hræðist ekki framtíðina. Ég
einskorða hugsun mína við daginn í dag og
reyni að gera það besta úr honum. Mér finnst
eins og ég sé búin að standa_ skil á öllu. Á
morgun gæti ég dáið róleg. Ég myndi ekki
skilja neinn eftir í örvæntingu. Og það er
mjög gott að vera á þeim aldri sem ég er
núna. Hvort maður er karlmaður eða kven-
maður skiptir ekki eins miklu máli, tíðirnar,
getnaðarvarnirnar, elskhugarnir, ástríðurnar,
allt þetta skiptir mig ekki nokkru einasta
máli lengur. Engu. Það er liðin tíð. Það eina
sem ég finn er eitthvert eftirbragð, ef það
er þá nokkuð.
— Þú talar eins og dæmigerður öldungur.
Ertu að segja að þú sért búin að snúa baki
við kynlífi og öðru slíku sem áhugavert er?
Ég er á nýju skeiði í lífi mínu. Nú er ég
orðin amma, gæslukona, seiðkerling. Ég er
hér til að vaka yfir börnunum svo lengi sem
kraftar mínir endast, vaka yfir fjölskyldunni,
jörðinni. Ég er ekki lengur kynvera sem geng-
ur kaupum og sölum. Ég er ekki að reyna
að draga neinn á tálar.
— Ekki einu sinni William Gordon?
Nei, nei. Ekki einu sinni hann. Við erum
mjög ástfangin en ég hef enga þörf fyrir að
draga hann á tálar. Nú er það ekki lengur
spurning um að tæla hann heldur að deila
með honum lífinu.