Morgunblaðið - 10.02.1994, Blaðsíða 14

14 MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 10. FEBRÚAR 1994
Kynslóðaskipti
í Rússlandi
eftir Þorvald
Gylfason
Rússneskir umbótasinnar hafa
nú þurft að láta í minni pokann þar
austur frá í bili að minnsta kosti.
Hveijir eru þeir annars, þessir
menn? Þeir, sem mest kveður að,
eru ungir og vaskir menn á milli
þrítugs og fertugs, alsaklausir af
óstjórn fyrri ára, vel upplýstir á
alla lund og fullfærir um að skipu-
leggja og útfæra hinar róttæku
efnahagsumbætur, sem eru Rúss-
um bókstaflega lífsnauðsynlegar nú
— og okkur hinum hugsanlega líka,
því að án róttækra umbóta í Rúss-
landi gæti heimsfriðurinn verið í
hættu.
Þessir ungu umbótasinnar eiga
sér eftirtektarverða sögu. Þeir náðu
valdi á ensku á uppvaxtarárum sín-
um með því að hlusta á forboðnar
útvarpssendingar frá útlöndum.
Þeir kynntust líka vestrænum
markaðsbúskaparháttum og menn-
ingu með þessu móti. Þeir lærðu
hagfræði með því að drekka í sig
bækur, blöð og tímarit, sem var
smyglað til þeirra að vestan, enda
var enga nothæfa þjálfun að fá í
þeim fræðum í rússneskum háskól-
um. Þeir tefldu sjálfum sér og fjöl-
skyldum sínum í mikla hættu með
þessu háttalagi. Það þurfti bæði
dirfsku og dug til að búa sig undir
það vandasama verk að reisa Rúss-
land úr rústum. Og rússnesk al-
þýða, einkum í borgum landsins,
kann líka að meta málflutning
þeirra, enda er umbótaflokkur
þeirra hinn stærsti á nýkjörnu þingi
Rússlands.
Umbótasinnarnir hafa hins vegar
hafnað í minni hluta á þinginu
vegna þess, að leifar gamla komm-
únistaflokksins, bændaflokkurinn
og flokkur þjóðemissinna undir for-
ustu hins vitfirrta Zhírínovskís hafa
gert bandalag gegn þeim á þinginu.
Þetta bandalag gegn umbótum á
ekki að þurfa að koma neinum á
óvart, því að það er enginn raun-
verulegur ágreiningur á milli þess-
ara þriggja flokka. Fylgi sitt sækja
kommúnistar, bændaflokksmenn
og Zhírínovskí aðallega í dreifðar
byggðir Rússlands, þar sem fáfræð-
in er mest og fátæktin sárust. Þang-
að sóttu þeir styrk til þess að knýja
fram þau kynslóðaskipti, sem nú
hafa átt sér stað í ríkisstjórn Rúss-
lands: gömlu jaxlarnir eru komnir
aftur.
Hamar og sigð
Nú er landinu sem sagt enn á
ný stjórnað af harðsvíruðum hags-
munagæzlumönnum hamars og
sigðar, það er að segja iðnaðar og
landbúnaðar — undirstöðuatvinnu-
veganna, sem Jósef Stalín kallaði
svo — spilltum og fáfróðum mönn-
um, sem kunna ekkert annað en
að stjóma risafyrirtækjum, sem
framleiða vörur, sem enginn vill
kaupa eða sjá.
Þessir menn mega ekki til þess
hugsa, að gjaldþrota fyrirtæki séu
gerð upp. Nei, þeir ætla sér að
prenta peninga til þess að halda
taprekstrinum áfram hvað sem það
kostar og nota til þess- óhæfan
seðlabankastjóra, sem er af sama
sauðahúsi og þeir sjálfir. Seðlaút-
gáfan tekur á sig ýmsar myndir
undir stjórn þessa manns: hann lét
jafnvel senda nýprentaða seðla í
ferðatöskum úr seðlabankanum til
uppreisnarmanna í Hvíta húsinu í
Moskvu, þegar valdaránstilraunin
stóð sem hæst í haust.
Þessum mönnum er þó vorkunn
að einu leyti: þeir vita ekki betur.
Bækurnar og blöðin, sem þeir hefðu
þurft að lesa til að kunna að stjóma
efnahagslífi lands, voru bannvara í
Rússlandi í 70 ár. Enga gagnlega
menntun til slíkra starfa gátu þeir
hlotið í skólum landsins. Reynslan,
sem þeir hafa af stjórn gjaldþrota
ríkisfyrirtækja, kemur þeim eðlilega
að engu gagni.
Of geyst? Nei, of hægt!
Sumir halda, að Rússar kunni
að hafa farið of geyst í umbætur
síðast liðin tvö ár og umbóta-
sinnarnir hafi hrökklazt úr ríkis-
stjórninni þess vegna. Þetta er mis-
skilningur að minni hyggju. Vand-
inn er miklu fremur sá, að ríkis-
stjórnin fór of hægt í sakirnar, svo
að árangurinn hefur látið bíða of
lengi eftir sér. Sérhagsmunahópun-
um gafst ráðrúm til að draga sig
saman og gera umbótastarfið tor-
tryggilegt í augum margra óþolin-
móðra kjósenda. Þær Austur-Evr-
Þorvaldur Gylfason
„Þessir ungu umbóta-
sinnar eiga sér eftir-
tektarverða sögu. Þeir
náðu valdi á ensku á
uppvaxtarárum sínum
með því að hlusta á for-
boðnar útvarpssending-
ar frá útlöndum. Þeir
kynntust líka vestræn-
um markaðsbúskapar-
háttum og menningu
með þessu móti.“
ópuþjóðir, sem hafa ráðizt í skjót-
ari og djarflegri umbætur, til dæm-
is Pólveijar og Tékkar, hafa þegar
náð miklu betri árangri en Rússar.
Nú spá alþjóðastofnanir upp-
gangi í öllum löndum Mið- og Aust-
ur-Evrópu á þessu ári eftir mikinn
samdrátt síðast liðin tvö til fjögur
ár, en Rússar og aðrar þjóðir Sovét-
Sæstrengsverkefni
Icenets og borgarráðs
eftir Friðrik
Daníelsson
Þegar borgarráð Reykjavíkur
ákvað fyrir rúmu ári að leggja fé
til athugana á útflutningi raforku
um sæstreng benti undirritaður á
hér á síðum þessa blaðs að um
þverbak keyrði kreppuhugsunar-
hátturinn ,ef borgarráð Reykjavík-
ur ætlaði sér að leggja drög að
því að helstu auðlindir þjóðarinanr
yrðu færðar útlendingum á silfur-
fati. Og það án þess að nokkur
uppbygging sem orð er á gerandi
hlytist af í landinu.
Vonandi geta menn nú farið að
eyða ijármunum borgarbúa í vit-
legri hluti. Borgarráð fékk nefni-
lega fyrir jólin skýrslu um forat-
hugn á Icenet-sæstrengsverkefn-
inu. Fékk undirritaður hana til
aflestrar frá borgarritara. Sjálf
forathugunin lá ekki á lausu. Ef
marka má skýrsluna til borgarráðs
var ekki sérlega mikið á forathug-
uninni að græða. Þó virtist af
skýrslunni að dæma sem þeir sem
athugunina hafa unnið hafi gert
sér grein fyrir hversu langsótt
sæstrengshugmyndin er.
Engar hindranir!
Niðurstöður forathugunarinnar
eru heldur rýrar, ef marka má
skýrsluna (sem borgarráð fær frá
framkvæmdastjóra (?) verkefnis-
ins). I fimm punktum, sem flestir
voru sjálfsagðir hlutir löngu áður
en athugunin hófst, eru niðurstöð-
urnar samanteknar og helst talið
fréttnæmt að „... þótt bent hafi
verið á tiltekna áhættuþætti verk-
efnisins, hafa engar veigamiklar
hindranir komið í ljós . ..“! En af
því sem á eftir kemur má ráða að
starfsmenn verkefnisins hafi rekið
augun í hvaða hindranir það eru
sem munu stöðva hugmyndina.
Áhættan of mikil?
I skýrslunni kemur fram, að
takmarkaðar upplýsingar eru til
um rekstraröryggi langra sæ-
strengja. Og telja skýrsluhöfundar
frekari rannsóknir nauðsynlegar.
Sérstaklega virðast menn hræddir
við að ekki verði hægt að finna
og gera við bilanir einhvers staðar
í iðrum Atlantshafsins.
Menn sjá fyrir sér viðgerðarmenn
á bát að velkjast á freyðandi öldum
úthafsins í stórviðri um miðjan
vetur, strengurinn farinn af raf-
magna skeljabrotin á botninum,
gjaldmælirinn stendur (og
vaxtapúkinn fitnar meðan enginn
veit hvernig á að gera við bilunina
á botni Atlantshafs). í dág veit
enginn hvenær verður hægt að
leysa þessi vandamál, miklar rann-
sóknir og reynsla þarf til að koma.
Engin strengjaverksmiðja í
Reykjavík?
Ein af niðurstöðum athugend-
anna er að stytta þarf fram-
kvæmdatímann. Þetta er að sjálf-
sögðu vafasöm blessun, sérstak-
lega fyrir íslendinga. I fyrsta lagi
myndi sú sprenging á vinnumark-
aðnum sem verkefnið ylli verða
kröftugri og eyðileggingarmáttur-
inn meiri en ella. I öðru lagi er
ekki víst að helsta áhugamál borg-
arráðs, þ.e. strengverksmiðja í
Reykjavík, kæmist þá til fram-
kvæmda. Reyndar eru afgerandi
meðmæli skýrsluhöfunda að stren-
girnir verði ekki keyptir í einni
verksmiðju. Þar með minnka til
muna Iíkurnar á að strengverk-
smiðja verði reist í Reykjavík, þar
með er líka fokin ástæða borgar-
ráðs til þess að henda fé borgarbúa
í verkefnið.
Fleiri aðilar
Skýrsluhöfundar telja að vegna
þess hve áhættan sé mikil verði
að fá fleiri aðila inn í verkefnið.
Þetta sýnir að samstarfsaðilar
Borgarráðs treysta fér ekki einir
að halda áfram verkefninu, svo
virðist sem runnið hafi á þá tvær
grímur, ekki furða. Þetta gæti orð-
ið til þess að verkefnið sofnaði
landsmönnum til hagsbóta, en hér
er líka komin viss hætta á að ein-
hveijir risar í Evrópubandalaginu
vilji koma inn í málið til þess að
tryggja yfirráðin yfir bestu orku-
lindum íslands. Með öðrum orðum
að íjárfestingasjónarmiðin (þ.e.
gróðavon innan skamms tíma)
vikju fyrir áhuganum á frambúðar-
aðgengi að orkunni. Borgarráð
Friðrik Daníelsson
„Ég tel brýnt að borgin
dragi sig út úr þessu
gæluverkefni án tafar.
Það eru mörg önnur og
vitlegri verkefni sem
bíða. Af sæstreng verð-
ur lítil varanleg at-
vinnusköpun, lítil
margfeldisáhrif, litlar
tekjur en hagkvæmustu
virkjunarkostirnir sett-
ir undir stjórn aðila er-
lendis.“
Reykjavíkur hefur því ærna
ástæðu á að vara sig á málinu í
þeirri stöðu sem það nú er.
Engin stefna stjórnvalda
Höfundar skýrslunnar til borg-'
arráðs kvarta, sem eðlilegt er,
undan því að það vanti stefnu
stjórnvalda í sæstrengsmálinu.
Auðvitað er það handvömm stjórn-
PowerPoint námskeið
94028
Tölvu- og verkfræöiþjónustan
Tölvuskóli Halldórs Kristjanssonar
Gcensásvegi.tÞ..' íSt 68 80 90
ríkjanna fyrrverandi sitja eftir með
sárt ennið og áframhaldandi efna-
hagssamdrátt. í Úkraínu, sem er á
stærð við Frakkland að flatarmáli
og fólksfjölda, sitja gamlir komm-
únistar enn við völd og sýna engin
umtalsverð merki þess ennþá að
hafa hug á raunverulegum umbót-
um. Þar er ástandið enn verra en
í Rússlandi. Af því geta Rússar
dregið þá ályktun, að þeir ættu
áreiðanlega í ennþá meiri erfiðleik-
um nú, hefðu þeir farið enn hægar
í sakirnar en þeir gerðu.
Margt bendir til þess, að hin
nýja ríkisstjórn Rússlands muni nú
dæla nýprentuðum peningum inn í
gjaldþrota risafyrirtæki um allt land
í auknum mæli. Þetta er gert undir
því yfirskini, að annars muni fólkið
í þessum fyrirtækjum missa vinn-
una. Það er út af fyrir sig alveg
rétt. En það er engin framtíð í því
að halda áfram að binda verkafólk
við vinnu í gjaldþrota fyrirtækjum.
Þvílík fjárfesting í fortíðinni getur
engu skilað nema óðaverðbólgu og
enn meiri hörmungum, þegar upp
er staðið. En þannig er Rússland.
Úti um allt land eru borgir og bæ-
ir, þar sem íbúarnir eiga allt sitt
undir einu fyrirtæki á staðnum eða
kannski tveim eða þrem. Stjórnend-
ur fyrirtækjanna eru yfirleitt fyrr-
verandi eða jafnvel núverandi
flokksmenn. Þeir hafa öll ráð í hendi
sér og halda verkafólkinu í gísl-
ingu. Þeir heimta sífellt meiri pen-
inga af ríkinu til að halda rekstrin-
um gangandi. Þeir hafa engan hag
af að treysta því, að fólkið geti feng-
ið betur launaða vinnu í nýjum arð-
bærum einkafyrirtækjum, sem
verða reist á rústum gömlu ríkisfyr-
irtækjanna. Þeir Vita, að þeir verða
ekki fengnir til að stýra þessum
nýju einkafyrirtækjum, enda kunna
þeir ekkert til slíkra verka. Þess
vegna vilja þeir halda í óbreytt
ástand.
Höfundur er prófessor i viðskiptn-
og hagfræðideild Háskóln íslands.
valda hér að hafa ekki fyrir löngu
tekið af skarið með að auðlindir
Iands (eins og sjávar) verði nýttar
til atvinnu hérlendis. Reyndar
mætti öllum vera ljóst hvaða stefnu
íslendingar hafa hvað varðar nýt-
ingu auðlinda sinn, baráttan um
fiskinn ætti að sýna öllum hvers
landsmenn eru megnugir þegar
kemur að því að standa vörð um
lífshagsmuni þjóðarinnar. Barátt-
an um orkuna virðist þó ætla að
verða ólík baráttunni um fiskinn
að einu leyti: innlendir aðilar eru
virkir þátttakendur í að koma or-
kulindunum undan yfirráðum ís-
lendinga.
Skoðanakönnun!
Icenet-hópurinn svokallaði fékk
virt fyrirtæki til að gera „skoðana-
könnun“ um stuðning við áformin.
Fyrir spurþola voru lagðar nokkrar
leiðandi spurningar þannig að góð-
ar líkur væru á að túlka mætti
svörin sæstrengshugmyndinni í vil.
Hér var semsé um að ræða skoðan-
könnun, ekki könnun. Mér er ekki
ljóst hvort fjármunir Reykvíkinga
hafa farið í þennan loddaraleik, en
aðferðir hagsmunaaðilanna eru
farnar að verða ærið óskammfeiln-
ar.
Þáttur borgarráðs
Ég tel brýnt að borgin dragi sig
út úr þessu gæluverkefni án tafar.
Það eru mörg önnur og vitlegri
verkefni sem bíða. Af sæstreng
verður lítil varanleg atvinnusköp-
un, lítil margfeldisáhrif, litlar tekj-
ur en hagkvæmustu virkjunarko-
stirnir settir undir stjórn aðila er-
lendis.
Borgarráð Reykjavíkur hefur
ekki umboð þjóðarinnar til þess að
koma bestu auðlindum landsins
undir yfirráð útlendinga.
Reykjavíkurborg hefur aftur á
móti, eins og sagan sýnir, afl og
dug til að nýta orku borgarbúum
til hagsbóta. Þar þarf áframhald á.
Höfundur er efnn verkfræðingur.