Morgunblaðið - 06.04.1994, Page 44

44
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 6. APRÍL 1994
Tannfyllingar
Tannaverk-
ar — hvað get-
ur þú gert?

T
GÆSLU
DAGURINN
a#æ&
eftir Ægi Rafn
Ingólfsson
I grein þessari verður fjallað
um fyrstu hjálp þegar slys henda
tennur. Fyrst verður greint frá
veíjagerð tanna og festu þeirra í
kjálka. Síðan verða teknir fyrir
helstu tannáverkar og hver eru
bestu viðbrögð á slysstað.
Gerð tannar
Tönn samanstendur af tann-
krónu og rót (mynd 1). Tannkrón-
an er sá hluti tannarinnar sem
sést og er gerð úr glerungi yst en
tannbeini innar. Rótin er á kafi í
kjálkabeininu. Frá rótaryfirborð-
inu ganga örsmáir þræðir í kjálka-
beinið og njörva þannig tönnina
fasta við kjálkabeinið. Við getum
kallað þessa festingu tannslíður.
Inn í tönninni er það sem í dag-
legu tali er kallað taugin. Hún
gengur eftir tönninni endilangri
og samanstendur af fíngerðum
bandvef, æðavef og taugum.
Tönnin nærist frá æðum sem koma
inn um lítið op við rótarendann.
Brotfall tanna
Alvarlegustu tannáverkarnir
eru þegar tennur falla brott úr
munni. Algengast er að þetta ger-
ist á aldrinum 7-11 ára. Þetta
getur gerst við fall af hjóli, í íþrótt-
um, í leikjum eða þegar „aðilar“
eru mjög ósammála. Framtennur
eru þær sem oftast losna. Fyrsta
hjálp hefur afgerandi áhrif á hvort
viðkomandi tönn verði bjargað. Sá
tími sem tönnin er utan munns
sker úr um það hvort tönnin hefur
það af. Hver mínúta er dýrmæt.
Markmiðið með fyrstu hjálp er að
halda rótarslíðrinu lifandi svo það
geti endurfest tönnina. Þorni það
of mikið, nærist ekki eða verði
„öldugangur":
Kvöldnámskeið 15. aprfl.
„Einstaklingsþjálfun":
Helgarnámskeið 16. og 17. aprfl.
„Frá sársauka til gleði":
Helgarnámskeið 22.-24. apríl.
Kvöldnámskeiö á þriðjudagskvöldum
verða auglýst nánar síöar.
Samverustundir á fimmtudagskvöld-
um út apríl, aðgangur ókeypis.
Leiöbeinandi Dayashakti (Sandra
Scherer), einn virtasti kennari
Kripalumiðstöðvarinnar í 20 ár.
Joeastoóin Heimsljós;
SKEIFUNN: 11 • Sl'MI 67 97 97
fyrir miklu hnjaski deyr það og
tönninni verður tæplega bjargað.
Viðbrögð
Þetta ber að gera á slysstað:
1. Reynið að finna tönnina ef
hún er týnd.
2. Haldið um tannkrónuna og
skoðið rótaryfírborðið. Ef mikil
óhreinindi eru á yfirborði rótarinn-
ar reynið þá að skola þau af með
vatni eða mjólk. Reynið að ná stór-
um óhreinindum varlega af með
hvössu áhaldi eða flísatöng. Aldrei
má nudda yfirborð rótarinnar og
halda allri snertingu á því í lág-
marki.
3. Næst skal halda um tann-
krónuna og reyna að koma henni
fyrir í holunni í munni barnsins
(mynd 2). Fara verður varlega og
ýta jafnt og þétt á eftir þar til
tönnin situr á réttum stað. Munið
að vera viss um að rétt hlið tann-
krónu snúi fram. Þótt tönnin falli
ekki nákvæmlega rétt í holuna
skulið þið ekki hafa áhyggjur af
því. Reynið ekki að þjösna henni
með afli á réttan stað.
4. Ef tönnin vill alls ekki sitja
rétt í tannholunni eða annað veld-
ur því að ekki er hægt að koma
henni í ber að geyma tönnina
þannig að rótarslíðrið þorni ekki
og nærist helst líka. Best er að
geyma hana í mjólk. Líka má vefja
hana varlega inn í þunnan selló-
fónpappír. Ef ekkert af þessu er
við hendi má geyma hana í eigin
munni undir vörinni. Alls ekki má
setja hana í plastpoka með klaka
eða vatni.
5. Síðan ber að hraða sér til
tannlæknis. Ef farið er á slysa-
varðstofu ber að segja móttöku-
fólki þar 'að tönn hafi fallið úr
munni og að það þurfi að sinna
ykkur strax. Þetta er mikilvægt.
Oft þurfa þessar tennur síðan
eftir Hólmfríði
Sigurðardóttur
og Guðrúnu
Magnúsdóttur
Enn einu sinni hangir líf Fæðing-
arheimilis Reykjavíkur á bláþræði.
Það varð mönnum Ijóst einungis
tveimur sólarhringum eftir að
Reykjavíkurborg og Ríkisspítalarn-
ir undirrituðu leigusamning um
Fæðingarheimili Reykjavíkur og
greint var frá að þar yrði opnað
fyrir fæðandi konur nú í byrjun
apríl. Þetta er gífurlegt áfall, eink-
um og sér i lagi þar sem búið var
að lofa því síðastliðið sumar að
Fæðingarheimilið yrði opnað aftur
strax eftir síðustu áramót. Enn og
aftur eru rökin fjárskortur. Ætla
mætti að Ríkisspítalar hefðu haft
nægan tíma til að afla fjárins. Er
ekki líklegra að ástæðan sé vilja-
skortur? Ríkisspítalar ætla nú að
nýta hluta húsnæðisins fyrir glasa-
fijóvgunardeild, sem er svo sem
gott og blessað, en á sú starfsemi
að eiga sér stað á kostnað fæðandi
kvenna? Varla þarf að benda á að
í fyllingu tímans þurfa konur sem
„Sá tími sem tönnin er
utan munns sker úr um
það hvort tönnin hefur
það af. Hver mínúta er
dýrmæt.“
langan meðhöndlunartíma seinna
meir.
Aðrir tannáverkar
Tennur geta líka losnað og
færst úr stað við högg. Þær geta
einnig fleygst inn í kjálkann. Við
slíkar aðstæður er mikilvægt að
fara til tannlæknis strax.
Brotni partur af tannkrónu er
ágætt ráð að varðveita brotið í
plastpoka með blautum klút til að
það þorni ekki. Taka það síðan
með þegar farið er til tannlæknis
eins fljótt og auðið er. Hér ber að
athuga að geymsluvökvi er sitt
hvor þegar brotnar af krónu eða
þegar tönn fellur úr í heilu lagi.
Barnatennur
Hér hefur fyrst og fremst verið
rætt um áverka á fullorðinstönn-
um en barnatennur eru líka mikil-
vægar. Það fer f.o.f. eftir aldri
barnsins hvað best er að gera og
hvað hægt er að gera. Hafíð því
samband við tannlækni strax ef
barnaframtönn verður fyrir áfalli.
Tannlæknirinn metur síðan frekari
meðhöndlun sem meðal annars
stjórnast af því hversu langt er í
að viðkomandi barnatönn falli.
Höfundur er tannlæknir.
fara í glasafijóvgun einnig að fæða
börn sín! Þess skal um leið getið að
í annarri grein leigusamningsins
stendur skýrum stöfum, að húsnæði
Fæðingarheimilisins sé leigt fyrst
og fremst til reksturs fæðingar-
heimilis.
Árið 1991 var fjöldi fæðinga á
fæðingardeild Landspítala 2.564 og
ijölgaði í 3.129 árið 1993, en það
eru rúmlega 800 fleiri fæðingar en
deildin er hönnuð fyrir. Eftir lokun
Fæðingarheimilisins hafa 500
áhættulitlar fæðingar á ári flust
yfir á Landspítala. Þessi flutningur
hefur ekki dregið úr tíðni inngripa,
til dæmis gangsetninga, notkunar
sogklukku/tanga og keisaraskurða,
eins og búast hefði mátt við. Greini-
legt er að álag á starfsfólk og fæð-
andi konur á fæðingardeild Land-
spítala er allt of mikið. Ætla verð-
andi foreldrar virkilega að sætta
sig við núverandi ástand og kyngja
því að fjárskortur komi í veg fyrir
að mannsæmandi aðstæður séu
skapaðar við upphaf lífsgöngu
hvers íslendings?
Ríkisspítalar bjóða nú upp á þann
valmöguleika að fari kona heim
innan sólarhrings eftir að hún hefur
alið barn sitt, á hún kost á heima-
þjónustu Ijósmóður. Einungis 53
eftir Höllu Sigurjóns
Forvarnastarf er vaxandi þáttur
tannlækninga okkar tíma og er
ört lækkandi tíðni tannskemmda
á Vesturlöndum ljós vottur þess
árangurs er náðst hefur með for-
varnaaðgerðum. Bregðist for-
varnastarf er þó margra kosta völ
með fyllingarefnum en árangur
er háður því hve snemma er grip-
ið inn í gang mála. Sé tann-
skemmdin lítil þegar viðgerð fer
fram tapast minna af tannvef,
tönnin er sterkari, fyllingin minni
og viðgerðin er líklegri til að end-
ast betur.
Silfuramalgam er það efni sem
lengst hefur þjónað hinum vest-
ræna heimi. Með tvö hundruð ára
reynslu hefur það því algjöra sér-
stöðu í samanburði við önnur efni
hvað varðar þekkingu og reynslu
á eðli þess, notkun, endingu og
áhættuþáttum sem eru þeim sam-
fara. Þegar á heildina er litið hef-
ur ekkert efni jafnast á við það
að gæðum hvað varðar endingu
og tilkostnað en vel gerð amalg-
amfylling stendur oft óhögguð í
30 ár.
Líffræðileg svörun líkamans við
þessu efni er ekki teljandi. Ofnæmi
fyrir silfuramalgami er afar sjald-
gæf eða sem nemur einum á hverja
milljón manna. Kviksögur um
eituráhrif frá amalgamfyllingum
hafa verið gróflega ýktar. Því er
ástæðulaus ótti almennings við
amalgam, sem oftlega hefur verið
kynt undir með óvandaðri umfjöll-
un fjölmiðla og ólærðra um kvika-
silfur, en það er hluti í efnablöndu
þess, en er þó svo fast bundið að
þess gætir ekki í vessum líkam-
ans. Af umfangsmiklum vísinda-
legum rannsóknum, sem ekki eiga
sér hliðstæðu hvað önnur fylling-
arefni snertir, hafa ekki fundist
merki eiturverkana þess. Það má
telja til einstæðra kosta að amalg-
am lokar með tímanum glufu þeirri
sem óhjákvæmilega myndast milli
fyllingar og tannar með efnabreyt-
ingum og útilokar þannig hættu
sem gæti hugsanlega stafað af
örverum sem borist geta með
munnvatni inn undir fyllinguna og
valda þar skaða. Tannbein hefur
Hólmfríður Sigurðardóttir
konur nýttu sér þennan möguleika
á síðasta ári og er öruggt að þessi
valmöguleiki leysir ekki húsnæðis-
vanda fæðingardeildar Landspítala.
Eftir sem áður veldur lokun Fæð-
ingarheimilisins því, að nær enginn
valmöguleiki er á fæðingarþjónustu
á höfuðborgarsvæðinu.
Við erum ekfyi fyrs(,a kynslóð
„Stöðugt eftirlit hjá
tannlækni, einu sinni til
tvisvar á ári er boðorð
er gildir fyrir unga sem
aldna.“
ekki sjálfstæða blóðrás og hefur
amalgam því enga beina snertingu
við blóðrásarkerfi líkamans.
Gullfyllingar: Það er sammerkt
með gulli og amalgami að þau
eiga að baki langan og farsælan
reynslutíma. Steyptar gullfylling-
ar eru mjög góðar og endast vel.
Þar er tekið mát af tannskurðinum
og fyllingin mótuð og steypt utan
munns og hún síðan límd í tönn-
ina. í sumum tilfellum er þessi
aðferð mjög heppileg en hún hefur
annars þann ókost að miðað við
amalgam er hún talsvert dýrari.
Plastfyllingar: Miklar framfarir
hafa orðið í gerð tannlitaðra fyll-
ingarefna á síðustu tveimur ára-
tugum. Með þeim er unnt að ná
talsverðum árangri hvað útlit
snertir, en því fer fjarri að þau séu
fullkomin. Plastfyllingarefni
styrkt með ólífrænum styrkiefn-
um, svo sem gler og keramiks-
kögnum, hafa reynst vel í framt-
annafyllingar eða þar sem tygg-
ingarálags gætir ekki svo neinu
nemur.
Notkun þeirra við fyllingar í
foijaxla og jaxla eru þó fremur
gerðar að óskum sjúklinga en á
faglegum rökum þar sem ending
þeirra stendur langt að baki ann-
arra efna, einkum amalgams og
gullfyllingarefna. Þó ber að fara
varlega í notkun þessara efna ef
skemmdin er stór og útbreidd.
Lokaorð: Stöðugt eftirlit hjá
tannlækni, einu sinni til tvisvar á
ári er boðorð er gildir fyrir unga
sem aldna og fer það eftir áhættu-
þáttum. Því fyrr sem tannskemmd
er stöðvuð með hreinsun og fyll-
ingu, því minni og fallegri og ódýr-
ari er viðgerðin. Það er besta ráð-
ið, ásamt góðri tannhirðu, að
hamla gegn skemmdum og varan-
legum tannmissi. Betri er heil tönn
en vel fyllt.
Höfundur er tannlæknir.
Guðrún Magnúsdóttir
kvenna sem berst fyrir rétti Fæð-
ingarheimilisins. Iðulega hafa
stjórnmálamenn gefíð fögur loforð
sem hafa verið svikin og er
skemmst að minnast kosningalof-
orðs Sjálfstæðisflokksins vorið
1990, sem rann svo eftirminnilega
út í sandinn. Borgarstjórn og stjórn-
arnefnd Ríkisspítaja æt,tu pú að sjá
Fæðingarheimilið — þrætu-
epli stj ómmálamanna?