Morgunblaðið - 24.04.1994, Side 7

MORGUNBLAÐIÐ
MANNLÍFSSTRAUMAR
SUNNUDAGUR 24. APRIL 1994
B 7
VÍS\ND\/Af hvetju erjafnt hlutfall kynjanna best?
LEIKIR NÁTTÚRVNNAR
„Leikur og einungis leikur ger-
ir manninn fullkominn", Fri-
edrich von Sciller.
Leikur er veigamikill þáttur í
andlégri og líkamlegri þróun
manns og dýrs. Allir sem fengist
hafa við kennslu af einhveiju tagi
skilja að árangurinn byggist sum-
part á því hversu
vel tekst að sam-
ræma form og
framsetningu
þekkingarinnar
lífi leiksins. 1
rauninni má
segja að leikurinn
sé árangursrík-
asta aðferða-
fræði þekkingaröflunar, sú sem
náttúran hefur nýtt sér óspart.
Ýmsar greinar nútíma raunvís-
inda hafa sýnt fram á að margvís-
Ieg skipulagsform náttúrunnar
hafa þróast á grundvelli lögmála
og ferla sem líkjast á margan
hátt reglum vel þekktra leikja.
Þetta á við um mismunandi þró-
reynslu sem lífverurnar öðlast af
umhverfinu og öðrum lífverum
þess. Þróun útsjónarseminnar er
best lýsbs'em lærdóms- og leik-
ferli eða „lærleik“, margt er reynt
og það aftur sem gefur góða
raun. Hinu er sleppt. Maynard
Smith hefur þróað stærðfræðileg
líkön sem lýsa því hvernig lífver-
urnar smám saman læra þá út-
sjónarsemi sem dugar þeim best
til framfærslu.
Lærleikurinn fer fram á mis-
munandi skipulagsstigum og yfir
mismunandi langan tíma. í lífi
einstaks dýrs gerast hlutirnir
hratt og oft með fullum og vit-
rænum skilningi dýrsins. Dýrið
lærir af reynslunni og nýtir sér
það í framtíðarviðureign sinni við
dagleg vandamál. Hinsvegar er
um að ræða lærleik sem spannar
löng tímabil og einkennist af
ómeðvituðum ferlum sem leiða til
ástands og hagræðingar sem
geta verið heilum stofni eða jafn-
vel flokki margra stofna til stór-
kostlegra framfærslubóta. Tök-
Vitanlega geta einstök dýr
ekki ráðið kyni afkvæma sinna
og því verður að taka röksemda-
færslunni sem hér var notuð með
varúð. Náttúrarf hefur engu að
síður lært að hagkvæmast er að
hafa kynin tvö í jöfnum hlutföll-
um ef markmið hvers einstakl-
ings er að eignast sem flest af-
kvæmi. Þetta á ekki við ef það
er hlutverk einungis fárra ein-
staklinga að eignast afkvæmi og
annarra samfélagsþegna að sinna
uppeldi þeirra á einhvern hátt.
Einnig undir slíkum kringum-
stæðum hefur náttúran þróað þá
útsjónarsemi sem þjónar henni
best til að ná takmarki sínu. I
báðum tilfellum hefur það tekið
náttúruna dágóðan tíma að finna
rétta lausn. I tvíkynja samfélagi
hefur hún jafnvel hagrætt hlutum
svo að ef röskun verður á hlut-
falli kynjanna þá grípur hún til
ráðstafana sem hliðra hlutfallinu
aftur til jafnvægis. Kannske ræð-
um við það einhverntíma seinna.
eftir Sverri
Ólafsson
s ______________
SKULDABRÉF - ÖRUGG FJÁRFESTING
Skuldabréf að nafnverði kr. 25.000.000 til sölu.
Vextir 5% fastir. Lánstími 25 ár.
Vísitala lánskjara. Gjalddagar 1 á ári.
Trygging veðbandalausar fasteignir.
Greiðandi fasteignafyrirtæki sem getið hefur sér
góðs orðs fyrir skilvísi og öryggi í rekstri.
Lysthafendur leggi tilboð inn á auglýsingadeild
Mbl. merkt: „Örugg fjárfesting - 25“.
Eitt ár á beimavistarsköla í Danmörku
Hefur þú hug á að stunda skóla í eitt ár þar sem þú munt upplifa
margt, þurfa að takast á við ýmislegt og þar sem þú getur eignast nýja
vini? Þá mun Vamdrup Efterskole eiga vel við þig.
Vamdrup Efterskole er heimavistarskóli sem hefur pláss fyrir 50 ung-
menni á aldrinum 14-18 ára. Við tökum á móti nemendum frá Dan-
mörku og öðrum Evrópuríkjum.
Fræðileg jafnt sem verkleg kennsla - grunnskólapróf - fjölbreyttir tóm-
stundamöguleikar: Blak, körfubolti, fótbolti, sund, söngur, tónlist, leik-
list, stjörnufræði og náttúrufræði, stangveiði og útivera - skólaárið hefst
1. ágúst 1994.
Upplýsingafundur verður haldinn í Reykjavík í byrjun maí.
Hringið eða skrifið til okkar til að fá nánari upplýsingar og bækling:
Vamdrup Efterskole, Tástrup Valbyvej 122, DK-2635 Ishoj, Danmörku.
Sími: 90 45 43 99 55 44 Símbréf: 90 45 43 99 59 82
unarstig efnis og forms, allt frá
hátterni frumeinda efnisins til
þeirra félagslegu reglna sem ríkja
í samfélagi manns og dýrs. A
undanförnum árum hefur „leikja-
fræði“ verið beitt með áhugaverð-
um árangri til skýringar á hátt-
erni dýra og annarri tilhögun
náttúrunnar.
Sameiginlegt flestum leikjum
er að uppistaða þeirra er samspil
tilviljunar og reglna. Oft er ten-
ingi kastað en framhaldið er
ákveðið af reglum leiksins. Síðan
er teningnum aftur kastað, áhrifa
reglnanna gætir á ný og svo
framvegis. Við þekkjum þetta úr
Lúdó, Matador og mörgum öðrum
leikjum. Samspil tilviljana og
reglna leiðir til niðurstaðna, sem
geta verið góðar fyrir suma leik-
endur en slæmar fyrir aðra. Ein-
faldur leikur sem þessi á sér
margt sameiginlegt með þeim
ferlum sem leiða til myndunar
og þróunar nýrra lífsforma. Til-
viljunin ein skapar ný lífsform
en reglur leiksins, þ.e.a.s. lögmál
náttúrunnar, ákveða síðan hvert
verður hlutskipti hins nýja forms,
þ.e. líf eða dauði.
Nútíma leikjafræði hefur fært
lífvísindamönnum nýja mögu-
leika til að skilja betur þá þætti
sem hafa áhrif á gangfræði þró-
unar. Helsti forsvarsmaður þess-
arar stefnu er lífvísindamaðurinn
John Maynard Smith við Sussex-
háskólann í Brighton. Hann hefur
beitt aðferðum leikjafræði til að
rannsaka það hvernig útsjónar-
semi (strategia) einstakra lífvera
og tegunda þróast með þeirri
um eftirfarandi dæmi. Af hverju
er hlutfallið á milli kynjanna í
tvíkynja samfélagi sem næst því
að vera 50:50? Flestum mun lík-
lega finnast spurningin fáránleg,
en hún er það ekki frá vísinda-
legu sjónarmiði. Nokkrir lífvís-
indamenn hafa velt henni fyrir
sér í marga áratugi! Leikjafræði
Maynards Smiths tekst að skýra
fyrirbærið á mjög eðlilegan hátt
og er sá árangur á meðal þeirra
bestu sem kenningin kann að
hrósa sér af.
Frá þróunarfræðilegu sjónar-
miði má segja að „framleiðsla"
afkvæma sé eftirsóknarverðasta
takmark lífvera jarðarinnar.
Eftirfarandi dæmi sýnir okkur
að til þess að hver einstaklingur
nái því takmarki er best fyrir
tvíkynja samfélag að hafa hlut-
fallið á milli kynjanna 50:50.
Tökum kvenlífveru sem við köll-
um A. A. eignast afkvæmi B sem
getur verið af hvoru kyninu sem
er. Gerum ráð fyrir að hlutfallið
á milli kynjanna í kynslóð B sé
3:1, kvenkyninu í vil. Nú veljum
við af handahófi lífveru C úr
kynslóðinni sem kemur á eftir
B. Hveijar eru líkurnar á því að
A sé amma C? Til þess að svo
sé þarf B vitanlega að vera for-
eldri C. Það er augljóst að ef B
er kvenkyns þá eru líkurnar á
því að það sé foreldri C 3 sinnum
minni en ef B er karlkyns. Til
þess að eignast sem flest barna-
börn af kynslóð C er því „hag-
kvæmara" fyrir A að eignast af-
kvæmi af því kyni sem minna er
af, §g ÁjMlj
8-vikna
Þjálfun 3-5x í viku
-tröppuþjálfun
-tækjaþjálfun og útiskokk
Fitumælingar og viktun
-ítarlegar niðurstöður
úr fitumælingu
Fræðslufundur
-þú færð uppskriftir af
léttum réttum
5 heppnir sem mæta vel
á námskeiðinu fá
frítt 3ja mánaða kort
námskeið fyrir karlmenn
AGUSTU OG HRAFNS
SKEIFAN 7 108 REYKJAVÍK S. 689868
ÞU KEMST I TOPP FORM !