Morgunblaðið - 24.04.1994, Page 8

8 B
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 24. APRÍL 1994
eftir Súsönnu Svavarsdóttur
„ÍSLENSKI stjórnandinn reyndist frábær sendiherra. Hann náði fram full-
komnu jafnvægi krafts og viðkvæmni, og stórkostlegri túlkun í sænska verkinu
(eftir Hilding Rosenberg), sem samið er fyrir strengjasveit. Við fengum að
heyra meira en nóturnar sjálfar. Með ótrúlegum skýrleik skynjuðum við mikla
friðsæld ... Ég get ekki látið hjá líða að lýsa hversu vel Guðmundur Emilsson
skilaði sínu hlutverki, bæði gagnvart hljómsveitinni og áheyrendum. Hann
stjómaði af nákvæmni og krafti ogtúlkunin var af lífi og sál.“
Guðmundur Emilsson
segir frá erilsömu lífi sínu
sem hljómsveitarstjóri,
tónlistarstjóri Ríkisút-
varpsins og akademískur
tónlistarmadur
annig lýsir fiðluleik-
arinn og gagnrýn-
andinn Gabby Avila
Simpson tónleikum
sem okkar eigin
Guðmundur Emils-
son stjórnaði í Quito
í Andesfjöllum, í
2.800 metra hæð í
því framandi landi
Ekvador. Gagnrýn-
in birtist í E1 Commercia 28.
nóvember síðastliðinn, fáein-
um dögum eftir að Guðmund-
ur varði doktorsritgerð sína
við háskólann í Bloomington
í Bandaríkjunum. Maðurinn
hlýtur að hafa verið hátt uppi
í orðsins fyllstu merkingu.
„Já, ég var svo sannarlega
hátt uppi. Ég stóðst doktors-
vömina í Bloomington aðeins
tveimur dögum áður en ég
hélt til Suður-Ameríku. Það
var fjallstindur minn í nám-
inu, sem ég hafði verið að
nálgast í mörg ár samhliða
mikilli vinnu hér heima.
Ég var hátt uppi, akadem-
ískt. Ég var glaður. Það var
í mér feginleiki. Stemmningin
þessa dagana var um leið
dálítið magnþrungin, vegna
þess að ég hafði ekki tæki-
færí til að vinda ofan af mér
eftir vörnina, heldur fór ég
beint út í bíl, sem fór með
mig beint út í flugvél, sem fór
með mig beint upp í fjöllin í
allt annarri heimsálfu, í altt
aðra menningu, allt aðra
sögu. Þar var allt annað fólk.
Bara það að takast á við
hið þunna loft í 3.000 metra
hæð var átak í sjálfu sér.
Utlendingar fóru móðir og
másandi niður landganginn
úr vélinni og stóðu þannig við
færibandið í leit að töskum."
í 7. himni
- Hvemig leið þér?
„Það var ótti í mér, því ég
vissi það sem frægt er, að í
fyrsta og eina skiptið sem
Leonard Bernstein hné niður
á hljómsveitarpalli var þegar
hánn stjómaði hljómsveitinni,
sem ég var að fara að stjóma,
Fílharmóníuhljómsveit
Ekvadors — á sama stað —
við sama púlt. Það má því
segja að allt hafi lagst á eitt
að gera þetta spennandi.
Það var farið með mig upp
á hæsta tind, á efstu hæð í
hóteli. Mér var öllum lokið
þegar ég stóð á 7. hæð og
horfði yfir Quito. Ég sagði við
sjálfan mig: „Nú hlýt ég að
vera í 7. himni.“
- Hvað kom til að þú fórst
að stjóma á fjallstindi?
„Það var ósköp einfalt. Hér
hafði hljómsveitarstjóri verið
á ferð. Hann var frá Quito.
Ég þekkti hann ekki baun.
Hann var hér til að kynna
tónlist frá heimalandi sínu,
en kom á tónleika hjá íslensku
hljómsveitinni, sem ég stjórn-
aði. Og á dauða mínum átti
ég von en ekki því að hann
færi að bjóða mér til Quito.
En hann gerði það nú samt.
Það hafði staðið til alllengi
að ég þekktist boðið, þegar
ég fékk boð frá vinkonu
minni, Aliciu Terzia að heim-
sækja hana til Buenos Aires.
Hún hafði líka komið á tón-
leika til mín, .sem ég stjómaði
í Frakklandi og víðar. Hún
hafði, af eigin hvötum, haft
samband við tvær hljómsveitir
í Argentínu og mælt með
mér. Eg hafði heyrt um hvor-
uga þeirra áður. Og ég var
ekki fyrr búinn að vinna í
Quito en ég hélt til Lima í
Perú, þar sem þeir voru næst-
um búnir að týna farangrin-
um mínum í 60 mínútna
stoppi, áður en ég hljóp út í
vél til Buenos Aires. Ég var
seinastur um borð.
Frá Buenos Aires var hald-
ið út í buskann. Ég vissi ekk-
ert hvert ég var að fara. Við
fórum til Mar del Plata, sem
er sumarleyfisstaður ríka
fólksins fyrir sunnan Buenos
Aires og rekur sína eigin sin-
fóníuhljómsveit, eigið leikhús
og aðrar „lista“-semdir fyrir
útvalda. Þarna komst ég í
tæri við þekktasta píanóleik-
ara Argentínu og við spiluðum
saman tilbrigði Um stef eftir
Paganini, eftir Rakhmanínov.
Hljómsveitin þarna var unaðs-
Ieg, píanóleikarinn var unaðs-
legur og áheyrendur voru
unaðslegir. En það sem var
eftirminnilegt við vikuna
þarna, var atburður sem átti
sér stað á tónleikunum.
Þegar við vorum rétt að
koma að hápunkti verksins,
fóru ljósin. Það varð grafar-
þögn og kolniðamyrkur í hálfa
mínútu. Þá var allt í einu
hrópað „bravó“ úti i sal og
svo var byijað að klappa og
klappa þar til Ijósin komu aft-
ur. Þá kláruðum við taktana
sem við áttum eftir og klapp-
ið í myrkrinu rann saman við
klappið í lokin.“
Kappakstur á tveimur
hjólum
- Hvert svo?
„Næst var ferðinni haldið
til San Juan, við rætur Andes-
fjalla í Argentínu. San Juan
er menningarmiðstöð fylkis-
ins sem borgin er staðsett í.
Þá gerðist nokkuð sem
verður mér ógleymanlegt.
Gestamóttakan á hótelinu í
Mar del Plata gleymdi að
vekja mig snemma á sunnu-
dagsmorguninn, sem ég átti
að halda af stað. Ég þurfti
að komast landleiðina til Buen
os Aires í veg fyrir flugvél,
sem átti að fara til San Juan.
Þegar ég vaknaði var rútan
farin og það var leitað að öll-
um mögulegum farartækjum
til að koma mér til Buenos
Aires. Það var leitað að rellu,
reynt að fá rútubíl og meira
að segja flugvél. Leiðin var
löng og ég átti að vera kom-
inn í flug eftir þrjá tíma. Mér
var sagt að það væri útilokað
að ná þessu. Það þafði aldrei
gerst að þessi landleið væri
farin á þremur klukkustund-
um. En þegar þeim varð ljóst
hvað ég var „desperató", var
hringt í víðfræga kappakst-
urshetju, sem sagðist skyldu
koma mér til borgarinnar á
þremur tímum — en hann lof-
aði ekki að ég kæmist þangað
lifandi.
Ég sagði, já takk“ og borg-
aði fyrirfram.
Þetta var sá agalegast
kappakstur sem hægt er að
fara í; gegnum mýrlendi, þar
sem þúsundir nautgripahjarða
voru á hlaupum. Þegar við
komum á tveimur hjólum á
flugvöllinn, var búið að loka
vélinni. Samt tókst mér á ein-
hvern hátt að tala mig mn í
vélina og komst í tæka tíð til
San Juan, á fyrsta farrými.
1 San Juan kynntist ég ein-
hverjum dásamlegasta tón-
leikasal, sem ég hef komið í.
Þetta var 1.500 manna salur
með fullkomnu konsertorgeli
og nýtísku hljóðveri inn-
byggðu. Þama flutti ég píanó-
konsert eftir Grieg, sinfóníu
eftir Síbelíus og fleira gott.
Það er skemmst frá því að
segja, að ég komst heim fýrir
rest, eftir allar þessar stiklur.
En ég man hvað ég var hissa,
þegar ég skráði mig inn á
hótelið í New York á heim-
leið, sem Dr. Emilsson. Ég
var hissa, vegna þess að ég
hafði ekki haft tíma til að
velta því fyrir mér að ég hafði
náð langþráðum áfanga."
- Verður eitthvert fram-
hald á tónleikahaldi þínu í
Suður-Ameríku, eða fékkstu
nóg af hraða, hæðum og hita?
„Allar þessar hljómsveitir
hafa boðið mér að koma aft-
ur. í San Juan hefur mér ver-
ið boðið að stjórna í maí, júlí
og ágúst. Það er ekki búið
að ganga frá dagsetningum
hjá hinum tveimur hljómsveit-
unum. Síðan hefur fjórða
hljómsveitin bæst við. Hún er
í Entre Rios (Borginni milli
fljótanna), sem er ein af stór-
borgum Argentínu.
Það má segja að Suður-
Ameríka sé alit í einu, og fyr-
irvaralaust, orðin snar þáttur
í lífí mínu. Ég sem vissi varla
hvar Amasonfljótið var.
Það hlægilegasta við þetta
var að ég hafði heitið mér því
að ef ég fengi einhvern tím-
ann næði til að klára doktors-
prófið mitt, með öllu bröltinu
hér heima, skyldi ég fara í
heimsreisu. En það varð bara
Suður-Ameríka, sem hefur
heillað mig algerlega upp úr
skónum: Náttúrufegurðin,
mannauðurinn, menningar-
sagan og öll þessi framandi
fegurð."
- Hvað er eftirminnilegast
úr ferðinni?
„Það sem er kannski eftir-
minnilegast af þessu öllu,
voru kynni mín af Mariu Kod-
ama Borges, ekkju Luis Borg-
es, þjóðskálds Argentínu, sem
ég hitti fyrir tilviljun í ellefu
milljóna borg, sem hún sýndi
mér um miðnætti að loknum
tónleikum. Hún bað síðan
kærlega að heilsa Vigdisi for-
seta, sem hún hafði hitt áður
— og reyndar komið til Is-
lands — og Matthíasi Johann-
essen.“
Til Evrópu
En þótt Guðmundur Emils-
son hafi heillast af Suður-
Ameríku, hefur hún ekki verið
eini viðkomustaður hans. í
fyrra fór hann einnig í tón-
leikaferð með franskri hljóm-
sveit um Frakkland og Þýska-
land. Efnisskrá hljómsveitar-
innar var tileinkuð íslandi,
tónlist og konum.
„Mig langaði að hylla þjóð-
höfðingja okkar með því að
leggja áherslu á íslenska tón-
list og tónlist eftir konur.
Alma mater Vigdísar er ein-
mitt í Grenoble, en þaðan var
hljómsveitin, Ensemble
Instrumental de Grenoble.
Fjórar íslenskar konur voru
með í ferðinni; Sigrún Eð-
vaidsdóttir fiðluleikari, Bryn-
dís Halla Gylfadóttir sellóleik-
ari, Elísabet Waage hörpu-
leikari og Mist Þorkelsdóttir
tónskáld. mezzósópran. Við
fluttum verk eftir spænska
konu, Mariu del Alvear; verk
sem var tileinkað íslandi.
Einnig fluttum við verk eftir
Aliciu Tersia og frumfluttum
þar að auki verk eftir bæði
Atla Heimi og Þorkel Sigur-
bjömsson. Þetta var gríðar-
lega krefjandi efnisskrá, var
útvarpað í Köln og vakti mikla
athygli.
Þaðan héldum við til Bonn,
þar sem okkur veittist sú
ógleymanlega stund að leika
í marmaraslegnum konsert-
sal, sem gerir hvort tveggja
í senn; að hýsa í hvelfingu
neðansvið, handrit Beetho-
vens og að standa við lágreist-
an fæðingarstað hans þar í
borg. Þar gerðist eitthvað
undursamlegt að allra mati,
sem við munum búa að. Sjáðu
fyrir þér mynd: Laufskrúðið
í garðinum speglaðist í kol-
svörtum marmaranum yfir
hljómsveitinni svo úr varð ein-
hvers konar dáleiðsla sem
minnti kannski einna helst á
hið þekkta ljóð Valéry,
„Kirkjugarður við hafið“. Ég
hafði áðuj-. farið í tónleikaferð
með þessari hljómsveit um
Frakkland. Reynslan með
þeim í Bonn var einstök. Og
nú stefnir í þriðja ævintýrið
með þessari hljómsveit. Ég fer
til fundar við forsvarsmenn
hennar í maí til að ganga frá
samningi þar um. Það er til-
hlökkunarefni."
- Varstu ekki líka í Rúm-
eníu?
„Jú. Það forfallaðist stjórn-
andi í Búkarest, stuttu fyrir
tónleika. Þá þekkti maður
mann, sem þekkti mann, sem
þekkti mig. Sá spurði hvort
ég væri ekki til í að skjótast
til Rúmeníu til að stjórna
Þjóðarfílharmóníuhljómsveit
Rúmeníu í Búkarest. Mér
fannst þetta sniðug hugmynd
En mér þótti hún ekki eins
sniðug hálfri klukkustund áð-
ur en tónleikarnir áttu að
hefjast og ég var að leita mér
að leigubíl á einhveijum kol-
vitlausum stað. Þegar ég loks-
ins komst að tónleikasalnum
voru vopnaðir verðir við dyrn-
ar, sem sögðu að ég færi ekki
inn. Ég var við inngang sem
ég hafði notast við alla vikuna
og reyndi að útskýra á minni
sérstæðu rúmensku: „Músík,
Maestro, TíVí, Radíó,“ hvert
erindi mitt var. En vörðurinn
bifaðist ekki. Ég var að verða
dálítið áhyggjufullur. Maður
reynir að vera ekki með mikil
læti við vopnaða verði, en ég
varð að komast inn.
Fyrir tilviljun kom einhver
fiðlari í ganginn og sá mig
standa þarna úti. Hann út-
skýrði fyrir verðinum hvaða
erindi ég ætti inn í þetta hús
og þá var mér sagt að þetta
væri ekki rétti inngangurinn
fyrir hljómsveitarstjórann „á
tónleikakvöldinu". Ég rétt
slapp inn á sviðið áður en
tónleikamir hófust."
í Rúmeníu gerðist svolítið
sem kom mér algerlega í opna
skjöldu, í hreinskilni sagt.
Strax eftir 1. sinfóníu Beet-
hovens urðu mikil fagnaðar-
læti, sem auðvitað glöddu
mig. En þegar leið á tónleik-
ana magnaðist þessi hávaði.
í lok tónleikanna ætlaði svo
allt um koll að keyra. Ég átti
þessu ekki að venjast — og
allra síst ofan af íslandi, svo
ég taldi að það hlyti að vera
einhver eðlileg skýring á
þessu. Ég spurði aðstoðar-
mann minn baksviðs hvort
þetta væri alltaf svona í Búk-
arest. Hann sagði að svo væri
ekki. Ég spurði hvort þeir
væru bara svona elskulegir
að ráða klapplið og hver borg-
aði það. Ég hélt að það væri
kannski svona kommúnísk
hefð. Nei, hann sagði að svona
móttökur væru afar sjaldgæf-
ar. Fólkið væri bara ánægt.
Enn þann dag í dag trúi
ég því varla. Þetta kom svo
flatt upp á mig. En mér hefur
verið boðið að stjórna þessari
hljómsveit aftur í vetur og ég
hlakka mikið til.“
í Finnlandi starfar ein stór-
kostleg hljómsveit, Avanti!.
Hljómsveitin flytur eingöngu
tónsmíðar eftir nútíma tón-
skáld og henni stjórna aðeins
lágvöxnu, ungu, finnsku
risamir Ésa Pekka Salonen
og Jukka Pekka Saraste —
einmitt þeir tveir sem urðu
heimsfrægir hljómsveitar-
stjórar um þrítugt. Þeirri
hljómsveit stjómaði Guð-
mundur, en það eru ekki einu
tónleikarnir sem hann hefur
stjórnað í Finnlandi. Og gagn-
rýnendur í því landi hafa
skirfað um hann leiftrandi
góða dóma. Olavi Kauko hjá