Morgunblaðið - 07.08.1994, Blaðsíða 12

Morgunblaðið - 07.08.1994, Blaðsíða 12
12 SUNNUDAGUR 7. ÁGÚST 1994 MORGUNBLAÐIÐ Herför til Haítí? eftir Ásgeir Sverrisson PÓLITÍSK gæfa og beiting hen'alds hafa oftlega farið saman í gegnum tíðina. Sagan sýnir að stjórnmálamenn í vanda hafa í nokkr- um minnisverðum tilfellum náð að snúa póli- tísku gæfuhjóli sínu við með því að efna til mannvíga og eyðileggingar. Sú kenning að hentugt sé að skapa sameiginlegan óvin þeg- ar vandi steðjar að þjóð og ráðamönnum hefur almennt verið viðurkennd á vettvangi stjórnspeki allt frá dögum Niccolo Machia- velli. Nú þegar Bandaríkjastjórn hefur tekist að fá samþykki Sameinuðu þjóðanna fyrir því að fara með hernaði gegn herforingja- stjórninni á Haítí í nafni lýðræðisins vaknar sú spurning hvort Bill Clinton forseti telji sig með þessu vera að tryggja eigin hag eða hagsmuni þjóðar sinnar. Þegar litið er til stöðu forsetans og ríkjandi stjórnmálavið- horfs i Bandaríkjunum nú um stundir virðist sem Bill Clinton hafi farið offari í máli þessu. Hann kann einnig að hafa skaðað langtíma- hagsmuni Bandaríkjanna reynist hann ekki tilbúinn til að standa við stóru orðin. Eldheitir stuðningsmenn AÐDÁENDUR Jean-Bertrand Aristide telja hann til helgra manna. Aristide var kjörinn með rúmum 67% atkvæða árið 1990 en óvíst er hversu mikinn stuðning hann á vísan nú. / útlegð JEAN-BERTRAND Aristide, hinn útlægi forseti Haítí, ávarpar öryggisráð Sameinuðu þjóðana. Forverum Clintons í embætti tókst ágætlega upp í herför- um sínum. Ronald Reagan gulltryggði endurkjör sitt með innrás á eyjuna Grenada árið 1983 og George Bush forseti naut gífurlegra vinsælda eft- ir að hafa safnað saman liðsafla til að hrekja innrásariið Saddams Hus- seins íraksforseta frá Kúveit. Árás Reagans á Líbýu árið 1986 vakti almenna gieði og einnig lagðist það vel í bandarísku þjóðina er Bush hrakti fyrrum bandamann sinn, Manuel Ántonio Noriega, frá völd- um í Panama með innrás árið 1989. Eftir að hafa sent stolt breska heimsveldisins, flotann, hálfa leiðina yfir hnöttinn til að beija á Argent- ínumönnum boðaði Margaret Thatc- her til kosninga og var endurkjörin forsætisráðherra Bretlands. En viðhorfin breytast og þau geta breyst snögglega. Þrátt fyrir glæsta sigra í Panama og við Persaflóa náði George Bush ekki að sigra for- setaframbjóðanda demókrata, Bill Clinton. Eitt síðasta embættisverk Bush var að senda bandarískt inn- rásarlið til Sómalíu til að stilla til friðar með villimönnum þar. Þessi herför í nafni kærleika og mannúð- ar breyttist í martröð, sem banda- ríska þjóðin vill ekki endurtaka. Kjósendur í Bandaríkjunum töldu tímabært að tekist væri á við brýn úriausnarefni í bandarísku samfé- lagi og höfnuðu stríðshetjunni í kosningunum haustið 1992. Nú hef- ur eftirmaður hennar, sem kom sér hjá herþjónustu, mótmælti Víet- nam-stríðinu og taldi mikilvægast að tryggja hommum rétt til að deyja fyrir föðurlandið, í huga að fara með hemaði á hendur herforingja- stjóminni á Haítí, smáeyju á Karíba- hafi, sem á sér enga lýðræðishefð. Einstök samþykkt Samþykkt Sameinuðu þjóðanna, sem í raun kveður á um að heimilt sé að koma herforingjunum á Haítí frá með hervaldi, er einstök í sögu samtakanna. Þetta er í fyrsta skipti sem öryggisráðið hefur lýst sig til- búið til að leggja blessun sína yfír hemaðaríhlutun í þessum heims- hluta, sem Bandaríkjamenn hafa löngum litið á sem áhrifasvæði sitt, raunar allt frá því Monroe-kenning- in var sett fram 1823. Þeir Reagan og Bush höfðu enga slíka samþykkt að styðjast við er þeir sendu innrás- arliðið til Grenada og Panama. Samþykktin er einnig einstök fyr- ir þær sakir að Bandaríkjamönnum tókst að fá öryggisráðið til að fall- ast á þá skilgreiningu ráðamanna í Washington að ástandið á Haítí væri í senn ógnun við frið og stöðug- leika í þessum heimshluta og græfi undan trúverðugleika Sameinuðu þjóðanna. Þetta orðalag vísar til sjö- undu greinar stofnsáttmála Samein- uðu þjóðanna sem heimilar afskipti af innanríkismálum við slíkar að- stæður og var m.a. notað er blásið var í herlúðra gegn sveitum Sadd- ams Husseins. Þótt leiðtogi herfor- ingjastjómarinnar, Raoul Cedras, sem rændi völdum árið 1991, hafi brotið loforð um lýðræðisumbætur, flótamannastraumur hafi verið gíf- urlegur og mannréttindi fótum troð- in verður ekki séð að ástandið á Haítí verði borið saman við það sem ríkti í Kúveit og réttlæti þar með innrás. Með sama hætti væri að minnsta kosti unnt að réttlæta inn- rás á Kúbu og sú spurning hlýtur að vakna hvort kúbanskir flótta- menn taki ekki að þrýsta á um slíka herför láti Bandaríkjamenn til skar- ar skríða gegn Cedras og undirsát- um hans. Refsiaðgerðimar sem gripið var til eftir vaidarán hersins hafa kallað algjöra einangrun yfir eyjaskeggja. Ekki var þó úr háum söðli að detta. Haítí er fátækasta ríkið í þessum heimshluta en nú má segja með sanni að ástandið sé skelfilegt. Barnadauði er mikill og skorturinn algjör. Saga Haítí er um margt einstök. Samkennd hefur aldrei einkennt þjóðlífið frá því landið hlaut sjálf- stæði frá Frökkum árið 1804 í einu þrælauppreisn sögunnar sem heppn- ast hefur. Bandaríkjamenn hafa nokkra reynslu af því að freista þess að hafa áhrif á þróun innanrík- ismála á Haítí. Árið 1915 voru bandarískar innrásarsveitir sendar til eyjunnar til að koma þar á stöð- ugleika. Sú heför stóð yfir í 19 ár og þegar bandarísku hermennirnir kvöddu árið 1934 hafði ástandið lítt skánað. Duvalier-feðgarnir ill- ræmdu, „Papa Doc“ og sonur hans „Baby ■Doc“ voru einráðir á Haítí frá 1957 til 1986 en klofningurinn blossaði upp á ný eftir að sá yngri hafði hrakist frá völdum. Lýðræðis- legum kosningum var frestað, valdarán framin og skipuleg Reynist Bill Clinton ekki tilbúinn til aö standa vió hótanir sínar veikir hann stöóu sína og skað- ar langtímahags- muni Bandaríkj- anna. Leggi hann til atlögu viö her- foringjana ó Haítí veröur það hins vegar þvert á vilja þings og þjóðar grimmdarverk héldu áfram að ein- kenna mannlífið rétt eins og í tíð Duvalier-feðganna og öryggislög- reglunnar, Tontons Macoutes. Tvær þjóðir búa í raun á Haítí og því minnir ástandið um margt á það sem ríkir víða í Afríku til að mynda í Rúanda og Búrúndí. Ann- ars vegar fara múlattar, sem fengið hafa franska menntun, og leifarnar af ættarveldi Duvalier-feðganna sem í sameiningu hafa staðið fyrir skipulegu arðráni og kúgun á smá- bændum. Hin þjóðin samastendur af „múgnum" sem yfirleitt er ólæs, er dekkri á hörund og talar kre- ólsku. Menningin er einstök, hjátrú og galdrahyggja viðvarandi, og það var úr þessum jarðvegi sem upp spratt Jean-Bertrand Aristide, sér- vitur og öfgafullur prestur sem kjör- inn var forseti Haítí árið 1990. Þar fór saman sú sérkennilega blanda grimmdar, galdrahyggju, trúar og frelsisþráar sem löngum hefur ein- kennt þjóðlífið á Haítí. Þennan mann vill Bandaríkjastjórn nú leiða á ný til valda á Haítí. Engill eða sálsjúkur marxisti? Jean-Bertrand Aristide hefur líkt sjálfum sér við franska byltingar- manninn Robespierre og hefur þrá- faldlega lýst yfir aðdáun sinni á Che Guevara. Aðdáendur hans segja að þar fari Martin Luther King Haítí en andstæðingarnir segja hann sálsjúkan marxista. Aristide hefur verið helsti málsvari svonefndrar frelsunarguðfræði í heimalandi sínu, þeirrar kenningar að kirkjunni beri að láta til sín taka með róttækum hætti í samfélaginu til að unnt reynist að uppræta fá- tækt og mismunun. Frelsunarguð- fræðingar hafa þegar haft mikil áhrif í ríkjum Mið- og Suður-Amer- íku þótt margir kirkjunnar menn í Evrópu telji kenningar þeirra hæpn- ar. Aristide kom fram sem fulltrúi hinna allslausu sem jafnan nefna hann „Spámanninn.“ Hann gerðist helsti hatursmaður öryggislögregl- unnar, Tontons Macoutes, og for- dæmdi opinberlega þau djöfullegu grimmdarverk sem sveitir þessar frömdu. Hann varð þekktasti leið- togi Ti Legliz, „Litlu kirkjunnar" en svo nefndist hreyfing róttækra guðfræðinga sem töldu sósíalis- mann vísustu leiðina til að kalla fram Guðs vilja á jörðu hér. Þegar Haítíbúar náðu fram hefnd gagn- vart þeim sem áður höfðu pyntað þá lýsti Aristide yfir því að hann gæti ekki sem prestur fordæmt of- sóknir á hendur liðsmönnum Tont- ons Macoutes. Hann gæti aðeins tjáð sig um slíkt athæfi sem sál- fræðingur en hann lagði einnig stund á þá fræðigrein í háskóla. Á Haítí komst Aristide brátt í helgra manna tölu. Hann varð sam- einingartákn fyrir þjáningar hinna ómenntuðu og allslausu og ekki spillti fyrir að af honum tóku að fara réttnefndar kraftaverkasögur eftir því sem fleiri morðtilræði ör- yggissveitanna mistókust. Þannig segir sagan að öryggislögreglumað- ur einn hafi ætlað að að myrða Aristide í kirkju einni en að hann hafi tæmt byssu sína og afhent prestinum hana er hann stóð frammi fyrir þessum helga manni. í sjálfsævisögu sinni víkur Aristide að þessum atburði og segir að engu sé líkara en byssukúlur fái ekki grandað honum. Árið 1990 tókst loks að hrinda í framkvæmd kosningum á Haítí. Aristide hlaut 67,5% atkvæða og var kjörinn forseti. Sjö mánuðum síðar var hann kominn í útlegð eft- ir 27. valdaránið í sögu Haítí. Sú breiðfylking, sem stóð að baki Ar- istide og tryggja átti að umbóta- stefna sú sem hann boðaði kæmist í framkvæmd, riðlaðist fljótlega eft- ir kjör hans. Skrílræði var innleitt á Haítí. Forsetinn gortaði sig m.a. af því opinberlega að hafa fengið hæstarétt landsins til að lengja fangelsisdóm yfir þekktum foringja Tontons Macoutes með því að tala beint til lýðsins. Þetta gerði hann með því að gefa í skyn að elia yrði valdi beitt og hinir seku teknir af lífi með því að snara yfir þá log- andi hjólbörðum. Á Haítí kallast þessi aftökuaðferð „Pere Lebrun“ og er sú nafngift sótt í auglýsingar umsvifamesta hjólbarðasala lands- ins. Presturinn hrópaði til stuðn- ingsmanna sinna og spurði hvort þeir væru tilbúnir til að beita „Pere Lebrun“ væri ekki farið að vilja alþýðunnar. Það nægði. Áristide hefur oftar vikið að „Pere Lebrun" á opinberum vett- vangi. í ræðu einni sem hann flutti eftir að lýðurinn hafði fengið breytt dómi hæstaréttar sagði hann m.a: „En hvað þetta er undursamlegt verkfæri. . . það er lítið og sætt og lyktar vel . . . hvert sem farið er vilja menn anda því að sér“. Fullvíst er talið að hundruð manna hafi fallið eftir múgæsingarsam- kundur sem þessa á þeim stutta tíma sem Aristide var við völd á Haítí. Gegn spillingu og „manninum í Róm“ Aristide er 41 árs, fæddur 15. júlí 1953. Hann kveðst snemma hafa ákveðið að verða prestur en frá fimm ára aldri hlaut hann menntun á vegum kaþólskrar reglu sem stofnuð var á 19. öld og kenn- ir sig við heilagan Frans frá Sales. Hann lauk guðfræðinámi frá ríkis- háskólanum í Haítí árið 1979 og lagði síðan stund á framhaldsnám í Jerúsalem og Lundúnum. Á þess- um árum bætti hann hebresku og arabísku við þau sjö tungumál sem hann talaði fyrir. Aristide sneri heim og tók vígslu árið 1982. Málflutn- ingur hans þótt strax fremur öfga- kenndur og yfirmenn hans töldu nóg

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.