Morgunblaðið - 22.09.1994, Side 22

22 FIMMTUDAGUR 22. SEPTEMBER 1994
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Ólíkir listamenn
BJARNHEIÐUR Jóhannsdóttir: „Umbrot II“.
Nýjar bækur
■ í byijun skólaárs kemur ævin-
lega út talsvert af nýjum náms-
gögnum hjá Námsgagnastofnun,
en stofnunin gefur næstum ein-
göngu út námsefni fyrir grunn-
skólastig. Eftirfarandi bækur eru
komnar út:
■ Mályrkja I eftir Þórunni Blön-
dal. Fyrsta kennslubókin af þremur
í nýjum námsefnisflokki í móður-
máli fyrir unglingastig grunnskól-
ans. Myndir gerðu Freydís Krist-
jánsdóttir, Þóra Sigurðardóttir o.fl.
Kennslubókin er 228 bls.
■ Mál í mótun eftir Kolbrúnu
Sigurðardóttur og Þóru Kristjáns-
dóttur. Önnur bók af þremur í
námsefnisflokki um réttritun og rit-
un sem einkum er ætlaður 10-12
ára bömum. Myndir gerði Anna
Cynthia Leplar. Grunnbókin er 112
bls.
■ Blákápa Guðný Ýr Jónsdóttir
og Silja Aðalsteinsdótir völdu. Þetta
er hin fyrsta af þremur lestrarbók-
um sem einkum eru ætlaðar 10-12
ára bömum. í þessari bók er bók-
menntaefni frá mismunandi tímum
og ýmsum þjóðum. Verulegur hluti
Gylfaginningar er endursagður svo
að texti hæfi aldri lesenda. Bókin
er 196 bls.
■ Rigning í Osló eftir Harald
Skjonsberg. Þetta er unglingasaga,
sem skrifuð er á léttu máli, einkum
með þá lesendur í huga sem em
stirðlæsir. Hilmar Hilmarsson
þýddi. Bókin er 78 bls.
■ Lífríkið á landi eftir Eddu Ei-
ríksdóttur, Jenný Karlsdóttur, Þór-
eyju Ketilsdóttur og Þorvald Örn
Arnason. Fjallað er um mismunandi
gróðurlendi á Íslandi og villt dýr
sem þar lifa. Myndir em eftir Jón
Baldur Hlíðberg. Margar ljósmyndir
em í bókinni sem er 96 bls.
■ Náttúruverkefni. Þýðing og
staðfærsla: Sigrún tíelgadóttir. Hér
er um bandarískt verkefnasafn að
ræða sem ætlað er kennurum og
leiðbeinendum bama á gmnnskóla-
aldri. Einkum er fjallað um náttúm-
dýr, umhverfi þeirra og náttúm-
vemd. Kennaraháskóli íslands,
Landvemd og umhverfísráðuneytið
styrktu þýðinguna. Efninu er komið
fyrir í möppu og er 240 bls.
■ Lítum á samskiptin eftir Ólaf
Oddson, Jóhönnu Hinriksdóttur,
Ólöfu Björgu Steinþórsdóttur, Soff-
íu Pálsdóttur og Torfa Hjartarson.
Litskyggnuflokkur sem gefínn er
út sameiginlega af Námsgagna-
stofnun, Rauða krossi íslands og
íþrótta- og tómstundaráði Reykja-
víkur. Með efninu er ýtt undir um-
fjöllun um mannleg samskipti frá
ýmsum hliðum, fjallað um ábyrgð
manna og möguleika í samskiptum
við aðra. ljósmyndimar tók Ragnar
Th. Sigurðsson.
Fyrirætlanir mínar. Þýtt og
staðfært af Guðbjörgu Vilhjálms-
dóttur. Þessi bók tilheyrir námsefn-
isflokknum Margt er um að velja
og er hér um að ræða þriðju og
síðustu vinnubókina í þessum
flokki, Teikningar gerði Rebekka
Rán Samper, en ljósmyndir tók Jó-
hanna Ólafsdóttir. Bókin er 54 bls.
■ Skólasund. Þýtt af Magnúsi
Diðrik Baldurssyni og Baldri Ing-
ólfssyni, en Auðun Eiríksson frum-
og endursamdi og aðlágaði efnið
að íslenskum aðstæðum.Eininu er
komið fyrir í lausblaðamöppu og
er 397 bls. að stærð. .
■ Verkefni fyrir vasareikni. Ut
em komin fjögur hefti af fímm sem
einkum eru ætluð 7-11 ára bömum.
Verkefnaheftum þessum er ætlað
að kynna ungum bömum notkun
vasareikna sem hjálpartækis í
reikningi. Bækurnar eru 12-16 bls.
að stærð.
MYNPLIST
Gallcrí Stöðla-
kot/Gallcrí
Ö m br a/ Ga11crí Sólon
Islandus
LEIRLIST/VEFN AÐ-
UR/MÁLVERK
Gallerí Stöðlakot: Opið kl. 14—18 alla
daga til 2. október. Gallerí Úmbræ
Opið kl. 13-18 þriðjud.-laugard. og
kl. 14-18 sunnud. til 5. október.
Gallerí Sólon íslandus: Opið alla daga
kl. 11-18 til 3. október. Aðgangur
ókeypis
SUMIR telja rangt að fara hratt
yfír á listasviðinu, jafnvel þó mikið
sé framboðið. Það getur verið erf-
itt að standast freistingarnar fyrst
á haustin, þegar fjöldi sýninga opn-
ar hverja helgina á fætur annarri,
og listunnendur mega hafa sig alla
við að fylgjast með. Hinir sömu
telja að helst beri að skoða aðeins
eina sýningu á dag; þannig fái við-
komandi myndlist fyllilega notið
sín, án truflana frá öðrum sjónm-
innum.
Þetta er mikil þröngsýni. Hver
sá sem eitthvað hefur gert af því
að sækja listasöfn eða sýningar
veit að hið andstæða er nær sanni;
list styrkir list, veitir innsýn í vinnu-
brögð ólíkra aðila og gefur listunn-
endum gott tækifæri til að meta
mismunandi efni ekki síður en við-
horf til þess sem unnið er með.
Samanburður felst ekki endilega í
að meta þurfi hlutina með orðunum
betra eða lakara, heldur varpa ólík-
ar listgreinar oft skemmtilega ljósi
á þá þætti sem tengja þær saman
ekki síður en að greina þær. Þetta
á vissulega við um þær þijár sýning-
ar, sem hér verður fjallað um, þar
sem efnið, rýmið og minningamar
eru í öndvegi hjá ólíku listafólki.
Bjarnheiður Jóhannsdóttir
í Stöðlakoti er ung leirlistakona
að halda sína fyrstu einkasýningu
í höfuðstaðnum, nýkomin erlendis
frá. Bjamheiður Jóhannsdóttir fór
hefðbundna Ieið í gegnum listnám
hér á landi og útskrifaðist úr leir-
listadeild MHI fyrir tveimur ámm,
en síðan leitaði hún á ókunn mið
og hélt til Listiðnaðarakademíunn-
ar í Ungveijalandi, en þaðan lauk
hún námi nú í vor.
Bjamheiður sýnir hér rúmlega
tuttugu leirverk, mörg þeirra afar
smá, eins og rýmið í Stöðlakoti
kallar eftir. Það er maðurinn í nátt-
úrunni og náttúran í manninum
sem hafa orðið henni að yrkisefni:
„Eitt augnablik höfum við verið hér
á yfirborði jarðarinnar og skilið
eftir okkur ótal spor. Náttúrunni
tekst þó að má þau út hægt og
bítandi, eins og okkur mennina.
Við teljum okkur máttug, bjóðum
henni byrginn, byggjum upp það
sem hún brýtur niður og reynum
að ná taumhaldi á henni. Ég reyni
að fanga þessa baráttutilfinningu
í sumum verka minna, en í öðrum,
náttúmsýn mína í augnablikinu;
náttúruna í mér.“
Verkin sem Bjamheiður sýnir
hér vann hún í Ungverjalandi með
ýmsum fornum vinnuaðferðum og
er fróðlegt að sjá hversu mismun-
andi áferð og efnigildi leirsins verða
eftir því með hverjum hætti verkin
voru brennd. Við einstakar myndir
er m.a. nefnd viðarbrennsla, kola-
brennsla og saltbrennsla, en í
mörgum verkanna er einnig að
finna járn eða aðra málma, svo að
möguleikar efnanna em margvís-
legir. Áferð, litir og styrkur mótast
að miklu leyti af þessum þáttum.
Verkin eru að mestu unnin sem
höggmyndir og vinnsla formanna
er oftar en ekki þungamiðja verks-
ins. „Umbrot“ (nr. 2 og 3) sýna
þetta vel; hér hverfast formin að
nokkru um miðlægan ás, tákn hins
manngerða í náttúmnni, sem klýf-
ur hana og markar. Bjarnheiður
notar oft gamla járnhluti á
skemmtilegan hátt í verkunum,
eins og sem tákn sólar í „Svört
verða sólskin" (nr. 4) eða sem fálm-
ara hins hægfara dýrs í „Kemst ..."
(nr. 7), en eftir sem áður virðist
þéttleiki formanna vera aðalvið-
fangsefnið, jafnvel í þeim myndum
sem eru smærri um sig, eins og
t.d. „Veðrun“ (nr. 12 og 13).
Hér er um að ræða fyrstu einka-
sýningu listakonunnar og þar sem
flest verkin vom unnin á námsvett-
vangi má í raun líta á sýninguna
sem hvom tveggja í senn, upphaf
og endi. Endi á formlegu námi, þar
sem margvísleg verkkunnátta hef-
ur skilað sér með ágætum, einkum
þegar litið er til þeirra efnisþátta
sem koma fram í vérkunum, og
jafnframt upphafíð á sjálfstæðum
listferli, þar sem eigin formhugsun,
efnisval og þrautseigja á eftir að
ráða öllu um framtíðina.
Upphafið lofar vissulega góðu,
og er rétt að benda áhugafólki um
leirlist að líta inn.
Guðrún Gunnarsdóttir
Hefðin er rík í veflistinni ekki
síður en í ýmsum öðrum miðlum
myndlistarinnar. Hún er hins vegar
ávallt fyrst og fremst viðmiðun
tímgns, sem miða má annað við,
og einmitt þess vegna hefur vef-
listafólk verið óþreytandi að leita
nýrra leiða að því marki að skapa
ríkulega myndlist á þessu sviði,
hvort sem það hefur verið með því
móti að reyna ný og óvænt efni,
form eða framsetningar.
Guðrún Gunnarsdóttir hefur ver-
ið dijúg á þessu sviði. Auk hinna
hefðbundnari verka, þar sem hún
hefur einnig leitað nýrra leiða í
notkun efna og sköpun þrívíddar,
hefur Guðrún undanfarin ár unnið
talsvert með pappír og tágar, þar
sem rýmisgildi verkanna hefur ver-
ið í aðalhlutverki; á sýningunni hér
eru komin til ný efni, en viðfan-
gefnin eru enn svipuð - það sam-
spil rýmis og efnis, sem verður til
af veikum þráðum.
Fyrr á þessu ári dvaldi Guðrún
í norrænni gestavinnustofu í Berg-
en í Noregi og þau smáu verk sem
hér getur að líta eru að hluta til
afrakstur starfsins þar. Að þessu
sinni hefur listakonan kosið að
vinna með grannan vír, og jafnvel
með gúmmii - hvoru tveggja efni
sem fremur má tengja vélum og
iðnaði en frjálsri listsköpun. Öll
verkin eru fyrst unnin sem lengjur,
en síðan vafín um miðju, og mynda
þannig þétta heild; út frá þeirri
miðju geisla þau eigindi verkanna,
sem mestu skipta - samspil vefnað-
ar _og rýmis.
í verkunum á sýningunni nálgast
Guðrún þetta viðfangsefni með
ólíkum hætti. í þeim verkum sem
nefnd eru „Japanskt ljóð“ (nr. 1-7)
er vírinn vafínn í afar þéttan hring,
þannig að gúmmílengjurnar mynda
knippi neðan af, og líkingin við
japanskt myndlétur er ekki illa til
fundin. í „Vöxtur“ (nr. 8-10) er
líkt og fálmarar gangi út frá
blómknöppum, og skapi rými fyrir
framan verkin, sem getur reynst
varasamt, jafnvel hættulegt; hin
óreglulega liðun víranna út frá
miðjunni styrkir þessa ímynd hins
hættulega svæðis.
Á meðan þessi stærstu verk leita
þannig út á við, byggja „Gildrur"
(nr. 11-19) á hinu andstæða; í
þeim er rýmið umvafið, verndað frá
umhverfinu með einföldum hætti.
Þar sem verkin eru opin inngöngu
í annan endann er nafngiftin við
hæfí, þar sem hún vísar til hætt-
unnar; á hinn veginn gæti einnig
falist í þessu rými sú vernd, sem
gjarna er kennd við púpustigið,
hinn verndaða dvala, áður en loka-
þáttur lífsins hefst. Verkið „Fley“
(nr. 20) er vissulega þessa eðlis,
þar sem rýmið er lokað, vemdað á
allar hliðar.
Á sýningunni er Guðrún að vinna
áfram að athugunum á eðli og sam-
hengi rýmis og efnis, líkt og hún
hefur verið að gera um nokkuð
skeið. Vírinn hentar ágætlega til
þessa, bæði sökum meðfærileika
og þess hversu opin verk úr þessu
efni hljóta að verða. Með þessu
hætti er unnið á ystu mörkum vef-
listarinnar og rýmiskennd högg-
myndalistarinnar er á næsta leiti;
þannig tengjast ólíkir listmiðlar
sterkum böndum, enda viðfangs-
efnið fyrst og fremst gildi rýmis-
ins, þó efnislegar forsendur kunni
í fyrstu að virðast ólíkar.
Thor Vilhjálmsson
Af þessari sýningu má merkja,
að það eru þó nokkur sannindi í
kenningunni um að starf á einu
sviði lista tengist æði oft virkum
áhuga á öðrum sviðum. Thor starf-
ar auðvitað fyrst og fremst á sviði
ritlistarinnar, en jafnvel í hlutverki
rithöfundarins hefur hann staðið
myndlistinni nærri; hann skrifaði
snemma bækur um listamenn -
og er þar skemmst að minnast
bókar um Kjarval í útgáfu Helga-
fells fyrir nákvæmlega þijátíu
árum - og hefur í gegnum tíðina
skrifað íjölmargar greinar í blöð,
tímarit, bækur og sýningarskrár
um einstaka listamenn, sem og
myndlistina almennt; það ætti því
ekki að koma á óvart að hann hafi
nokkuð snert á henni sjálfur.
Þessi sýning var opnuð sama dag
og nýjasta bók Thors kom út hjá
Máli og menningu, og má því segja
að ritverkið hafi átt hug hans allan
undanfarið. Rithöfundurinn nefnir
í lítilli sýningarskrá að myndsmíðin
sé honum öðrum þræði hvíld í átök-
unum við orðið: „Mér þykir gott
að grípa í að mála, teikna, að rissa
myndir til að auka mér yndi, mér
til hugarléttis og geri mér löngum
að leik, í viðlögum, oft í skorpum,
á hlaupum og á flakki, eða í góðu
næði — í stormahléi og þó hvessi."
Myndirnar bera þessarar tilurðar
nokkur merki. Flest verkin eru
komin tíl ára sinna, gjarna unnin
á dagblöð (1962 hafa ítölsk blöð
greinilega verið góð undirstaða) og
jafnvel borðdúka, þannig að hið
tilfallandi tilefni hefur greinilega
verið ráðandi; hér er ofið út frá
ljósmyndum í blöðunum, bætt við
þær og einstakar fígúrur gæddar
lífi og lit, þar sem aðeins var grám-
inn áður.
Sumar myndanna eru nokkuð
„kjarvalskar" í sér, eins og „Hrúð-
urkallar" (nr. 1) og „Fiskur að
baki“ (nr. 19) og ekki óeðlilegt,
enda Thor mikill vinur og aðdáandi
meistarans. Ýmsar myndir bera
síðan með sér að vera það sem
nefna mætti kaffihúsaföndur, en
stöku sinnum hafa vaxið úr slíku
sterk myndverk, sem vert er að
benda á; af slíkum má nefna
„Fundur" (nr. 13) þar sem allra
lita mannverur koma saman í þétt-
um hóp, og loks „Tvö“ (nr. 16),
þar sem sterkur svipur afbrýðisem-
innar magnar upp flötinn.
Myndverk af þessu tagi munu
þó ætíð fyrst og fremst bera keim
af uppruna sínum { leik, og eru í
raun minningarbrot af vissu tagi,
dagbók í myndformi. Verkið „Tólf
vindstig" (nr. 22) er einmitt gott
dæmi þessa; einföld mynd unnin á
sýningarprógram ber með sér
minningu átakadags, þegar mátt-
arvöldin voru að leika sér á úthaf-
inu. Persónuleg gildi slíkra verka
eru óumdeilanleg og vissulega
gætu þau átt erindi við þröngan
hóp, þó hinn almenni listunnandi
fái sjaldnast notið þeirra með sama
hætti.
Eiríkur Þorláksson