Morgunblaðið - 09.10.1994, Blaðsíða 12

12 B SUNNUDAGUR 9. OKTÓBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
Hvernig
væriað
vinnalín?
„Hvernig væri að rækta lín?“ hét grein um línrækt-
artilraunir á Hvanneyri sem birtist í Morgunblað-
inu í ágúst 1993. Greinin virðist hafa vakið at-
hygli því að töluvert hefur verið um fyrirspurnir
varðandi línrækt á Hvanneyri í kjölfar birtingar
hennar. Hugmyndin um línrækt hefur sem sagt
fallið í góðan jarðveg og því tekur Þorgerður
Ragnarsdóttir ásamt Jóhönnu Pálmadóttur
hér þráðinn upp að nýju.
INGIBJÖRG Styrgerður Haraldsdóttir á línakrinumn undir Eyjafjöllum.
BLÓM ASKREYTING með línstráum
frá Breiðholtsblómum.
LÍNSTRÁ, þverskurðarmynd: 1. yfirhúð, 2. sáldvefur með
trefjaríkum frumum, 3. trefjafruma, 4. viðaræðar, 5.
stöngulhol
UPPSKERAN komin í hús. Á myndinni eru frá vinstri, Guðbjörg Aðalheiður, Anna Aðalheiður,
Ásgeir Þórarinn, Ingibjörg Styrgerður og Guðfinna ísold
Tilraunir, sem gerðar hafa
verið með línrækt hér á
landi á þessari öld, hafa
lofað góðu. Línið hefur
sprottið vel, náð um það bil 60-80
sentimetra hæð, og vinnslupróf
benda til að það sé nothæft, til
dæmis í spuna, pappírsgerð og
ymsa skrautmuni. Síðastliðið sum-
ar bar lín sem Ingibjörg Styrgerð-
ur Haraldsdóttir, veflistakona,
ræktaði undir Eyjafjöllum full-
þroska fræ, í fyrsta skipti svo vit-
að sé hér á landi. Vöndur úr upp-
skeru hennar er til sýnis í byggða-
safninu í Skógum. Árangur Ingi-
bjargar Styrgerðar bendir til að
undir Eyjafjöllum séu ákjósanleg-
ar aðstæður til ræktunar líns. Lín
vex vel í röku lofti og nokkuð
vindasömu veðri en ekki mjög
köldu. Líni þarf að sá nokkuð
snemma á vori eða strax og klaki
fer úr jörðu. Það fer síðan eftir
því hve snemma er hægt að sá
og hversu vel viðrar hve fljótt lín-
ið blómgast en yfirleitt gerist það
ekki fyrr en síðla sumars. En þrátt
fyrir árangur sem gefur ástæðu
til bjartsýni virðist vera erfitt að
koma línrækt á íslandi af tilrauna-
stigi og vinna línvinnslu brautar-
gengi.
Ástæðurnar eru sjálfsagt marg-
ar. í löndum litlu sunnar í álfunni
er aldagömul hefð fyrir ræktur
og vinnslu líns. Þar hafa öll nauð-
synleg tæki og tól þróast í aldanna
rás og þar er notagildi plöntunnar
vel þekkt.
Hér á landi lætur engan sig
dreyma um línvinnslu í stórum
stíl eins og t.d. í Austur-Evrópu.
Nær er að ætla að vinnsla líns
gæti þróast sem spennandi viðbót
við hefðbundinn handiðnað, jafn-
vel sem aukabúgrein í smáum stíl.
Til að það geti orðið þarf að-
stöðu, samastað fyrst og fremst,
og handhægar vélar til að létta
erfiðustu vinnslustigin. Þá er sér-
staklega átt við þegar línið er
brákað og þistað, þ.e. þegar verið
er að bijóta og slá viðarkennda
stöngla plöntunnar frá trefjunum
sem sóst er eftir til spuna. Fyrir
vinnslu þarf línið að vera skrauf-
þurrt og húsnæði fyrir vinnsluna
þarf því að vera hlýtt, þurrt og
vel einangrað svo að mögulegt sé
að þurrka línið nógu vel. Það geng-
ur ekki að nota hvaða tilfallandi
hjall sem er til vinnslu líns. í gamla
daga var línið þurrkað í sérstökum
kofum, sem kyntir voru við opinn
eld. Svo duglega var kynt að
stundum kviknaði í öllu saman.
Magnús Óskarsson, tilrauna-
stjóri matjurta á Hvanneyri, fór í
heimsókn til Noregs síðastliðið vor
og kynnti sér þar meðal annars
línrækt. Samkvæmt upplýsingum
hans kostar sérhannaður vél-
búnaður til að vinna lín og und-
irbúa fyrir spuna um eina og hálfa
milljón íslenskra króna. Ofan á
þennan kostnað má síðan reikna
með einhverjum kostnaði vegna
húsnæðis.
Þær tilraunir sem gerðar hafa
verið undanfarin ár og núna
standa ýfir, t.d. á Hvanneyri og
austur undir Eyjaijöllum, hafa
verið unnar af fólki sem er knúið
áfram af einskærum áhuga. Við
Búvísindadeild Bændaskólans á
Hvanneyri er Mæva Friðrún Sól-
mundsdóttir, nemandi í búvísinda-
deild að gera tilraunir með ræktun
líns sem iðnaðarplöntu. Leiðbein-
endur hennar eru kennarar við
skólann. Aðrir hafa sjálfir lagt í
té allt sem til þarf og fengið að
geyma afraksturinn hjá vinum og
vandamönnum við mismunandi
aðstæður og þá sjaldnast þær sem
hæfa líni best.
Möguleikar
Nú kann einhver að spyija af
hveiju fólk er tilbúið að leggja á
sig mikla vinnu þegar ekkert bend-
ir til þess að það fái uppskorið
laun fyrir erfiði sitt. Því er til að
svara að línafbrigðið Linum usitat-
issimum eða „nytsamasta línið“
hefur, eins og nafnið bendir til,
margþætt notagildi og er í raun
alveg makalaus planta. Línfræin,
öðru nafni hörfræ, verka vel gegn
hægðatregðu. Úr fræjunum er
einnig pressuð línolía sem notuð
er í málningu, lökk og linole-
umdúka. Hratið, sem eftir verður,
er í útlöndum nýtt í fóðurkökur
handa skepnum. Línþræðir eru
notaðir til að spinna og vefa úr
grófa og fína dúka í segl, físki-
net, fatnað og listaverk. Lín er
einnig gott að nota til að styrkja
pappír í eggjabakka og fleira.
Stráin má nota í skrautfléttur og
vendi ýmiss konar.
Reynslan af línrækt við íslensk-
ar aðstæður hingað til bendir ekki
til að hægt sé að reiða sig á að
plantan beri fullþroska fræ. Því
hefur meira verið einblínt á notk-
unarmöguleika stráanna. Svolítið
hefur verið reynt að spinna úr lín-
inu en lín er yfírleitt spunnið fínt
en með ójöfnum sem gjarnan þykja
gefa þræðinum líf. Hjá fáeinum
handavinnu- og veflistakonum er
áhugi fyrir að reyna íslenskt lín í
vefnaði, eitt sér eða með öðrum
hráefnum, t.d. íslenskri ull.
Samkvæmt upplýsingum Magn-
úsar Óskarssonar fæst um 1 kg
af línþræði úr 10 kg af óunnu líni.
Það er tveggja manna verk að
vinna 5 kg af líni á þann hátt.
Fyrst þarf að bijóta (bráka) þurrk-
uð línstráin og dusta (þista) kurlið
frá trefjunum sem spunnið er úr.
Síðan þarf að kemba trefjarnar
þar til þær verða glansandi og
silkimjúkar. Þá er loks hægt að
hefjast handa við spunann. Þetta
er mikil vinna og ekki að undra
þó að spunnið og ofíð lín sé munað-
arvara.
Magnús segir að í Noregi sé
töluverður áhugi fyrir líni vegna
þess að það er umhverfisvænt.
Línafgangar þykja betra tróð í
húsgögn en plast m.a. vegna þess
að við eldsvoða gefur línið ekki frá
sér eitraðar gufur eins og gervi-
efni úr olíu. Einnig er farið að
framleiða bleiur úr líni vegna áróð-
urs gegn pappírsbleium. Lín dreg-
ur vel til sín raka, allt að 50% af
þyngd sinni. í Svíþjóð þykir það
áhugaverður kostur til notkunar í
lök og sængurfatnað á sjúkrahús-
um og hjúkrunarheimilum.
Þegar hægt er að nota línið
beint af akrinum, óunnið, er það
ódýrt hráefni. Ingibjörg Styrgerð-
ur fór með línstrá, sem hún hafði
ræktað, í blómabúð og lét útbúa
úr því skreytingu með blómum.
Það leiddi til þess að blómabúðar-
eigandinn pantaði hjá henni lín í
blómaskreytingar.
Á Hvanneyri var heimaræktað
lín notað í handavinnukennslu í
barnaskólanum síðastliðið haust.
Börnin útbjuggu margvíslegt jóla-
skraut, fléttur, kransa, óróa og
aðrar skreytingar úr línstráum.
Vakti verkefnið almenna ánægju
og börnin nutu þess að handfjatla