Morgunblaðið - 23.10.1994, Blaðsíða 14

14 SUNNUDAGUR 23. OKTÓBER1994
MORGUNBLAÐIÐ
DR. Jón Þorsteinsson gigtarsérfræðingur.
SJÁLFSMYND frá 1914 af listamanninum Pierre Auguste Reno-
ir, sem þá þjáðist af iktsýki eins og sjá má á höndum hans.
í
P
í
I
i
I
I
Mataræði hefur
áhrif á gigt
NYJAR rannsóknir sýna að mataræði hefur
áhríf á gigt og hægt er að draga úr einkenn-
um hennar með því að sleppa ákveðnum
matartegundum úr fæðinu. Einnig hefur
verið sýnt fram á að mjólkurdrykkja á fyrstu
25 árum ævinnar getur skipt sköpum um
hvort einstaklingar fá beinþynningu seinna
á ævinni. Þetta og margt fleira kom fram
í samtali sem Guðrún Guðlaugsdóttir átti
við prófessor Jón Þorsteinsson sérfræðing í
gigtsjúkdómum, sem sat norrænt þing um
gigtlækningar í Noregi í sumar.
Aseinni árum hafa menn
öðlast meiri skilning á
eðli gigtsjúkdóma, þótt
menn viti ekki enn um
orsakir þeirra vita menn hvernig
þeir þróast,“ sagði Jón Þorsteins-
son. „Menn hafa uppgötvað hvernig
ónæmiskerfi líkamans bregst við
sýkingum sem valda ýmsum gigtar-
sjúkdómum, þótt orsökin sé ekki
þekkt. Hugsanlegt er talið að veiru-
sjúkdómar valdi gigtsjúkdómum.
Þetta byggist m.a. á því að sýnt
hefur verið fram á að hægt er að
sýkja mýs og fá fram hjá þeim sjúk-
dóm sem líkist mjög rauðum úlfum
(Lúpus). Einnig hefur verið sýnt
fram á að hægt er að sýkja önnur
tilraunadýr og fá fram hjá þeim
gigtarsjúkdóma. IJkur eru því tald-
ar miklar á að sýkingar valdi gigt-
sjúkdómum, þótt ekki liggi það enn
ljóst fyrir. Hitt vita menn einnig
að það eru ekki allir einstaklingar
sem veikjast þótt þeir sýkist af
þessum sýkingarvaldi sem fyrr var
talað um. Það er bundið við ákveðna
vefjaflokka. Ef fólk hefur ákveðna
vefjaflokka eru miklu meiri líkindi
til þess að fá vissa gigtarsjúkdóma.
Fyrir tuttugu árum fundu menn
mikla fyigni milli vefjaflokksins
B-27 og hryggiktar. Þar er samspil
milli erfðaþátta og veirusýkingar.
Fleira getur líka verið orsakavaldar
gigtarsjúkdóma. T.d. mengun í
lofti, svo sem breyting á geisla-
virkni o.fl.
Sannað að mataræði skiptir
máli í meðferð gigtsjúkdóma
Mataræði skiptir líka máli. Ný-
lega eru menn farnir að rannsaka
áhrif eggjahvítu á gigtsjúkdóma.
Vitað er að ákveðnar tegundir af
eggjahvítuefnum eru ofnæmisfram-
kallandi. Bretar sögðu frá því á
Norræna gigtarþinginu í sumar að
þeir hefðu einskorðað mataræði
gigtarsjúklinga við ákveðnar teg-
undir af grænmeti, fisk og vissa
ávexti. Þeim tókst með þessu að
minnka virkni í ákveðnum tegund-
um gigtarsjúkdóma. Á matseðli
Bretanna var enginn mjólkurmatur
en það stangast hins vegar á við
KONA með beinþynningu.
þær upplýsingar sem við höfum um
beinþynningu, til varnar henni er
mjólkurmatur þýðingartnikil fæðu-
tegund. Öll rotvarnarefni, kjöt og
allur sykur var einnig strikaður út
á fyrrnefndum matseðli. Þetta mat-
aræði gagnast þeim sem haldnir eru
ýmiskonar bólgugigtsjúkdómum
sem valda sumir hvetjir miklum
verkjum. Það hefur sem sé verið
sýnt fram á að mataræði hefur
áhrif á gigtsjúkdóma, sem hefur
ekki áður verið viðurkennt.
Á þinginu kom einnig greinilega
fram að ómettuðu fitusýrurnar í
lýsi hafa áhrif á gigtsjúkdóma.
Þetta hefur verið rannsakað í
Bandaríkjunum og því slegið föstu
að lýsi hefur áhrif í þá átt að minnka
virkni bólgugigtsjúkdóma. Þess
vegna hefur fiskinum sennilega
verið haldið inni á mataræðislista
Bretanna. Þess má geta að hvalkjöt
inniheldur einnig fjölómettaðar fit-
ursýrur og er hollt eins og allar
afurðir úr sjó. Af ávöxtum töldu
Bretarnir perur einna heppilegastar
og gulrætur af grænmétisflokkn-
um.
í sambandi við „krónísku" liða-
gigtina, iktsýkina, hafa menn fund-
ið fylgni milli hennar og vefja-
flokksins B-4, sem er sambærilegur
við B-27, þeir sem hafa þennan
vefjaflokk fá alvarlegri liðagigt en
aðrir. Það hefur líka komið í ljós
að þeir sjúklingar búa til meiri og
öðruvísi mótefni en aðrir með þenn-
an sjúkdóm. Hér á íslandi hefur
þessi mótefnamyndun í gigtarsjúk-
dómum heilmikið verið rannsökuð.
Á Rannsóknarstofu háskólans í
ónæmisfræði hafa menn komist að
því að ákveðnir gigtarþættir hafa
í för með sér mjög alvarlega liða-
gigt, sem skemmir liði og innri líf-
færi. Sjúklingar með þessa
gigtarþætti hafa sömuleiðis fyrr-
greint erfðamunstur.
Með því að breyta mataræði sínu
í átt til þess sem fyrr er frá greint
getur fólk með slæma gigtsjúkdóma
eins og iktsýki hugsantega minnkað
inntöku verkjalyfja en hins vegar
er ekki von til þess að það geti
hætt inntöku lyija sem bæla ónæm-
iskerfið. Alvarlegar tegundir af ikt-
sýki, liðagigt vegna psoriasis og
rauðir úlfar hafa í för með sér
mikla ónæmisfræðilega truflun,
hvítfrumur líkamans ruglast í
ríminu og ráðast gegn frumum
eigin líkama. Ekki hægt að búast
við að mataræði geti haft áhrif
á þetta, hins vegar gæti það hjálpað
til við að minnka sársauka og bólg-
ur. Það er mikill ávinningur ef
hægt er að minnka töku bólgu- og
verkjastillandi lyíja. Þau hafa áhrif
á prostaglandínin í magaslímhúð
og magasár geta blossað upp. Það
þarf að fylgjast grannt með þeim
sem nota slík lyf að marki.
Núna þegar vitað er hvernig T-
frumurnar, sem eru hluti ótjæmis-
kerfis líkamans, starfa, eru notuð
ónæmisbælandi lyf í smáum
skömmtum til þess að vinna gegn
áhrifum illvígra gigtsjúkdóma.
Þetta eru sömu lyfin og krabba-
meinslæknar nota í stórum
skömmtum til þess að lækna
krabbamein. Með þessu er hægt að
hafa áhrif á hina ónæmisfræðilegu
brenglun, en til þess þarf að gefa
þessi lyf að staðaldri.
Helstu framfarir síðustu ára í
þessum efnum felast í því að í stað
þess að nota eitt lyf eru nú notuð
mörg lyf, rétt eins og krabbameins-
læknarnir gera til að vinna gegn
meinsemdum. Þessi lyf geta vald-
ið aukaverkunum. Þau beinast
gegn hvítfrumunum í mergnum,
það þarf að gæta þess að slá
ekki T-frumurriar alveg út. Mán-
aðarlegt eftirlit verður því að hafa
með sjúklingum sem taka þessi lyf
til þess að fylgjast með því að blóð-
ið sé í lagi. Óll lyf eru framandi
fyrir líkamann, lifrin tekur við þeim,
afeitrar þau og skilar þeim svo til
nýrnanna. Það þarf því að ganga
úr skugga um að lifrin og nýrun
séu í lagi þegar lyf sem þessi eru
gefin. Hér í göngudeild gigtsjúkra
á Landspítalanum höfum við verið
svo heppin að hafa varla séð alvar-
lega eiturverkun af þessum lyfjum
þótt hundruð sjúklinga fái þau ár-
lega.
Þjálfun er mikilvæg
Alltaf er verið að sýna betur og
betur fram á gildi þjálfunar fyrir
gigtsjúka. Það dugar ekki að vera
með einstaklingsbundna þjálfun í
stuttan tíma, heldur þarf að halda
henni áfram þannig að sjúklingarnir
beri ábyrgð á þjálfuninni sjálfir. Til
þess að fá fólk í upphafi til þess
að gera þetta þarf það að vera í
hóp. Fólk þarf hvatningu félaga og
handleiðslu fagmanns þegar það
hefur þjálfun. Þetta á jafnt við um
þjálfun í sal og í vatni. í slæmum
köstum sjúkdómsins er hins vegar
nauðsynlegt að grípa inn í með ein-
staklingsbundinni þjálfun. Þá er
beitt ýmiskonar hitameðferð. Hiti
minnkar sársauka og þá er betra
að þjálfa. Þjálfun styrkir vöðva,
bætir hreyfingu og minnkar sárs-
auka. Ég legg áherslu á að allar
rannsóknir sem gerðar hafa verið á
gildi þjálfunar benda til þess að það
sé þálfunin sem skiptir máli. Allt
annað í þessari svokölluðu sjúkra-
þjálfun er bara til hjálpar, í þá veru
að minnka sársauka til þess að sjúkl-
ingurinn geti þjálfað sig betur. Það
hefur sýnt sig að þótt sjúklingar séu
með bólgusjúkdóma geta þeir klætt
af sér kulda í gönguferðum og synt
í innisundlaugum til að byija með.
Það er vitað að sjúklingar með
bólgusjúkdóma þurfa að vera í heit-
ara vatni en aðrir. Gigtarfélagið
þarf að fá því framgegnt að a.m.k.
í
I
I
|
I
I
I
l
I
r