Morgunblaðið - 23.10.1994, Blaðsíða 20

20 B SUNNUDAGUH 23. OKTÓBER 1994
New York sögnr
Doctorows
Doktorsrit-
gerð í véla-
verkfræði
GÍSLI Óttarsson varði 1. apríl sl.
doktorsritgerð í vélaverkfræði við
University of Michigan í Ann Ar-
bor í Bandaríkjunum. Ritgerðin
nefnist „Dynamic Modeling and
Vibration Analysis of Mistuned
Bladed Disks“. Hún fjallar um
sveiflugreiningu og gerð hreyfilík-
ana af ójafnvægisstilltum túrbínu-
diskum þotumótora.
Gísli hefur einbeitt sér að rann-
sóknum á afifræði túrbínudiska
og hafa þær leitt til aukins skiln-
ings á áhrifa-
völdum, nýrra
greiningar-
aðferða og ná-
kvæmra og af-
skaplega hag-
kvæmra
reiknilíkana.
Leiðbeinandi
Gísla var dr.
Christophe Pi-
erre, prófess-
or. Rannsóknir
þeirra hafa
verið styrktar af bandarísku geim-
vísindastofnuninni (NASA),
bandaríska flughernum og frönsk-
um og bandarískum framleiðend-
um þotumótora. Að auki hefur
Gísli hlotið fjárstuðning frá Minn-
ingarsjóði Sigurliða Kristinssonar
og Helgu Jónsdóttur, íslensk-
ameríska félaginu og Búnaðar-
banka Islands.
Gísli er fæddur 30. janúar 1963
í Reykjavík, sonur hjónanna Nínu
Gísladóttur og Óttars P. Halldórs-
sonar prófessors. Árið 1982 lauk
hann stúdentsprófi frá Mennta-
skólanum í Reykjavík og prófí í
byggingarverkfræði frá Háskóla
íslands árið 1986. Árið 1989 lauk
hann meistaraprófi í hagnýtri afl-
fræði frá University of Michigan
og hefur unnið að doktorsritgerð
síðan. Gísli starfaði til skamms
tíma hjá Sindra-stáli hf. og Verk-
fræðistofnun Háskóla Islands.
Hann starfar nú hjá bandaríska
fyrirtækinu Mechanical Dynamics
Inc., við þróún hreyfihermunar-
hugbúnaðar (mechanical simulati-
on software).
Eiginkona Gísla er Hildigunnur
Hauksdóttir og eiga þau íjögur
börn, Kolbein Árna, Nínu Mar-
gréti, Óttar Pál og Helgu Liv.
-----»-■»-■♦---
Samtök um
aðskilnað ríkis
og kirkju
Á FRAMHALDSSTOFNFUNDI
Samtaka um aðskilnað ríkis og
kirkju voru samþykkt lög, stefnu-
skrá og verkefnaskrá fyrir sam-
tökin, auk þess sem kosið var til
samráðs eða stjórnar samtakanna.
í samráð voru kosin: Björgvin
Brynjólfsson, fyrrverandi spari-
sjóðsstjóri, Skagaströnd, Pétur
öautur Kristjánsson, lögmaður,
Reykjavík, Ómar S. Harðarson,
stjórnmálafræðingur, Reykjavík,
Kristín Sævarsdóttir, Reykjavík,
og Friðrik Þór Guðmundsson,
blaðamaður, Reykjavík. Til vara
Sandra Remigis, sjúkraþjálfari,
Reykjavík, og Reynir Harðarson,
þýðandi, Reykjavík.
í fréttatilkynningu segir að
samtökin hafi það megimarkmið
að skilið verði á milli ríkisvaldsins
og þjóðkirkjunnar. Eðlilegt sé að
jafnræði ríki milli allra trúarflokka
í landinu og að þeim sem standa
utan trúfélaga séu tryggð jafn-
rétti á við aðra. Endurskoðun
mannréttindaákvæða stjórnar-
skrárinnar geti aldrei staðið undir
nafni nema að jafnframt séu af-
numin ákvæði um sérstaka vernd
og stuðning ríkisvaldsins við eitt
trúfélag af mörgum.
Bandaríski rithöfundur-
inn E. L. Doctorow er
kunnastur fyrir „Rag-
time“, sem komið hefur
út í íslenskri þýðingu, en
nýjasta bókin hans heitir
„The Waterworks“.
eftir Arnold Indriðason
ANDARÍSKI rithöfundurinn
E. L. Doctorow, vann um
langt skeið sem ritstjóri hjá
bókaútgefendum og talar enn um
að bækur sínar þurfi sífelldrar yfir-
legu og endurritunar við þegar hann
er að vinna þær og eftir að hann
hefur skilað þeim inn. „Ég get ekki
nefnt eina síðu í verkum mínum sem
ekki hefur verið skrifuð sex eða
átta sinnum,“ er haft eftir honum.
Nokkrum dögum eftir að hann skil-
aði útgefanda sínum handritinu að
„Loon Lake“ tók hann það aftur
og skrifaði bókina upp á nýtt á sex
vikum frá glænýju sjónarhorni.
Þannig vinnur Edgar Lawrence
Doctorow, sleppir helst ekki hendi
af sögunni. Hann hefur þó látið til-
leiðast eina ferðina enn og sendir
nú frá sér nýja bók sem heitir „The
Waterworks“ eða Vatnsveitan og
gerist í New York árið 1871 en hún
hefur náð inn á metsölulista „The
New York Times“. Segir í bókadómi
um hana að hún muni koma lesend-
um Doctorows á óvart, hún sé
skrítnasta uppfinning hans til þessa
og sú torráðnasta. Doctorow segist
hafa átt í miklu basli með að finna
réttu frásagaraðferðina fyrir sög-
una og skrifaði nokkur uppköst
áður en hann fann lausnina. „Þegar
þú hefur náð réttri stefnu og sjónar-
horni,“ segir hann, „fylgir allt ann-
að í bókinni — fléttan, sagan, sam-
hengið — í kjölfarið.“
Brjálaður vísindamaður
Sagan í „The Waterworks" er
sögð mörgum árum eftir að hún
gerist af manni að nafni Mcllvaine.
Hann er orðinn gamall en varð fyr-
ir hinni hroðalegustu reynslu í borg-
inni snemma á áttunda áratug síð-
ustu aldar og lifði til að segja frá
henni. Hann var í þá daga frétta-
stjóri á dagblaðinu „Telegram“ í
New York og réð menn til starfa,
m.a. Martin Pemberton, sem segist
hafa séð föður sinn, er lést fyrr á
árinu, sprellifandi á götum Man-
hattan. Faðirinn, Augustus Pemb-
erton, var milljónamæringur sem
gert hafði son sinn arflausan en
fáir vissu fyrir víst hvaðan auður
hans var sprottinn. Mcllvaine veit
það: Pemberton hafði verslað ólög-
lega með þræla og hafði í borgara-
stríðinu hagnast á viðskiptum við
herinn með ónýtan búnað og vörur.
Þegar Martin hverfur tekur Mcll-
vaine að rannsaka málið og kemst
að því að kannski hafí Martin ein-
mitt séð föður sinn og fleiri „látna“
ríkisbubba á ferð um Manhattan í
hvítum hestvagni. Hann fær lög-
reglumanninn Edmund Donne í lið
með sér og saman rekja þeir slóð
er leiðir þá á vit óútskýrðra morða,
glataðra milljóna, dularfulls munað-
arleysingjahælis og vatnsveitu
norður af borginni þar sem bijálað-
ur vísindamaður fæst við undarleg-
ustu hluti í leit að eilífu lífi.
Ekki margt í þessu sem minnirá
„Ragtime“, sem kom út í frábærri
þýðingu Jóhanns S. Hannessonar
fyrir meira en einum og hálfum
áratug. Doctorow er enda vanastur
því að koma lesendum sínum á óvart
þótt þeir geti gengið að einu vísu:
bækur hans gerast í fortíðinni og
hann leggur á sig mikið erfiði við
að endurskapa sögulegt umhverfi
þeirra þar sem New York er mið-
punkturinn. Hann notar það úr sög-
unni sem hentar honum best á
hverjum tíma og fellur að ímyndun-
arafli hans frekar en hann leggist
í miklar sögulegar rannsóknir. „Ég
lít ekki á neinn hátt á sjálfan mig
sem sagnfræðing," segir hann,
„bækur mínar eru ekki nákvæmar
í smáatriðum. En þegar þú vinnur
vel er eins og sögulegu atriðin komi
af sjálfu sér. Þú virkar eins og seg-
ull. Hlutirnir þeytast í áttina til þín.“
Frá sorpritum til Cervantes
Doctorow er annálaður vinnu-
þjarkur og þeir sem til þekkja segja
hann einn helsta kandídat Banda-
ríkjanna til nóbelsverðlaunanna.
Hann fæddist árið 1931 í Bronx
og var annar sonurinn í fjölskyldu
annarrar kynslóðar Bandaríkja-
manna af rússnesku bergi. Faðir
SÖGUR úr gömlu New York;
bandaríski rithöfundurinn E.
L. Doctorow.
hans rak hljómlistarverslun á Man-
hattan þar sem stórmenni eins og
Rubenstein, Horowitz, Stokowski
og Toscanini versluðu og heimilið
var fullt af bókum. Doctorow las
allt sem að kjafti kom í æsku frá
sorpritum til ævisagna íþrótta-
manna til Cervantes. En það sem
kannski réð úrslitum um þá braut
sem hann valdi sér var að eldri
bróðir hans sneri heim úr seinni
heimsstyijöldinni og settist við eld-
húsborðið og skrifaði bók. „Hún var
aldrei gefin út en hann gerði skrift-
irnar — sem í mínum huga höfðu
alltaf ver'ið draumur — að veru-
leika.“
Eftir nám og stutta viðdvöl í
hernum þar sem hann þjónaði í
Frankfurt í Þýskalandi fór hann að
starfa hjá Columbia Pictures kvik-
myndaverinu við að lesa yfir hand-
rit. Kúrekamyndirnar urðu til þess
að hann skrifaði sína fyrstu skáld-
sögu, vestrann „Welcome to Hard
Times“ (1960). „Það var frábær
undirbúningur fyrir rithöfund að
lesa yfir kvikmyndahandrit. I þrjú
ár las ég allt sem gert var hjá kvik-
myndaverinu og þegar ég sá hvað
mikið var gert af lélegu efni jókst
sjálfstraust mitt.“
Hann fékk starf sem ritstjóri hjá
mörGUNbláðíð
New American Library þar sem
hann stjórnaði útgáfum á öllu frá
Shakespeare til James Bond bóka
Ian Flemings. Árið 1964 gerðist
hann útgáfustjóri hjá Dial forlag-
inu, „lítilli og fjörugri útgáfu þar
sem mér veittist tækifæri til að rit-
stýra James Baldwin, Norman Mail-
er, Tom Berger og William
Kennedy,“ á meðal annarra. Þegar
hann starfaði hjá Dial skrifaði hann
vísindaskáldsöguna „Big as Life“
(1966).
En það var með næstu bók sinni
sem hann kom undir sig fótunum
sem rithöfundur og varð eitt af stóru
nöfnunum í bandarískri rithöfunda-
stétt. Hún hét „The Book of Dani-
el“ (1971) og byggðist á réttarhöld-
unum yfir Rosenberghjónunum, sem
dæmd voru til dauða á sjötta ára-
tugnum fyrir njósnir. Síðan þá hafa
bækur hans hlotið mörg helstu bók-
menntaverðlaun landsins og verið
hrósað fýrir áhugaverðar lýsingar á
New York fortíðarinnar:„Ragtime“
(1975), „Loon Lake“ (1980),
„World’s Fair“ (1986) og „Billy
Bathgate“ (1989). Þijár bóka hans
hafa verið kvikmyndaðar, sú fyrsta
og frægasta er „Ragtime“ (1981),
sem Milos Forman leikstýrði, Daní-
elsbók (1983), sem Sidney Lumet
gerði og nú síðast „Billy Bathgate“
(1991) með Dustin Hoffman í aðal-
hlutverki undir leikstjórn Robert
Bentons. Hefur engin þeirra þótt
komast með tærnar þar sem bæk-
urnar hafa hælana.
Tilviljunarkenndur uppruni
bókanna
Doctorow skrifaði nýlega í
bandarískt bókmenntarit grein um
uppruna skáldsagna sinna, sem er
tilviljanakenndur og kemur yfirleitt
úr lausu lofti. Eitt sinn var hann í
ökuferð um Adirondackfjöllin þegar
hann sá vegaskilti sem á stóð „Loon
Lake“ og hann heillaðist svo af
þessum tveimur orðum að næsta
bók hans hét þessu nafni og upp
af því spruttu persónur og um-
hverfí í fjöllunum er bókin fjallaði
um. Þegar hann byrjaði á „Rag-
time“ hafði hann nýlega lokið við
Daníelsbók og segir að hugur sinn
hafi verið gersamlega tómur. Og
„dag einn sat ég í vinnustofu minni
á efstu hæðinni í húsinu mínu í
New Rochelle og starði á auðan
vegginn fyrir framan mig. Kannski
minnti hann mig á hugsun mína.
Ég ákvað að skrifa um þennan vegg
og síðan um alla veggina saman.
„Húsið mitt var byggt árið 1906“,
skrifaði ég.“ Svo hélt hann áfram
að lýsa húsinu og ímyndaði sér
hvernig New Rochelle hefði litið út
á þessum tíma, fór að hugsa um
Teddy Roosevelt, sem þá var for-
seti landsins, og brátt tóku auðu
síður hugsana hans að fyllast af
orðum í bók, eins og hann segir.
„Billy Bathgate“ ijallaði um
glæpaforingjann Dutch Schultz og
uppruni hennar gæti sem best legið
í laginu „Bye, Bye Blackbird“ að
sögn Doctorows. Þegar hann söngl-
aði lagið í huganum sá hann fyrir
sér menn nokkra í formlegum
kvöldklæðnaði uppi á þilfari drátt-
arbáts. „Ég vissi ekki hvaða erindi
þeir áttu þangað en persónan sem
ég fékk til að athuga málið fyrir
mig og stökk um borð á síðustu
stundu áður en báturinn leysti fest-
ar var unglingsstrákur að nafni
Billy Bathgate, sem í ljós kom að
kynntist þarna í fyrsta sinn glæpa-
foringjanum Schultz.“
Doctorow er ekki alveg klár á
því hvað hratt honum af stað með
„The Waterworks". Hann skrifaði
sögu með sama heiti fyrir nokkrum
árum um ungan dreng sem drukkn-
aði í Gvendarbrunnavatni New York
borgar en sagan tengdist mjög
vatnsveitukerfi borgarinnar. Éða
kannski varð bókin til „kvöld eitt
fyrir mörgum árum þegar þykk
þoka lagðist yfir Manhattan og
huldi Hús verslunarinnar, Wool-
worthbygginguna og reyndar alla
skýjaborg tuttugustu aldarinnar
þar til aðeins sást í mikilfenglegar
byggingar nítjándu aldarinnar og
ég gekk í gegnum Sohohverfið full-
ur af spenningi vegna þess að ég
vissi að það sem ég sá var borgin
sem Herman Melville sá og nafni
minn, Edgar Allan Poe, þegar hann
var edrú.“
Dr. Gísli
Ottarsson