Morgunblaðið - 17.12.1994, Blaðsíða 36

MORGUNBLAÐIÐ
36 LAUGARDAGUR 17. DESEMBER 1994
GULLSMIÐJAN «
PYRIT-G15
—m'
H ANDSMIÐAÐIR
GULLHRINGIR MEÐ
EÐALSTEINUM
ODYRT
Leikföng — rammar — gjafavörur
10% afmælisafsláttur 17. og 18. desember.
Opnunartími til jóla:
Laugardagur
Sunnudagur
Mánudagur
Þriðjudagur'
Miðvikudagur
Fimmtudagur
Þorláksmessa
Aðfangadagur
17. des.
18. des.
19. des
20. des.
21. des.
22. des.
23. des.
24. des.
kl. 11.00-19.00
kl. 11.00-19.00
kl. 11.00-21.00
kl. 11.00-21.00
kl. 11.00-21.00
kl. 11.00-21.00
kl. 11.00-23.00
kl. 9.00-12.00
Rnocdiio
Hringbraut 119 - sími 17107
Foe Foe Foe Foe Foe
Alvöru heilsuskór
sem endast
þe-ý,a/<- / ÁáðjÁcí Áreýðurfér-,
ée-?úa &ogÚr/(fr^m/ft/u.
c?e-úúa.^aðs’em /s’ée/ts’^Ú e-r,
e-fi?ú Oý,ý^eð//t r-e/ff/c/u.
Fást um land all
NY NII I ISK- NÚ A FRÁBÆRU KYNNINGARVERF)!
MUNURINN LIGGURI LOFTINU!
Nilfisk hefur hreinna útblástursloft en nokkur önnur
heimilisryksuga. Nýr síunarbúnaður, svonefnd HEPA sía, er
svo fullkomin, að 99,95% rykagna, jafnvel þótt þær séu
smærri en 1/10.000 úr millimetra, verða eftir í ryksugunni.
NILFISK jfrOniX
OMENGUÐ GÆÐI HÁTÚNI6A REYKJAVÍK SÍMI (91)24420
li---«
ara aoyryo
NILFISK GM210 NILFISK GM200 NILFISK GM200E
25.640,- stgr. 21.400,- stgr. 17.990,- stgr.
3 litir og 3 útfærslur: Sameiginlegt er 1200W mótor, inndregin snúra,
innbyggð sogstykkjageymsla og aflaukandi kónísk slanga. GM200 og
GM210 hafa rykmæli og stillanlega rörlengd. GM210 að auki 2ja hraða
mótor, HEPA-síu og TURBO-teppasogstykki með snúningsbursta.
HEPA-sía og TURBO-sogstykki fást aukalega með GM200 og GM200E.
AÐSENDAR GREINAR
Á að skilja að
ríki og kirkju?
Síðari grein
ÞJÓÐKIRKJAN á íslandi er stór.
Hún er í raun lítið stærri en flestar
systurkirkjur hennar á Norðurlönd-
unum. Hún er samt stærri í vitund
þjóðarinnar, vegna þess, að eitt pró-
sent af mannfjölda hefur annað
vægi í Svíþjóð en á Islandi; fámenni
okkar gerir það að verkum að önnur
trúfélög en þjóðkirkjan eiga örðug-
ara að láta í sér heyra en kollegar
þeirra erlendis, þótt hlutfall af fólks-
tölu sé svipað. Við bætist einangrun
okkar Enn reisa íslendingar, þvert
gegn betri samvisku, mikla varnar-
múra gagnvart fólki sem vill eignast
skjól fyrir ofsóknum eða styijaldar-
hörmungum og játar aðra trú en
þorri landsmanna. Mikill innflutn-
ingur fólks, svo það vonda orð sé
nú notað um lifandi fólk, hefur birt
nágrannaþjóðum okkar veruleika
trúarbragðanna og þá einnig marg-
breytileika hinna kristnu trúarhefða.
Af þessu hafa nágrannar okkar lært
og þjóðkirkjurnar á Norðurlöndun-
um hafa skoðað stöðu sína og hlut-
verk í ljósi aðkominnar og innlendrar
fjölhyggju.
Því miður verður það að segjast,
að það hefur verið landlægt viðhorf
með íslendingum, að þeir sem til-
heyra trúfélögum sem ranglega eru
kölluð sértrúarsöfnuðir, séu skrítnir,
öðru vísi, jafnvel annars flokks; ein-
hvers konar furðufólk sem ekki beri
að taka alvarlega. Þetta viðhorf á
því miður heima í því ógurlega ein-
kenni íslendinga að hugmyndir og
sannfæring fólks um grundvallarat-
riði mannlífsins séu aukaatriði og
hjámál og að þar gildi engin al-
mennt viðurkennd viðmið. Við um-
göngumst oft dauðans alvörumál,
hin eiginlegu hjartans mál tilverunn-
ar, með nöldri, rökleysum og upp-
hlaupum, án þess að verða sammála
um nokkur meginviðmið í umræðu.
Á málþingi um mannréttindi og
stjórnarskrá, sem haldið var 1. des.
síðastliðinn varpaði einn framsögu-
manna fram þeirri spurningu, hvort
brotið væri á utankirkjumönum með
stjórnarskrárákvæðinu um þjóð-
kirkju. Fleiri hafa haft uppi svipuð
áhyggjuefni.
Ekki skal gert lítið úr þessuro
áhyggjum eða grunsemdum. Mann-
réttindi eru alvörumál. Ekki verður
séð að brotið sé á öðrum trúfélögum
með stjómarskrárákvæðinu um
þjóðkirkju. Eða hvaða mælikvarða á
að nota? Ef notaður er mælikvarði
peninganna, þá njóta önnur trúfélög
en þjóðkirkjan alls hins sama og
þjóðkirkjan nýtur. Laun sóknar-
presta og framlag til reksturs bisk-
upsembættisins eru skyldur sem
hvíla á ríkisvaldinu, byggðar á göml-
um, en óvefengdum sáttmálum um
ráðstöfun kirkjueigna og uppgufun
kirkjueigna. Með lögum árið 1907
gekkst þjóðkirkjan inn á það sam-
komulag við ríkið að það tæki við
umsjá, útleigu og sölu kirkjujarða,
gegn því að tryggja prestum föst
laun. Kirkjujarðirnar höfðu um aldir
gegnt því hlutverki að standa undir
launum sóknarpresta. Ríkisvaldið
fékk þennan höfðustól kirkjunnar í
sínar hendur fyrir tæpum níutíu
árum, og hefur þess vegna staðið
við þá skuldbindingu að standa kirkj-
unni skil á launum prestanna. Hvað
prestlaunin varðar er því um enga
mismunun að ræða gagnvart öðrum
trúfélögum, eða þeim sem utan trú-
félaga standa.
ígildi sóknargjalda er innheimt
af ríkisvaldinu og greitt til allra trú-
félaga, eins og áður er fram komið.
í ljósi þessa fyrirkomulags má segja,
að engin fríkirkja, fijáls eða óháður
söfnuður sé til á íslandi. Þeir sem
standa utan trúfélaga
greiða sömu upphæð,
liðlega 4 þúsund krónur
á ári, til Háskóla ís-
lands. Þetta fyrirkomu-
lag kann að ork.a tví-
mælis, vilji menn nota
þrönga túlkun á mann-
réttindahugtakinu.
Fyrirkomulagið má
reyndar rökstyðja með
því, að í því felist eins
konar þjóðarsátt um
friðhelgi trúfélaga. Á
móti má segja, að það
sé ósanngjarnt að setja
þá sem standa utan
allra trúfélaga upp við
vegg og spyija þá hvort
þeir vilji ekki láta þetta
lítilræði renna til Háskóla íslands.
Við megum ekki gera ráð fyrir því
að utantrúfélagamenn séu fúsir til
Þjóðkirkjan er almenn
kirkja. Þorbjörn Hlyn-
ur Arnason segir að
þjónusta hennar standi
öllum til boða, líka
utankirkjumönnum.
að greiða gjald sitt til Háskóla ís-
lands; þeir gætu, einhverjir, verið
svarnir andstæðingar mennta og
menningar. Utantrúfélagamenn
geta líka sagt með góðum rökum
að þeir vilji gera vel við Háskólann
en ekki eftir lögum er varða afkomu
trúfélaga. Hvað þetta varðar má síð-
an fara víða um vettvang ríkisút-
gjalda og spyrja hvort sátt ríki um
útgjöld til heilbrigðismála, mennta-
mála eða varðandi styrki af skattfé
almennings til íþróttahúsa og
íþróttahreyfingarinnar - hvað um
réttindi antísportista ?
Staða og hlutverk þjóðkirkju
í Svíþjóð hefur nýverið verið sam-
þykkt ný skipan mála um samband
ríkis og kirkju. Árið 2000 taka gildi
lög um breytt samband ríkis og
kirkju. Ekki er um aðskilað að ræða,
þótt svo sænskir fjölmiðlar hafi túlk-
að breytingarnar á þann veg. Reynd-
ar felast breytingarnar í því að
stærstum hluta að að ná fram réttar-
bót fyrir önnur trúfélög og tryggja
mannréttindi þjóðhöfðingjans, sem
ekki þarf lengur að vera evangelísk-
lútherskrar trúar. Áfram verða í gildi
sérlög um sænsku þjóðkirkjuna og
hún mun njóta ákveðinna réttinda
og ríkisverndar umfram önnur trúfé-
lög. Rökstuðningur fyrir þessu fyrir-
komulagi byggist á því, að þjóðkirkj-
an verði skyldug til að þjóna á lands-
vísu og hafi vegna stærðar sinnar
skyldur gagnvart almenningi, um-
fram önnur trúfélög.
Þarna eru á ferðinni röksemdir
er ber að huga að varðandi stöðu
og hlutverk þjóðkirkju á íslandi, og
einvörðungu er hægt að tæpa á í
framhjáhlaupi í blaðagrein. Þjóð-
kirkjan er almenn kirkja. Hún er
allra, líka utankirkjumanna. Þjón-
usta hennar stendur hveijum manni
til boða. Meðal hinna svonefndu
kirkjunnar manna hefur oft verið
rætt um þetta hlutskipti kirkjunnar.
Þar hefur komið fram, að kirkjan
þarf hvort tveggja, að gæta að arfi
sínum, játningum og kenningu og
endurnýjaðri lítúrgíu og vera heimili
þar sem vítt er til veggja og hátt
til lofts í trúarefnum. Islensk þjóð-
kirkja verður aldrei eins og lítið sam-
stíga trúfélag sem talar einni röddu,
hefur eina skoðun, gengur sömu
stigu. Kirkjan mætir nú
vaxandi fjölhyggju í
samfélaginu sem felur
í sér heilnæma ögrun
og hvatningu. Þetta er
sannarlega flókið hlut-
skipti. Við bætist svo
hugmyndin um kirkj-
una sem óaðskiljanleg-
an hluta af menningu,
listum og vitund þjóðar;
ákaflega dularfullur,
rómantískur og óágríp-
anlegur partur af þjóð-
arsögunni, en líklega
sannur. Kirkjan er samt
þrátt fyrir allt kjölfesta;
hún er eitthvað sem er,
hægt er að leita til þeg-
ar þannig stendur á,
skammast útí og hneykslast á þegar
svo ber undir. Aðskilnaður ríkis og
kirkju myndi engu breyta um þetta
hlutskipti þjóðkirkjunnar, að vera
allra, það gæti hins vegar gert henni
erfiðara fyrir, ekki síst í fámennari
byggðum.
Viðfangsefni þjóðkirkjunnar eru
næg. Kröfur almennings í kirkjunni
um ríkari og almennari, hversdags-
legri, þjónustu aukast stöðugt. Safn-
aðarheimilin og kirkjurnar, sem helst
má ekki byggja, eru síður en svo tóm
eða starfslaus hús. Og þyki einhveij-
um eitthvað á vanta, er rétt að benda
á aðalsafnaðarfundi í hverri sókn, á
hverju ári, þar sem hveijum og ein-
um er heimilt að leggja sitt til mál-
anna um hvernig kirkjan á að vera
í lífi og starfi safnaðarins frá degi
til dags og leita eftir því að komast
til áhrifa. Ástæða er til að benda á
þessa skipan þjóðkirkjunnar, að hún
starfar í sjálfstæðum einingum ; hún
er ekki eitt, samstætt fyrirtæki sem
stýrt er með tilskipunum ofan frá
og þess vegna íjarri lagi að jafna
henni saman við eitthvert stirt ríkis-
bákn. Ríkisstofnunarkirkjan er ekki
veruleiki á Islandi. Þjóðkirkjan er
sjálfstæð stofnun, aðgreind frá rík-
isvaldinu en tengd því með ákveðn-
um sáttmálum og iögum, líkt og hér
hefur verið lýst á undan.
Verkefni þjóðkirkju er að boða
fagnaðarerindið um Jesú Krist á
grundvelli játninga sinna og hefðar.
1 flóknum samtíma er það gert með
margvíslegu móti. Núverandi þjóð-
kirkjuskipan stendur til að breyta.
Kirkjan hefur sjálf mótað þær tillög-
ur er fram koma í frumvarpi til laga
um stöðu, stjórn og starfshætti þjóð-
kirkjunnar og lýst hefur verið hér
að framan. Ekki er áformaður að-
skilnaður, heldur enn ríkari aðgrein-
ing hvað varðar ytri stjórnsýslu og
skipulag. Eigi starf kirkjunnar að
bera góðan ávöxt þarf hún viðun-
andi starfsskilyrði. Markmiðið með
hinum nýju tillögum um skipulag
kirkjunnar og samband hennar við
ríkisvaldið er að tryggja eðlilegan
starfsgrundvöll og auka enn sjálf-
stæði kirkjunnar þannig að hún geti
skjótar brugðist við breyttum að-
stæðum í samtímanum hveiju sinni.
í upphafi greinarinnar var vikið
að spurningu dagsins í Alþýðublað-
inu. Þeir sem íhuga samband ríkis
og kirkju, þurfa ekki að gefa jáyrði
sitt við spurningunni um hvort beri
að skilja að ríki og kirkju, vegna
þess að þjóðkirkjan sé í óheilnæmum
fjötrum ríkisvalds. Því er ekki þann-
ig farið að kirkjuyfirvöld séu í linnu-
lausum slagslmálum við ráðherrra
ríkisstjórnarinnar um frelsi fagnað-
arerindisins. Því fer víðs fjarri.
Spurningin snýst miklu frekar um
það, hvorí þjóðkirkja eigi að fá að
starfa á íslandi á heilnæmum for-
sendum, eigin forsendum sem fijáls
og óháð kirkja er ber sannleikanum
vitni.
Höfundur er biskupsritari.
Þorbjörn Hlynur
Árnason