Morgunblaðið - 09.04.1995, Qupperneq 4

4 B SUNNUDAGUR 9. APRÍL 1995
MORGUNBLAÐIÐ
FRA KLEPPI
TIL GALAPAGOS
það væri iítið mál, en ekki væri
seinna vænna. Greifínn horfði á mig
í forundran og þau hjónin bæði, eins
og- hann hefði aldrei leitt hugann að
þessu og þetta samtali endaði með
því að ég gaf honum upp nafn á
sérfræðingi, Hirchfeldt, sem var einn
af prófessorunum mínum.
„Skömmu eftir þetta atvik urðu
einhveijar breytingar á samgöngum
eitt kvöldið. Greifahjónin voru sam-
kvæmisklædd þetta kvöld, á leið í
mikið kvöldverðarboð hjá tengda-
fólki. Ég átti einmitt að vera á förum
og þau sátu eiginlega uppi með mig.
Þau sögðu að ég yrði að koma með
í boðið. Ég hafði nýlega fundið gat
á buxunum á einu fötunum mínum
og kveið þessu samkvæmi, en von
bráðar sat ég við langborð í glæsileg-
um sal.
„í fyrstu var ég út af fyrir mig.
Ég sat á milli tveggja eldri kvenna
sem skiptu sér ekki af mér. En þegar
máltíðin var svo sem hálfnuð var ég
allt í einu spurður hvemig það væri
eiginlega með Island. Ég svaraði því
að það væri konungsríki með sam-
band við Danmörku. Frúin hresstist
við þetta svar og spurði þá hvort
ekki væri aðall í landinu. Því svaraði
ég neitandi og var þá að sjá von-
brigðasvip á konunni. Ég tók eftir
því að fleiri við borðið voru að gefa
samtalinu gaum. Konan sækir þá í
sig veðrið og segir að það hljóti að
vera til gamlar ættir á Islandi, ættir
sem geti rakið sig aftur öldum saman.
Jú, svaraði ég, en hvað telja Þjóð-
veijar gamlar ættir spurði ég á móti.
Það komu nokkrar vöflur á frúna og
þetta var talsvert rætt við borðið.
Þá kom fram að aðalsættimar áttu
í stökustu vandræðum að rekja sig
aftur, því allir pappírar og skrár
höfðu fuðrað upp er kirkjur voru
brenndar í 30 ára stríðinu. Fyrir vik-
ið gátu ættimar lítið flett aftur fyrir
árið 1600. Þá missti ég út úr mér að
á íslandi opnaði enginn munninn sem
gæti ekki rakið sig allt aftur til árs-
ins 900. Það var ekki talað meira
um ættir eftir það.
„Annars var þetta eftirminnilegur
„dinner", kannski ekki hvað síst fyr-
ir að hvorki fyrr eða síðar hef ég
orðið vitni að öðrum eins íburði í
matargerð. Ég glímdi við hvern rétt-
inn af öðmm, alls tólf talsins, og
þeir voru allir svo miklir að hver og
einn hefði dugað mér fullkomlega.
Ég flaskaði á því og var orðinn sadd-
ur eftir fyrsta réttinn. Lokarétturinn
sló allt út, logandi koníak í einhvers
konar ísgígum."
Aftur út...
Úlfar hafði ekki ætlað sér aftur
út, en atvik höguðu því þó þannig
að út fór hann aftur í september
1938. Að þessu sinni til náms í augn-
deild ríkisspítalans í Kaupmanna-
höfn. Stóð námið fram í ágúst 1940,
en þá voru Þjóðveijar búnir að her-
taka Danmörk. „Það höfðu verið að
hrannast upp óveðmsský og ég hafði
því áður sent konu rnína og barn
með Esjunni heim til íslands. Sjálfur
komst ég heim eftir krókaleiðum.
Matthías læknir Einarsson útvegaði
mér fljótlega aðstöðu á Landakots-
spítala, en nokkm síðar var ég beð-
inn um að fara í augnlækningarferð
til Færeyja. Það komst þá enginn
augnlæknir þangað frá Danmörku
vegna hersetunnar, en Danir höfðu
séð um þau mál.
Ég var til í þetta, en togarinn sem
flutti mig til Færeyja, Nyggjabergið,
var skotinn niður í höfninni í Klakk-
svík er hann lagði frá eftir að hafa
skilað mér á land. Ég sá það, skeyt-
ið kom í lestina og dekkið skrældist
af í heilu lagi. Áhöfnin slapp þó með
skrekkjnn. Stríðið teygði anga sína
allt til íslands, en Færeyingar misstu
bæði fleiri skip og menn heldur en
við,“ segir Úlfar.
Varst þú ekkert smeykur að lenda
í árás?
„Það hvarflaði aldrei annað að
mér en að það kæmi ekkert fyrir
mig. Eiginlega var ég ekki feigur,
því eitt sinn vom tvö skip, stór fær-
■i rt iinlíw anr riritirii iií iiii>TiÉ»Wínf
eyskur togari fullur af fólki og lítill
breskur, á leið milli eyjanna og var
ég í því færeyska. Þá komu tvær
þýskar flugvélar og réðust á Bret-
ana. Þótt "skipið sem ég var um borð
í væri augljósara og bitastæðara
skotmark, einbeittu vélamar sér að
hinu skipinu. Það var undarlegt að
horfa upp á skipveijana standa á
dekkinu og horfa bergnumda á at-
burðina.
Aftur á móti æddi ég ofan í vélar-
rúm til að hafa nógu mikið stál á
milli mín og vélbyssanna. Það var
eins gott, því þetta voru engin smá-
ræðisgöt eftir kúlumar sem höfðu
farið í gegn um steypu og stál. Við
skoðuðum verksummerkin í hinu
skipinu. Skipstjórinn var látinn og
kúlnagötin um allt skip vom svo stór
að skipveijamir vom að troða stólfót-
um upp í þau.
Nei, þrátt fyrir þetta átti ég ekki
von á því að farast þama. Þó horfði
maður á skipin brenna í höfnunum.
En svo leið þetta sem betur fer og
ég komst heim aftur eftir fímm
mánaða vem í eyjunum.“
Ör cinu í annað m.a. í Val
Eins og komið var að í byijun
þessa texta, þá er það fátt sem Úlf-
ar Þórðarson hefur látið sér óviðkom-
andi. Allar götur síðan að hann sett-
ist að í Reykjavík sem útlærður augn-
læknir, hefur hann verið hér, þar og
alls staðar. Sjálfur vill Úlfar lítið úr
því gera, en í Læknatali er þetta
svart á hvítu: Læknir Flugbjörgunar-
sveitar Reykjavíkurflugvallar síðan
1950 og trúnaðarlæknir Fiugmála-
stjómarinnar síðan 1962, sem hann
tók að sér eftir að Agnar Kofoed
Hansen gerði honum kleift að
mennta sig sérstaklega í námsgrein
sem kalla má fluglæknisfræði
(Aviation medicinjvið Harvard og í
Álbuquerque í Nýju Mexíkó. Borgar-
fulltrúi í Reykjavík frá 1958 til 1978,
í sjúkrahúsnefnd Reykjavíkurborgar
1960 til 1970, fulltrúi í heilbrigðis-
málaráði Reykjavíkurborgar 1970 til
1978, þar af formaður í tvö ár, for-
maður stjómar sjúkrastofnana
Reykjavíkurborgar 1975 til 1978,
formaður byggingamefndar sund-
lauganna í Laugardal, formaður ÍBR
1967 til 1984, og formaður bygg-
ingamefndar Borgarspítalans 1973
til 1978.
Með starfi sínu fyrir Flugbjörg-
unarsveitina og Flugmálastjóm lágu
aftur leiðir tveggja helstu áhugamála
Úlfars saman.
í þessari upptalningu er þess
hvergi getið, að Ulfar var einnig for-
maður Knattspyrnufélagsins Vals frá
árinum 1944. Hvernig bar það að?
„Ég fór oft á sunnudagsmorgnum
að horfa á yngstu flokkana keppa í
knattspymu. Það var hér og þar um
bæinn. Ég hafði svo gaman að því
að hlusta á kliðinn og sjá leikgleð-
ina. Það hafa trúlega einhveijir Vals-
forkólfar séð mig vera að sniglast á
þessum kappleikjum og haldið mig
gallharðan Valsara.
„Það kom mér vægast sagt í opna
skjöldu að vera beðinn um að taka
við formennsku í félaginu. Ég get
ekki sagt þér hvað ég var hissa. Ég
hafði aidrei á fund komið og þekkti
ekkert til í félaginu. Ég bar þetta
undir föður minn og við komumst
að því að einhveijar innanfélagseijur
væm í gangi og einhverjir innanbúð-
armenn sæu það sem málamiðlun
að fá utanaðkomandi mann í for-
mennsku.
Að athuguðu máli ákvað ég að
taka þessu. í ljós kom að það vom
grasserandi innanfélagseijur og ein-
hveijir mætir menn svo reiðir fyrir
formannskjörið að þeir höfðu skilað
inn heiðursmerkjum. En næsta árið
duttu svo eijurnar niður og ég fékk
þessa menn í rólegheitum til að taka
við heiðursmerkjunum aftur," segir
Úlfar.
Ernir og ævintýraeyjur
Árin líða og Úlfar vasast í öllu
mögulegu og ómögulegu. Seinni árin,
A Galapagos eru
ókjör af selum og
sæljónum, hákarl-
ar sem láta mann í
friði þó maður syndi
rétt hjá þeim, alls
konar rafmagns-
álar og sjóslöngur,
feikn af súlutegund-
um, freigátufuglar
að ógleymdum
albatrosanum sem
verpir þarna.
eftir að Úlfar kynntist Birni Guð-
brandssyni barnalækni fór áhuginn
á fuglafræði, fuglaskoðun og síðast
en ekki síst fuglafriðun vaxandi.
Úlfar og Bjöm vora manna ötulastir
að koma friðun íslenska hafarnarins
til leiðar. Það var mikil vinna, því
lagasetningar einar og sér dugðu
skammt. Fordóma þurfti að bijóta á
bak aftur. Áhugi þeirra félaga var
svo óbilandi, að á hveijum einasta
sunnudegi um árabil fóru þeir saman
í fuglaskoðunarferðir. Oftast á Álfta-
nes, en einnig víðar.
„Það var vissulega gaman að taka
þátt í að friða og bjarga erninum og
fuglaskoðunin er frábær tómstunda-
iðja. En þegar þessi áhugi var kom-
inn til skjalanna datt ég einhveiju
sinni um bók um Galapagoseyjar,
þær sömu og Darwin rannsakaði og
byggði síðan á þróunarkenningu
sína. Ég fann strax að þangað þyrfti
maður að koma og ekki minnkaði
áhuginn er í ljós kom að það tekur
1-2 ár að komast að, svo langur er
biðlistinn.
„Þetta er svo viðkvæmt svæði að
fjöldi ferðamanna er takmarkaður
og svo ströng er gæslan að menn
mega ekki hafa svo mikið sem sand-
kom með sér burt og stranglega
bannað er að snerta dýrin sem eru
svo spök að það er hægt að klofa
yfir jiau án þess að þau hreyfi sig.
„Eg hefði verið tilbúinn að fara
einn þangað, en Ellen dóttir mín og
tengasonur sem búa í Bandarikj-
unum vildu ekki heyra á það minnst
og þau slógust í för með mér. Það
kom að okkur í nóvember í fyrra og
það er óhætt að segja að eftirvænt-
ingin var ekki að ástæðulausu.
Þetta eru sannkallaðar ævintýra-
eyjur, klasi smárra eyja og þó smáar
séu þá eru þar til hærri fjöll en á
íslandi. Á eyjunum em tveir gamlir
flugvellir síðan í seinni heimsstyijöld-
inni og þangað er flogið frá Ékvad-
or. Á Galapagos er búið um borð í
bátum, mest átta ferðamenn saman
og eftirlitsmenn gæta þess að farið
sé að settum reglum.
í eyjunum má ekki víkja af merkt-
um göngustígum, en það kemur ekki
að sök, það iðar allt af lífi og það
má ganga að öllum dýmm án þess
að þau hreyfi sig. Þama em stórar
eðlur, tvær tegundir, sjávareðla sem
úðar í sig þangi og kaktuseðla sem
er svo þolinmóð að hún situr bara
og gónir á meðan hún bíður eftir því
að ávöxtur detti af plöntu. Þær em
ferlegar á svipinn og mig dauðlang-
aði að snerta eina. Það er hins vegar
ómögulegt að segja hvemig þær
myndu bregðast við.
„Þama em líka 3-400 ára gamlar
risaskjaldbökur sem búa í fjöllunum
og em 3-4 mánuði að skríða yfir
úfin hraun til að verpa eggjum sínum
við fjöraborðið. Þegar ungarnir klekj-
ast sitja mávar og annað illfylgi fyr-
ir þeim og höggva skörð í stofninn
og í sjónum er heill her óvina. Örfá-
ar ná þroska og koma aftur heim
og skríða sömu leið yfir hraunin og
til fjalla.
„Hvalveiðimenn sem veiddu á
þessum slóðum fyrr á ámm veiddu
þessar skjaldbökur gjaman til að
hafa í nesti og þá sannaðist hversu
lífsseigar þær em. Þær vom lifandi
í lest eins skipanna í heilt ár án þess
að fá vott eða þurrt.“
„Það er ekki hægt að víkja frá
Galapagos án þess að rifja meira
upp. Þarna em ókjör af selum og
sæljónum, hákarlar sem láta mann
í friði þó maður syndi rétt hjá þeim,
alls konar rafmagnsálar og sjóslöng-
ur, feikn af súlutegundum, freigátu-
fuglar að ógleymdum albatrosanum
sem verpir þarna. Tijáspætan snjalla
sem krakar orma úr smugum með
kaktusnálum var þarna. Ég sá hana
og hún var lengi að þessu og hafði
voðalegan áhuga á verkefninu.
„Þetta er skrýtin veröld. Þetta er
við miðbaug og engar árstíðir. Það
er oft skýjað, eti samt er hitinn iðu-
lega upp í 40 stig og þá er Iyktin
helvíti strembin. Humboldtstraumur-
inn mikli, sem er svalur, er lykillinn
að lífríkinu. Hann heitir í höfuðið á
mínum fyrri styrkveitanda. Alexand-
er stundaði miklar rannsóknir á þess-
um slóðum og hafði aðsetur í Ekvad-
or. Við fómm meðal annars að skoða
höfuðstöðvar hans fyrir neðan eld-
fjallir Cotopaxi og ég settist í skrif-
borðsstól Humboldts.
„Annar straumur kemur einnig við
sögu, E1 Nino, sem er svo heitur að
hann getur drepið allt líf þama. Það
er tilfellið að á 6-8 ára fresti breytir
hann um rennsli og þá hrynur lífrík-
ið á Galapagoseyjum. Svo breytir
straumurinn sér aftur og lífríkið nær
sér upp á ný. Nýjustu fréttir af þess-
um slóðum eru þær, að Sameinuðu
þjóðimar hafa tekið að sér að stjórna
málefnum eyjanna og reka Darwin-
stofnunina sem þar er starfrækt,"
segir Úlfar.
Einhvers staðar þarf að setja
punktinn. Það virðist hæfa að gera
það hér.