Morgunblaðið - 09.04.1995, Blaðsíða 8

8 B SUNNUDAGUR 9. APRÍL 1995
SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ
YEÐRABRIGÐI
í BARENTSHAFI
ÁSTANDIÐ á miðunum
í Barentshafí hefur
breyst mikið á síðustu
tveimur árum. Áður var
þar ekki um aðra ókyrrð
að ræða en þá, sem staf-
aði af ilium veðrum og
úfnum sæ, en skyndi-
lega komu aðrir þættir
til sögunnar: Innrás
kvótalauss togaraflota,
aðallega íslenskra skipa.
Hvað gerðist og hvers
vegna? Við Norðmenn
eigum ekki í neinum
vandræðum með svarið
en skiljum þó kannski
ekki alveg hvað að baki
býr.
Svarið við því hvers vegna 57 ís-
lenskir togarar og fimm skip undir
hentifána en í íslenskri eigu eru að
veiðum í Barentshafi er í stuttu
máli þetta:
Vegna lítillar þorskveiði á heima-
miðum, sem íslendingar eiga mesta
sök á sjálfir, og allt of stórs flota
hafa þeir neyðst til að leita út fyrir
200 mílurnar og reyna veiðar á a1-
þjóðlegu hafsvæði.
Því miður fyrir okkur Norðmenn
og Rússar stefndu Islendingar flot-
anum á lítið svæði í Barentshafi, sem
kallað er Smugan. Þetta er með öllu
óásættanlegt fyrir stjórnvöld í Nor-
egi og Rússlandi en þau fá ekkert
við það ráðið enn sem komið er.
Smugan er alþjóðlegt hafsvæði. Þar
eru hins vegar stundaðar tillitslausar
veiðar á fiski, sem gengur þangað
í nokkurn tíma á sumrin. Annað
mál er svo veiðar íslendinga á vemd-
arsvæðinu við Svalbarða og verður
vikið að því síðar.
Allt of stór floti
Þegar skoðaðar eru hinar ýmsu
hliðar á deilu íslend-
inga við Norðmenn og
Rússa er rétt að hafa
í huga ákveðnar stað-
reyndir. íslenski físki-
skipaflotinn er líklega
sá afkastamesti í heimi.
Islenski sjómaðurinn
dregur fjórum eða
fimm sinnum meiri afla
á land en starfsbróðir
hans í Noregi. Það
finnst með því að skipta
heildarafla í öllum teg-
undum á starfandi sjó-
menn í hverju landi.
íslenski flotinn er jafn-
framt meira en helm-
ingi of stór miðað við eðlilega nýt-
ingu fiskimiðanna og eðlilega rekstr-
arafkomu. Þetta er meginástæðan
fyrir kreppunni í þorskveiðum við
ísland.
Það er ekki of djúpt í árinni tek-
ið að segja, að íslenska sjávarút-
vegsráðuneytið fari ekki alltaf eftir
tillögum fiskifræðinga. Þorsteinn
Pálsson sjávarútvegsráðherra hefur
sjálfur sagt það í viðtali við Morgun-
blaðið. Meðfylgjandi tafla sýnir líka
greinilega, að frá 1987 hefur sjáv-
arútvegsráðuneytið alltaf ákveðið
þorskkvótann meiri en Hafrann-
sóknastofnunin hefur gert tillögur
um. Auk þess hefur ísienski flotinn
veitt meiri þorsk en kvótanum nam.
íslendingar eiga 125 togara og
meirihiuti þeirra er á bilinu 400 til
1.000 brúttótonn. Þegar fiskveiði-
lögsagan við ísland var færð úr 50
mílum í 2Ó0 1976 áttu þeir 26 tog-
ara í þessum stærðarflokki. 1992
voru þeir 51 og síðan hafa sumir
verið endurnýjaðir með stærri skip-
um. Sem dæmi má nefna Guðbjörg
IS 46, sem var afhent í Noregi 1994.
Hún kom í stað annarrar Guðbjargar
en er helmingi stærri en gamla skip-
ið. Smábátunum hefur að vísu fækk-
að en heildarsóknin á Islandsmiðum
hefur aukist ár frá ári.
Á íslandi hefur ekki verið um
marga aðra kosti að ræða en fisk-
veiðar. Fram á síðasta ár var engin
föst úreldingarskipan og allir fisk-
stofnar eru fullnýttir. Þess vegna
birtist íslenski togaraflotinn í Smug-
unni auk þess sem nokkrir gerðu
tilraun til veiða við Svalbarða.
Lítum á verndarsvæðið við Sval-
barða. Eyjarnar eru óvefengjanlega
norskt landsvæði. Það hafa íslend-
ingar einnig viðurkennt með undir-
ritun Svalbarðasamningsins 1993.
Samkvæmt samningnum, sem er frá
1920, eru norsk yfirráð á Svalbarða
staðfest én öll ríki, sem hann hafa
undirritað, mega stunda þar at-
vinnustarfsemi. Um hafið umhverfis
eyjarnar segir ekkert en Norðmenn
bera ábyrgð á nýtingu fiskimiðanna
þar. Að vísu er ekki um það sam-
komulag meðal aðildarríkja samn-
ingsins en Norðmenn styðja kröfu
sína með því, að það sé eina ieiðin
til að koma á skynsamlegri nýtingu
á fiskimiðunum innan 200 mílnanna
við eyjarnar. Stjórnvöld á íslandi
vita það mæta vel, að til að viðhalda
stofnunum má ekki veiða meira úr
þeim en þeir þola. Þess vegna geta
norsk stjórnvöld ekki látið það óátal-
ið, að einstök skip eða ríki fari sínu
fram við Svalbarða.
Kanada hefur viðurkennt þetta
og ástæðan er augljós. Þar eins og
annars staðar við norðvestanvert
Atlantshaf (Bandaríkin, Grænland,
ísland) er ástand fiskstofnanna
mjög alvarlegt. Á Nýfundnalandi
er kreppan algjör og 30.000 sjó-
menn og starfsmenn í fiskiðnaði eru
án atvinnu. Ástæðan er einföld.
Kanadísk og erlend skip eru búin
Olav Lekve
Það er óskiljanlegt, að
íslensk stjórnvöld með
Jón Baldvin Hannibals-
son utanríkisráðherra í
fararbroddi skuli leyfa
næstum stjórnlausar
veiðar í Barentshafí,
segir Olav Leve. Trú-
verðugleiki íslendinga
er enginn í þessu efni.
að veiða þorskstofninn upp. Talið
er, að hrygnmgarstofninn sé nú
2.500 tonn. Á Nýfundnalandi er
ekki einu sinni leyfilegt að kasta
færi í sjó frá ströndinni. Jafnvel
eftir að hrunið var staðreynd og
Kanadastjórn hafði bannað allar
veiðar héldu erlend skip þorskveið-
unum áfram utan 200 mílnanna
enda svamlar fiskurinn inn og út
úr landhelginni. Fyrir innan línuna
fékk hann frið en utan hennar biðu
erlend skip og hirtu allt, sem þau
gátu. Kanadastjórn viðurkennir rétt
Norðmanna til að stjórna veiðunum
við Svalbarða vegna þess, að hún á
sjálf í erfiðleikum með óboðna gesti.
Hún hefur líka lengi reynt að koma
á einhverri stjórn á veiðunum á
Miklabanka fyrir utan 200 mílurnar
eða með öðrum orðum, að fiskstofn-
ar, sem ganga inn og út úr lögsög-
unni verði ekki eyðilagðir.
Krafa strandríkjanna
Um stjórnun á nýtingu auðiindanna
utan 200 mílnanna er fjallað á vett-
vangi Sameinuðu þjóðanna og þar
hafa íslendingar verið í forystu fyrir
þeim ríkjum, sem krefjast þess, að
strandríkin beri ábyrgð á nýtingu
fiskstofna, sem ganga tímabundið
inn á alþjóðlegt hafsvæði. Upphaf-
lega voru það sex strandríki, sem
stóðu að þessari kröfu. Nú hafa
Norðmenn bæst í hópinn og málið
verið rætt á tveimur ráðstefnum
Sameinuðu þjóðanna. íslendingar
vilja fá að stjórna sókninni í karfann
suðvestur af landinu en þar er um
UM FJÓRÐUNG-
UR grunnskólaár-
gangs nær ekki lág-
markseinkunn á
grunnskóiaprófí og
fimmtungur árgangs
heltist úr lestinni
fyrstu tvö ár fram-
haldsskóla (1). Engar
rannsóknir hafa verið
gerðar á ástæðum
slaks árangurs á
grunnskólaprófum né
brotthvarfi nemenda
úr framhaldskólum.
Ekki hafa verið gerðar
neinar athuganir á
slöku námsgengi í
framhaldsskóla né við-
horfum nemenda,' foreldra, við-
tökuskóla eða atvinnulífsins til
gæða skólastarfs hinna einstöku
skóla. Ekki hefur heldur verið gerð
nein úttekt á menntun og hæfni
kennara eða skólastjórnenda á
grunn- og framhaldsskólastigi. Lít-
ið sem ekkert markvisst umbóta-
starf getur því átt sér stað í grunn-
og framhaldsskólum.
Gæði skólastarfs
I lokaskýrslu Nefndar um mótun
menntastefnu (2)
kemur fram að mikils
ósamræmis gæti í
námsmati í íslenskum
skólum, samræmd
próf í lok grunnskóla
fullnægi ekki próf-
fræðilegum kröfum
sem gerðar eru til
slíkra prófa og að eft-
irlit með skólastarfi af
hálfu stjórnvalda hafi
verið vanrækt. Þessu
til viðbótar má stór-
lega draga í efa að það
sem nemendur skól-
anna þó lærðu búi þá
undir líf og störf í lýð-
fæðisþjóðfélagi eða
frekara nám. Á því hafa nefnilega
ekki verið gerðar neinar rannsókn-
ir heldur!
Það er ljóst af ofansögðu að af-
skaplega lítið er vitað um gæði
skólastarfs hinna einstöku grunn-
og framhaldsskóla né hvað valdi
gæðavandamálum. Með gæðum í
þessu sambandi er átt við hversu
vel námið í skólanum, kennslan og
önnur þjónusta skólans fullnægi
þörfum, væntingum eða kröfum
nemenda, foreldra, atvinnulífs eða
Gera verður allsherjar-
áætlun um innleiðingu
gæðastjórnunar í
grunn- og framhalds-
skóla, að mati Friðriks
Eysteinssonar, svo og
í öðrum hlutum mennta-
kerfisins.
viðtökuskóla, þ.e. -viðskiptavina
skólans. Ef frammistaða skólans
er ekki í samræmi við þarfir, vænt-
ingar eða kröfur viðskiptavinanna
eru gæðin röng (3). Gæði í skóla-
starfi grunn- og framhaldsskóla
geta orðið röng eða tapast með
fernum hætti.
. í fyrsta lagi geta gæðin tapast
ef starfsmenn skólanna eða
menntamálayfirvöld misskilja þarf-
ir, væntingar eða kröfur viðskipta-
vinanna. Við samningu aðalnám-
skrár grunn- og framhaldsskóla
tapast t.d. gæðin ef sú þekking og
færni sem skólunum ber að miðla
nemendum, að mati þeirra sem
semja aðalnámskrána, er ekki í
takt við þarfir, væntingar eða kröf-
ur viðskiptavinanna. Að sama skapi
geta gæðin tapast ef kennarar og
aðrir starfsmenn skólanna mis-
skilja þær væntingar sem nemend-
ur eða foreldrar gera til þeirra.
í öðru lagi geta gæðin tapast
ef starfsmönnum skólanna eða
menntamálayfirvöldum tekst ekki
að bjóða upp á nám eða þjónustu
sem fullnægt geti þörfum, vænt-
ingum eða kröfum viðskiptavin-
anna. Hér getur t.d. verið um það
að ræða að við samningu aðalnáms-
skrár sé ljóst hveijar þarfirnar,
væntingarnar eða kröfurnar eru en
að ekki takist að setja upp náms-
brautir eða námsáfanga sem upp-
fylli þær. Að sama skapi gæti kenn-
urum og öðrum starfsmönnum t.d.
verið ljóst hvers vænst er af þeim
án þess að takast að bjóða upp á
þjónustu við hæfi.
í þriðja lagi geta gæðin tapast
ef kennslunni sjálfri eða annarri
þjónustu skólans er ábótavant.
Þannig gæti aðalnámsskráin,
námsbrautirnar og námsefni ein-
stakra áfanga verið fullkomið en
kennurum skólans verið ómögulegt
að koma frá sér efninu. Að sama
skapi gæti verið skýrt hvaða þjón-
ustu aðrir starfsmenn skólans ættu
að veita en þeir haft sína hentisemi
um veitinguna.
í fjórða lagi geta gæðin tapast
ef viðskiptavinum skólans er lofað
meiru en skólarnir geta staðið við.
Þetta á sér kannski einkum stað
ef þeir sem sjá um kynningu skól-
ans út á við hafa ekki nógu góðar
upplýsingar um gæði skólastarfsins
eða vilja fegra þau. Væntingar við-
skiptavinanna til skólans aukast
GÆÐASTJORNUN
í GRUNN- OG
FRAMHALDSSKÓLUM
Friðrik
Eysteinsson.
að ræða tiltölulega stóran stofn, sem
gengur inn og út íslenskri og græn-
lenskri lögsögu.
Með þessa kröfu í huga er það
óskiljanlegt, að íslensk stjórnvöld
með Jón Baldvin Hannibalsson ut-
anríkisráðherra í fararbroddi skuli
leyfa næstum stjórnlausar veiðar í
Barentshafi. Trúverðugleiki íslend-
inga er enginn í þessu efni og þetta
má orða þannig:
Eftir að flotanum hefur verið leyft
að veiða upp þorskinn við Ísland er
honum sigað á fiskstofna annarra
ríkja.
Islendingar geta haldið því fram,
að enginn eigi tilkali til fisks, sem
finnst á alþjóðlegu hafsvæði, en þá
hlýtur það sama að gilda um karfa-
stofninn suðvestur af Íslandi. Þorsk-
urinn í Barentshafi gengur á veturna
á hrygningarstöðvarnar við norsku
og rússnesku ströndina. Á sumrin
fer hann í ætisleit og vex upp á
ýmsum stöðum í Barentshafi, meðal
annars í Smugunni. Verði haldið þar
uppi stjórnlausum veiðum árum
saman endar það með kanadísku
ástandi, norskir og rússneskir sjó-
menn verða að fara í land og horfa
upp á íslensk skip og önnur veiða
úr „auðlindinni þeirra“. Það er
ábyrgðarleysi og það vita íslensk
stjórnvöld.
í ræðu á Alþingi í fyrra sagði
Davíð Oddsson, forsætisráðherra Is-
lands, að íslendingar stæðu best
allra þjóða að nýtingu auðlindarinn-
ar. Um það má deila. Ómögulegt er
að segja, að ríki, sem heimilar meirí
þorskkvóta en fiskifræðingar leggja
til, jafnvel eftir að kreppan er skoll-
in á, og leyfir hluta flotans að læðast
bakdyramegin inn í búrið hjá ná-
grönnunum, sé til fyrirmyndar hvað
varðar auðlindanýtingu.
Kreppa í þorskveiðum
Norðmanna
Norðmenn gengu í gegnum sína
kreppu í þorskveiðum seint á síðasta
áratug. Þá var fiskveiðistjórnin hert,
margir sjómenn urðu að fara í land,
fiskvinnslan lenti í vandræðum og
mörg fyrirtæki urðu gjaldþrota. Ár-
angurinn er hins vegar sá, að
þorskkvótinn hefur verið aukinn
hóflega á síðustu árum. Norskir sjó-
menn eiga erfitt með að sætta sig
við, að ríki, sem hefur leyft rányrkju
á sínum eigin stofnum, skuli vilja
°g þegar frammistaðan lætur á sér
standa fellur gæðamatið.
Af því sem sagt var um gæðatöp-
in hér að ofan má ljóst vera að það
er mikið mál að tryggja gæði í
skólastarfi og jafnframt að
menntamálaráðuneytið, skóla-
stjórnendur og aðrir starfsmenn
skólanna sem eiga samskipti við
viðskiptavini þeirra þurfa að koma
að því máli. í ljósi þessa þarf að
gera miklar kröfur til þeirra laga
sem sett eru um grunn- og fram-
haldsskóla því þau gefa tóninn.
Mat á skólastarfi
í ljósi þeirrar umræðu sem verið
hefur í þjóðfélaginu um mikilvægi
gæðastjórnunar og þann ávinning
sem innleiðing hennar getur skap-
að og þess sem sagt er í upphafi
þessarar greinar um stöðu mála í
grunn- og framhaldsskólum bjóst
ég við því að í nýjum lögum um
grunnskóla og í frumvarpi til laga
um framhaldsskóla yrði hreinlega
gerð sú krafa að skólar á grunn-
og framhaldsskólastigi tækju upp
aðferðir gæðastjórnunar í starfi
sínu jafnframt því að menntamála-
ráðuneytið markaði ákveðna
gæðastefnu fyrir skólastigin. Að
vísu er í lögunum og frumvarpinu
kveðið á um að allir skólar á
grunn- og framhaldsskólastigi
skuli innleiða aðferðir til að meta
skólastarfið og að utanaðkomandi
aðili skuli gera úttekt á sjálfsmats-
aðferðum skóla á fimm ára fresti.
Ekkert er sagt um hvert markmið-
ið með sjálfsmatinu er né hvernig
því skuli háttað. Engar lág-
markskröfur eru gerðar um gæði
skólastarfsins. Ekkert er talað um
hvernig skólar eigi að mæla gæði
skólastarfsins, bæta þau eða stýra
þeim. Og að síðustu þá er ekkert