Morgunblaðið - 03.09.1995, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 3. SEPTEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Samhengió milli sjónvarps og
ofbeldis i samfélaginu
BANDARÍSKIR sálfræðinffar telja sig
geta fullyrt að ofbeldi í sjónvarpi auki hætt-
una á ofbeldisfullu atferli bama og að nei-
kvæðar fréttir geti valdið kvíða og þunglyndi
þeirra sem á horfa. í þessari samantekt kem-
ur ennfremur fram gagnrýni á stóm auglýs-
ingasjónvörpin í Bandarílqunum sem em sögð
hafa bmgðist og sýna að sjónvarpið eigi ekki
algjörlega að lúta markaðsöflunum.
SÁLFRÆÐINGURINN Ronald
Slaby við Harvard-háskóla
hefur langa reynslu af rann-
sóknum á því hvort ofbeldi í
sjónvarpi stuðli að ofbeldi í samfé-
laginu og komst að þessari niður-
stöðú: „Við höfum rannsakað þetta
í áratugi og getum fullyrt að sjón-
varpsofbeldi er ein af orsökum of-
beldis í samfélaginu - og „orsök“
er ekki orð sem vísindamenn nota
í tíma og ótíma.“
Sálfræðingarnir leggja áherslu á
að sjónvarpsofbeldi sé ekki eina
orsök ofbeldis í samfélaginu, heldur
stuðli að því ásamt fleiri þáttum.
Sjónvarpsgláp leiði ekki heldur allt-
af til ofbeldis, því flest börn, sem
horfa á sjónvarp, lenda sem betur
fer ekki á glæpabrautinni.
Sérfræðingar í sjónvarpsofbeldi
halda því ekki heldur fram að ein-
hver ein rannsókn hafi sannað end-
anlega að sjónvarpsofbeldi leiði til
aukins ofbeldis I samfélaginu. Þeir
segja samt sem áður að fram hafi
komið sterkar vísbendingar um
skýra og ótvíræða fylgni milli þess
tíma sem böm eyða við sjónvarps-
skjáinn og glæpa eftir að þau vaxa
úr grasi. Rannsóknimar séu orðnar
svo margar að óhætt sé að fullyrða
að sjónvarpsofbeldi auki hættuna á
ofbeldisfullu atferii ungra áhorf-
enda, á sama hátt og fullyrt er að
reykingar auki líkurnar á krabba-
meini.
Gaudenz B. Assenza ritaði grein
í norska dagblaðið Aftenposten og
skipti áhrifum sjónvarpsofbeldis í
fjóra flokka sem hér verður stiklað
á:
Áhrif á árásarhneigd
Assenza vitnar til Leonard Eron,
við Illinois-háskóla, sem stóð fyrir
einni af þekktustu og viðamestu
rannsóknunum á langtímaáhrifum
sjónvarpsofbeldis. Rannsóknin var
framkvæmd í New York og Chicago
í Bandaríkjunum og fjórum öðmm
löndum - Astralíu, Israel, Finnlandi
og Póllandi.
Niðurstaðan var allsstaðar sú
sama: Sá tími sem drengur ver við
sjónvarpsskjáinn er einn þeirra
þátta sem skýra best ofbeldisfullt
atferli og glæpi á fullorðinsárum.
Rannsóknin sýndi að því lengur
sem drengur horfði á sjónvarp fram
að átta ára aldri, því alvarlegri
glæpi framdi hann fyrir þrítugsald-
ur, því árásarhneigðari var hann
undir áhrifum áfengis og ofbeldis-
fyllri gagnvart eigin börnum.
Mörg ofbeldisverk má rekja
beint til ofbeldismynda, til dæmis
þegar tveir tíu ára piltar börðu
tveggja ára gamalt barn til bana
í Englandi árið 1993. Drápið þótti
minna mjög á atriði í „Child’s Play
3“, hryllingsmynd sem faðir annars
piltanna hafði tekið á leigu
skömmu áður en voðaverkið var
framið.
Fómarlambaáhrifin geta verið
sérlega skaðleg börnum. Margar
rannsóknir hafa sýnt að börn sem
horfa of mikið á sjónvarp geta orð-
ið tortryggin, hræðslugjöm og
fengið tíðar martraðir.
Ónœmisáhrifin
Rannsóknir hafa í þriðja lagi
sýnt að sjónvarpsgláp leiðir smám
saman til forherðingar og ónæmis
fyrir ofbeldi. Þar sem sjónvarpsof-
beldið gerir fólk ónæmt verða fram-
leiðendur kvikmynda og sjónvarps-
efnis að ganga sífellt lengra í of-
beldinu og bjóða upp á meiri hrotta-
skap og blóðsúthellingar til að kalla
fram tilfinningaleg viðbrögð. Gott
dæmi um þessa þróun er „Die
Hard“, vinsæl ofbeldismynd frá ár-
inu 1988, en í henni vom um 20
dráp. í næstu mynd, „Die Hard 2“,
sem kom tveim ámm síðar, var
boðið upp á alls 264 dráp.
Ónæmisáhrifin geta hugsanlega
skýrt mikilvæga glæpaþróun. Þótt
ofbeldisverk barna séu varla nýtt
fyrirbæri hefur þeim fjölgað stór-
leysa vandamálin og
hvetja því unga og
ómótaða áhorfendur
til ofbeldisverka.
Ofbeldið er sýnt
þannig að það virðist
ekki hafa neinar nei-
kvæðar hliðar, virð-
ist til marks um
hetjulund, í þágu
réttlætisins,
spennandi,
skemmtilegt og
valda jafnvel vellíð-
an.
Mörg börn fá þess
vegna þann boðskap að
heiðarlegu og góðu
mennirnir megi drepa
vondu mennina, að rétt-
lætanlegt sé að leiða
deilur til lykta með
NEIKVÆÐAR sjónvarpsfréttir, til að niynda um stríðið í Bosníu, geta valdið auknum kvíða þeirra
sem á horfa. Þeir geta einnig miklað fyrir sér eigin vandamál, þótt þau tengist ekki fréttunum.
Fórnarlambaáhrifin
í öðru lagi hafa nokkrar rann-
sóknir sýnt að fólk, sem horfír mik-
ið á sjónvarp, hefur tilhneigingu til
að óttast meira að verða fórnarlömb
ofbeldisverka en fólk sem horfir lít-
ið á sjónvarp. George Gerbner, pró-
fessor í fjölmiðlun við Pennsylvaníu-
háskóla, telur að mest áberandi
langtímaáhrif þess að alast upp við
sjónvarpsofbeldi sé óttatilfinning og
öryggisleysi. Slíkir einstaklingar
séu viðkvæmir, ósjálfstæðir og hafí
mikla þörf fyrir vernd.
lega á Sðustu tíu árum. Hrotta-
skapurinn er einnig meiri. Til að
skýra þennan aukna hrottaskap
meðal bama hafa prófessorarnir
Alan Zient og Elison Zenoff skil-
greint nýjan flokk ungra afbrota-
manna sem þeir kalla „samkennd-
arhefta morðingja“ - „böm sem
skortir sálræna getu til að setja sig
í spor annarra".
Uppeldisáhrifin
í fjórða lagi eru mörg dæmi um
myndir í sjónvarpi sem sýna of-
beldi sem árangursríka leið til að
drápum, og að sannar hetjur gangi
með vopn. Börnin samsama sig oft
hrottafengnum „hetjum“ sem beita
ofbeldi í þágu réttlætis. í flestum
kvikmyndum er reynt að gera þessa
samsömun sem mesta, til dæmis í
myndum Clint Eastwood, Arnold
Schwarzenegger og Sylvester Stall-
one.
Assenza dregur þá ályktun að
ekkert sé hæft í staðhæfingum um
að sjónvarpsáhorfendur geti fengið
útrás fyrir árásarhneigð sína með
því að horfa á ofbeldismyndir, sem
geti þannig komið í veg fyrir vald-
beitingu. Hann telur hjákátlegt að
fulltrúar sjónvarpsstöðva skuli bera
á móti því að sjónvarpið hafi nei-
kvæð áhrif á áhorfendur en lofsami
aftur á móti mikil áhrif sjónvarps-
auglýsinga á innkaupavenjur fólks.
„Sé það rétt að sjónvarpið hafí ekki
nein áhrif á atferli manna, myndu
þá fyrirtæki út um allan heim eyða
tugmilljörðum króna í auglýsingar
fyrir vörur sínar í sjónvarpi? Svarið
er sjálfgefið."
Afleióingar neikvœóra f rétta
Nýleg rannsókn sálfræðideildar
City University í Lundúnum bendir
til þess að neikvæðar fréttir í sjón-
varpi leiði til aukins kvíða og dapur-
leika meðal áhorfenda. Wendy M.
Johnston og Graham C.L. Davey
segja í skýrslu um rannsóknina að
hún hafi ennfremur sýnt að þeir,
sem horfa á margar neikvæðar
fréttir í einu, hneigist til að mikla
fyrir sér eigin vandamál.
Eðlilegt er að álykta að fréttir
um stríð, hungursneyðir og fátækt
knýi fólk til umhugsunar um vanda-
mál heimsins en rannsóknin bendir
til þess að áhrif neikvæðra sjón-
varpsfrétta séu mun víðtækari. Þær
magni áhyggjur áhorfenda vegna
vandamála sem ekki eru til umfjöll-
unar í fréttunum sjálfum.
Þessi niðurstaða staðfestir kenn-
ingar sálfræðinga um að sjónvarps-
efni geti ekki aðeins valdið tilfinn-
ingalegum óþægindum, heldur
einnig auðveldað hugarferli sem
geti haft skaðleg áhrif á sálræna
heilsu áhorfenda.
Tcngsl frétta og auglýsinga;
himnarikis og helvitis
Stóru sjónvörpin í Bandaríkjun-
um hafa sætt gagnrýni fyrir að
sýna óhóflega mikið af neikvæðum
fréttum, til að mynda um ofbeldi,
stríð, morð og neyð eiturlyfjafíkla.
Margir telja að ástæðan fyrir þessu
einhliða fréttamati sé samkepphi
frétta og annars sjónvarpsefnis,