Morgunblaðið - 03.09.1995, Page 29

28 SUNNUDAGUR 3. SEPTEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 3. SEPTEMBER 1995 2í

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
STJÓRNARFORMAÐUR
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
HEFUR EFNA-
HAGSBATINN
SKILAÐ SÉR TIL
ALMENNIN GS?
FRIÐRIK Sophusson tjármála-
ráðherra skrifar grein í Morg-
unblaðið í gær í tilefni af umræðum
um landflótta vegna bágra lífs-
kjara og þungrar skattabyrði. í
megindráttum er málflutningur
ijármálaráðherra sá, að efnahags-
batinn hafi skilað sér til almenn-
ings og því til sönnunar bendir
hann á, að kaupmáttur heimilanna
hafi aukizt um tæplega eitt pró-
sentustig umfram þjóðartekjur og
á næsta ári muni þessi aukning
skila sér enn betur. Og jafnframt
að frá því að hann tók við emb-
ætti fjármálaráðherra hafi skattar
ekki hækkað og að í ár verði
skattatekjur ríkissjóðs lægsta hlut-
fall af landsframleiðslu, sem um
getur frá árinu 1987. Ekki skai
dregið í efa, að fjármálaráðherra
fari rétt með þessar tölur.
Hitt fer tæpast á milli mála, að
almennir Iaunþegar upplifa þetta
með.öðrum hætci. Helzta breyt-
ingin, sem orðið hefur á launakjör-
um meginþorra launþega er 2.700
króna hækkun á mánuði, sem um
var samið í kjarasamningum sl.
vetur.
Ef gengið er út frá því sem vísu,
að tölur fjármálaráðherra séu rétt-
ar vaknar sú spurning, hvers
vegna almennir launþegar kann-
ast lítið við, að efnahagsbatinn
hafi skilað sér til þeirra. Hugsan-
leg skýring er sú, að efnahagsbat-
inn hafi skilað sér til annarra en
þeirra sem búa við þau almennu
launakjör, sem tíðkast í landinu.
Það leikur tæpast nokkur vafi á
því, að launamunur hefur farið
vaxandi á íslandi á undanförnum
einum til einum og hálfum áratug.
Eru hinir betur settu að fá meira
í sinn hlut af efnahagsbatanum
en hin svonefnda millistétt? Að
vísu áttu kjarasamningar að koma
í veg fyrir það og bæta fremur
hlut hinna verst settu en það væri
þá ekki í fyrsta sinn, sem þau
markmið hafa ekki náðst í reynd.
Friðrik Sophusson hefur ítrekað
haldið því fram, að skattar hafi
ekki hækkað í fjármálaráðherratíð
hans. Og hann getur rökstutt þá
staðhæfingu með því að vísa til
heildarskatttekna ríkissjóðs. En
jafnframt hefur fjármálaráðherra
staðfest, að fyrrverandi ríkisstjórn
hafi fært skattbyrðina frá fyrir-
tækjum til einstaklinga. Þetta hef-
ur verið gert með ýmsum hætti
en niðurstaðan er sú, að almennir
launþegar borga með einum eða
öðrum hætti meiri hluta tekna
sinna en áður í margvísleg opinber
gjöld. Svo geta menn endalaust
deilt um það, hvort líta eigi á þjón-
ustugjöld, sem skatta eða eitthvað
annað.
Það fer hins vegar tæpast á
milli mála, að tilfinning launþega
almennt um eigin hag er önnur
en fjármálaráðherrann heldur
fram. Og það er auðvitað spurn-
ing, hvort það þjónar nokkrum
tilgangi fyrir stjórnmálamenn að
loka augunum fyrir því.
Fólk gerir meira af því en áður
að bera saman laun hér og annars
staðar svo og verðlag hér og í
öðrum löndum. Almenningur skil-
ur ekki, hvers vegna fiskvinnslu-
fyrirtæki í Danmörku geta borgað
margfalt hærra kaup en fyrirtæki
hér. Þessi samanburður og auknir
möguleikar á vinnu í nálægum
löndum valda því, að fólk, sem
hefur vinnu hér leitar í auknum
mæli til annarra landa. Þetta er
ekki bara vandamál stjórnmála-
manna, heldur líka atvinnurek-
enda og þjóðarinnar allrar. Við
þurfum að leita skýringa á því
hvers vegna laun eru lægri hér
en annars staðar og lífskjör lak-
ari. Við höfum getað skýrt það á
undanförnum árum með aflabresti
á þorskveiðum og almennum efna-
hagssamdrætti. Nú þegar hag-
vöxtur fer vaxandi duga þær skýr-
ingar ekki öllu lengur.
TÓNLIST ER
tæðst lista,
hefur verið sagt,
hvaðsem það merkir.
Ljóðskáld hafa að
sjálfsögðu jafnmikla
ánægju af tónlist og
annað fólk, en þau nýta sína eigin
músík í ljóðunum og það er hún sem
getur oftaren ekki ráðið úrslitum
um listrænan árangur. Ljóðskáld
fagna því að sjálfsögðu þegar góð
tónskáld semja fallega músík við
Ijóð þeirra. Ég hef átt slíku láni að
fagna og met mikils áhuga tón-
skálda á ljóðum mínum. Veit vel
þau hafa stundum lyft þeim í hærra
veldi. Það getur þá ekkisízt verið
eftirminnilegt þegar ljóðskáld eða
einhver annar flytur ljóð með tón-
list.
En þessi tónlistaráhugi merkir
þó ekki að ljóðlistin sé að afsala sér
þeim túlkunarhætti sem eðlilegast-
ur er, það er að ljóðið sé annað
hvort lesið í hljóði eða upphátt enda
á það sér sjálfstæða tilveru og
músíkin í því ætti að nægja lesand-
anum ef allt er með felldu. Það er
semsagt einnig ástæða til að flytja
Ijóð eða lesa upphátt án þess þau
séu endilega sungin. En það má
víst helzt ekki núorðið, upplestur
ljóða er nánast bannvara í sjón-
varpi, en þar geta þau komizt að í
söng. En þó að sjálfsögðu ekki í
stað dægurflugna; tilaðmynda í
dagskrárlok; því ömurlegra söngl,
því betri dagskrárlok. Auk þess er
sjónvarpið sérstakur fulltrúi þeirrar
einsmenningarlegu poppmergðar
sem öllu ræður í skemmtibransan-
um nú um stundir.
Ég veit vel að skiptar skoðanir
eru um það hvort skáld eða aðrir
eigi að lesa upp ljóð fyrir áheyrend-
ur því ljóðið sé ætlað einstaklingi
en ekki fjölda. Ljóðlist sé einmana-
leg grein, ætluð fáum. Þetta sjónar-
mið kom meðal annars fram í sam-
tölum okkar Stephens Spenders á
sínum tíma en hann sagðist ekki
vera viss um hvort skáldum væri
einhver akkur í almennum vinsæld-
um. Ljóðskáld í Bretlandi hugsi til-
aðmynda ekki um hvort það sé vin-
sælt eða ekki heldur
fyrst og síðast hvort
öðrum ljóðskáldum
líki verkið. Það skipti
einna helzt máli. Ljóð-
skáld sem geti lesið
ljóð sín nógu vel upp
geti alltaf fengið nóg af áheyrend-
um, en það þurfi ekki endilega að
merkja - að ljóðin séu góð. Samt
bætti Stephen Spender því við að
meðalhófíð væri líklega bezt. Hann
kvaðst vilja eiga lesendur fyrir utan
þröngan hring skáldanna, sagðist
ekki vilja vera eingöngu ljóðskáld
fyrir Ijóðskáld. Pound hafi ekki
ætlazt til að fleiri en þijátíu mönn-
um geðjaðist að ljóðum hans.
Ungur sætti ég mig harla vel við
þessar upplýsingar. Nú veit ég að
Stephen Spender hefur sjálfur haft
mikla ánægju af að lesa ljóð sín
og þau hafa verið gefin út á stór-
góðum hljóðböndum sem unnt er
að hafa unun af. Bretar eiga mjög
merkilega upplestrarhefð og frá-
bærar útgáfur á ljóðaflutningi. Ég
held þetta sé arfleifð frá Shake-
speare. Engum hefur enn dottið í
hug að syngja leikrit Shakespeares,
samt eru þau ljóðlist. Og þau halda
velli sem slík. Ég get raunar ekki
ímyndað mér eftirminnilegri músík
en upplestur Dylan Thomas eða
Richard Burtons svo dæmi séu tek-
in. Spólur með Ijóðalestri þeirra eru
gersemi. Og þá eru spólur með
upplestri höfuðskáldanna stórmerk-
ur fjársjóður. Þau komast vel af,
hjálparlaust.
En nú þarf helzt að syngja allt
hér á landi ef það á að komast til
skila. Hvenær ætli komi að því að
sjónvarpsfréttirnar verði sungnar;
eða allt þetta innantóma samtals-
skvaldur; eða framboðsræðurnar.
Það yrði gott fyrir vini mína Ólaf
G. Einarsson og Árna Johnsen ef
sungnar framboðsræður kæmust í
tízku því þeir eru góðir í fjárlögun-
um. En hvað þá um hina vini mína
í Flokknum? I öllum flokkum? Þá
sem eru tilaðmynda laglausir? Hitt
er svo annað mál að allt er gott í
hófi, einnig söngur. Og ég hef
reynslu fyrir því að það getur verið
yndælt að lesa Ijóð með tónlist. Það
þarf ekki að koma'í veg fyrir að
menn lesi kvæði í hljóði.
Semsagt, allt er gott í hófí -
einnig upplestur á ljóðum.
Þrátt fyrir þá staðreynd að Ijóð
hafa svona nokkurn veginn haldið
velli, eiga þau ekki upp á pallborðið
hjá Ijósvakamiðlunum. Þar er allt
sungið eins og ég sagði. Og ef það
er ekki sungið, þá er það helzt ekki
flutt. Landsýn Steins Steinars hefur
aldrei verið flutt í sjónvarpi svo
mér sé kunnugt. En nú er farið að
syngja það - og þá má flytja það!
Menn gera kröfur til þess að allt
sé dúllað nú um stundir. Við lifum
í raun og veru á velmektardögum
Gvends dúllara.
Það kemur aðvísu fyrir áð ljóð-
skáldum er boðið að lesa í gömlu
Gufunni. Það er nokkuð rausnarlegt
eins og tímarnir eru. Það sem verð-
ur ekki sungið verður helzt ekki
flutt, segir bókmenntaþjóðin ein-
stæða. Tónskáldin (og hinir útvöldu,
þ.e. dagskrárgerðarmennimir) hafa
það nokkurn veginn í hendi sér
hvaða Ijóð eru flutt á ljósvökunum.
Það má kannski vel sætta sig við
það þegar þau lyfta skáldskapnum
í hærra veldi. En það er allur gang-
ur á því. Stundum eru lögin svo
góð að kvæðið týnist! Hver flytur
Nú andar suðrið sæla — eða stað-
næmist við innihald þess? Ingi T.
Lárusson var snillingur. Og hann
var yndislegur maður, það þekkti
ég af eigin raun. En ljóð Jónasar
er hætt að vera ljóð. Nú er það
söngljóð. Og má vera það fari vel
á því. Jónas sóttist sjálfur eftir
góðum lögum.
Njörður P. Njarðvík á heiður
skilið fyrir það frumkvæði á sínum
tíma að láta flytja Ijóð fyrir hádegis-
fréttir. En hann var auðvitað kaf-
færður um leið og hann hætti að
vera formaður útvarpsráðs. Nú er
allt sungið fyrir hádegisfréttir, eins
og í réttunum. En í réttunum er
þó enn farið með eina og eina stöku
samkvæmt þeirri formúlu að það
sem er gott fyrir sauðkindina er
gott fyrir fólkið í landinu.
Segir í Innansveitarkroniku.
M
(meira næsta sunnudag)
HELGI
spjall
Áhrif
vopnasölu-
banns
ÍMAMÓT urðu í átökun-
um í Bosníu-Herse-
góvínu á miðvikudag
þegar herþotur og
stórskotalið
Atlantshafsbanda-
lagsins hófu stórfelldar
árásir á herbúnað og
stöðvar Bosníu-Serba. Allt frá því átökin
hófust í Bosníu árið 1992 höfðu hernaðar-
leg afskipti Vesturlanda af deilunni verið
í lágmarki.
Allar tilraunir Sameinuðu þjóðanna og
Evrópusambandsins til að stilla til friðar
hafa reynst gagnslitlar og í einhveijum
tilvikum jafnvel magnað þær deilur, sem
fyrir voru.
Við upphaf átakanna í Bosníu var reynt
að fá deiluaðila til að fallast á skiptingu
landsins í mjög sjálfstæðar kantónur, ekki
ósvipað því kerfi sem til staðar er í Sviss,
en sú hugmynd var upphaflega komin frá
Martti Athisaari, sem síðar varð forseti
Finnlands. Eftir að þeirri hugmynd hafði
verið varpað fyrir róða var lengi vel stuðst
við tillögu þeirra Cyrus Vances og Davids
Owens, að skiptingu ríkisins, en þar var
í fyrsta skipti gert ráð fyrir að landsvæði
Bosníu yrði deilt niður á múslima, Króata
og Serba. Hún fékk lítinn hljómgrunn
meðal deiluaðila og varð, ef eitthvað er,
til að flýta því kapphlaupi, er þegar var
hafið, milli þessara þjóða, til að tryggja
sér sem stærst landsvæði með valdi.
Ein umdeildasta
ákvörðun Vestur-
landa hefur verið
vopnasölubann
Sameinuðu þjóð-
anna á lýðveldi
fyrrverandi Júgóslavíu. í Bosníu bitnaði
það harðast á múslimum, sem ekki höfðu
aðgang að vopnabúrum júgóslavneska
sambandshersins fyrrverandi. Hart hefur
verið deilt um réttmæti vopnasölubarmsins
og fyrr í sumar samþykkti Bandaríkjaþing
að aflétta því. Bill Clinton Bandaríkjafor-
seti beitti neitunarvaldi gegn þeirri ákvörð-
un.
Vissulega hafði vopnasölubannið mikil
áhrif á framvindu deilunnar. Hermenn
múslima voru illa vopnaðir og skipulagðir
þegar hún braust út en tókst þrátt fyrir
það að veita Serbum harða andstöðu. í
mörgum þorpum vörðust þeir þar til skot-
færin voru á þrotum en héldu þá til fjalla.
Þar voru múslimar háðir hjálparsendingum
er varpað var úr flugvélum á vegum Sam-
einuðu þjóðanna.
Loks fór svo að sent var léttvopnað frið-
argæslulið til Bosníu sem hafði þó ekki
það hlutverk að veija óbreytta borgara
fyrir árásum. Oftar en ekki reyndist það
hlutskipti friðargæsluliða að fylgjast van-
mátta með átökum og ofbeldisverkum.
Þeim var einungis heimilt að beita skot-
vopnum ef á þá sjálfa var ráðist.
Helstu borgir múslima voru gerðar að
„griðasvæðum“ undir vernd Sameinuðu
þjóðanna sem til skamms tíma reyndist
ekkert annað en orðin tóm. Árásir Serba
héldu áfram óáreittar. Deilan hefur stig-
magnast og loks var svo komið að Vestur-
lönd stóðu frammi fyrir þeirri ákvörðun
að hætta afskiptum af henni eða láta til
sín taka með afgerandi hætti.
Síðari kosturinn hefur verið valinn en
enn á eftir að koma í ljós hveijar afleiðing-
arnar verða. Fram til þessa hafa afskipti
SÞ, NATO og Evrópusambandsins verið
fálmkennd og grafíð undan trausti þessara
stofnana. Það verður efiaust bið á því að
Sameinuðu þjóðimar taki að sér umfangs-
mikil friðargæsluverkefni á ný og fáir trúa
því lengur að Evrópusambandinu muni í
raun takast að móta sameiginlega stefnu
í utanríkis- og varnarmálum í náinni fram-
tíð.
Breski sagn-
fræðingurinn og
blaðamaðurinn
Noel Malcolm, sem
um árabil hefur sér-
hæft sig í málefn-
um Balkanskaga, ritaði á síðasta ári bók
Varhuga-
vert þekk-
ingarleysi
sem hann nefnir Stutt saga Bosníu
(Bosnia. A short history). Þar rekur hann
sögu þess svæðis, sem í dag er Bosníu-
ríki, allt frá miðöldum til nútímans. í bók-
inni færir hann sterk rök fyrir því að skort-
ur á þekkingu og skilningsleysi hafi ein-
kennt alla umræðu á Vesturlöndum um
Bosníu-Hersegóvínu pg torveldað lausn á
Bosníudeilunni.
Malcolm segir að á Vesturlöndum hafí
gætt tilhneigingar til að skýra Bosníudeil-
una í ljósi upplausnar Sovétríkjanna. Þeg-
ar sá „agi“ sem fylgdi miðstýringunni frá
Kreml var ekki lengur til staðar hafí gaml-
ar deilur og hatur leysts úr læðingi og
þróast út í þau átök, sem við höfum orðið
vitni að á síðustu árum. Þetta er að mati
Malcolm kolröng söguskýring. Aginn sem
Sovétríkin kynnu hugsanlega að hafa haft
á Júgóslavíu hafí horfið þegar leiðir Stal-
íns og Titos skyldu árið 1948.
Þá sé það að auki rangt að halda því
fram að kommúnisminn hafí stuðlað að
því að draga úr þjóðernishyggju í Austur-
Evrópu. Annaðhvort hafí kommúnistar
virkjað þjóðernishyggjuna í eigin þágu (líkt
og til dæmis Slobodan Milosevic í Serbíu
og Nicolae Ceausescu í Rúmeníu) eða þá
kynt undir hana með því að stuðla að
pólitískri vanmáttarkennd og fírringu með-
al fólks.
Oft hafí hvoru tveggja verið raunin og
sé það hvað greinilegast í þeim ríkjum
Austur-Evrópu, þar sem svokallaðir
„hægri öfgaflokkar" ná miklu fylgi meðal
almennra kjósenda, með því að nota áþekk
söguleg og trúarleg tákn og gert var á
kommúnistatímanum og með forystu-
mönnum, sem flestir eiga rætur að rekja
til fyrrverandi kommúnistaflokka eða ör-
yggislögreglu. Það segir Malcolm meðal
annars hafa gerst í Serbíu.
Rótgróið
hatur?
I Malcolm segir
annan útbreiddan
misskilning á Vest-
urlöndum vera að
þau átök sem hóf-
ust í Bosníu vorið 1992 megi rekja til „rót-
gróins þjóðernishaturs" sem blossað hafí
upp af sjálfu sér. Vissulega hafi ávallt
mátt greina hatur og togstreitu milli þjóða
Bosníu í gegnum söguna. Deilurnar hafí
hins vegar ekki verið stöðugar og þaðan
af síður hafi átökin ávallt verið af sama
toga. Malcolm segir ekki rétt að upp-
spretta deilna milli þjóða Bosníu hafi verið
trúarlegs eða þjóðemislegs eðlis öðru frem-
ur. Miklu frekar hafí ástæðurnar verið
efnahagslegar. Stétt bænda hafi að mestu
leyti samanstaðið af kristnum mönnum og
hafði hún illan bifur á landeigendum, sem
flestir voru múslimar.
Þær efnahagslegu ástæður sem ollu
deilum í Bosníu hurfu smám saman á síð-
ari hluta nítjándu aldar og fyrri hluta þeirr-
ar tuttugustu með efnahagsframförum og
umbótum. Einnig dró úr trúarbragðadeil-
um á þessari öld þar sem vægi trúar-
bragða í daglegu lífi fólks varð sífellt
minna. Til blóðugra átaka kom milli ólíkra
trúarsamfélaga í kringum heimsstyijald-
irnar báðar en þau átök segir Malcolm
verá undantekningu frá þróuninni að öðru
leyti og hafi orsakir þeirra verið að fínna
utan landamæra Bosníu en ekki innan.
Auðvitað, segir Malcolm, er hægt að
fara í gegnum sögu ríkis á borð við Bosníu
og finna þar tímabil sem einkenndust af
trúarátökum, ofbeldi og stjórnleysi. Póli-
tísk saga Bosníu á þessari öld ráðist hins
vegar ekki af atburðum á fjórtándu eða
nítjándu öld.
Ef beita ætti rökum af þessu tagi gætu
þau átt við mörg vönnur ríki og nefnir
Malcolm sögu Frakklands sem dæmi, trú-
arstríð 17. aldar, tíðar svæðisbundnar upp-
reisnir, ofsóknir á hendur húgenottum árið
ÍB85, ofbeldi og fjöldamorð í tengslum við
frönsku byltinguna, pólitísk upplausn og
óstöðugleiki á tuttugustu öldinni og sam-
starf Frakka við nasista í síðari heimsstyij-
öldinni. Hann telur þó ólíklegt að ef hópur
hermanna og stjórnmálamanna myndi
hefja stórskotaliðsárás á París að slíkt
J=
RE YKJAVÍK URBRÉF
Laugardagur 2. september
VIÐ SÆBRAUT. Höggmyndin „Partnership-Samstarf" eftir Pétur Bjarnason (1991). Morgunbiaðið/Rax
yrði skýrt með tilvísun til „rótgróins hat-
urs meðal frönsku þjóðarinnar“.
Einn helsti munurinn er kannski sá að
saga Frakklands hefur verið gaumgæfi-
lega rannsökuð á meðan þekking á Bosníu
er afar takmörkuð. Nefnir Malcolm að
margir hafi haldið því fram á síðustu árum
að Bosnía hafi aldrei verið til sem ríki og
að landamæri milli lýðvelda Júgóslavíu
hafi verið uppfínning Titos. í raun hafi
Tito einungis endurreist söguleg landa-
mæri Bosníu frá síðari hluta ottoman-tíma-
bilsins og tíma austurrísk-ungverska keis-
aradæmisins. Þá gætir ruglings varðandi
uppruna bosnískra múslima, sem megi
ekki síst skýra með því að króatískir sagn-
fræðingar hafa í heila öld reynt að sann-
færa umheiminn um að múslimar í Bosníu
væru í raun Króatar og serbneskir sagn-
fræðingar hafí haldið því fram að þeir
væru í raun Serbar.
Það var í apríl-
mánuði 1992 sem
Evrópusambandið
eftir 529 ár viðurkenndi
Bosníu-Hersegó-
vínu sem sjálfstætt ríki. Skömmu síðar
fékk Bosnía aðild að Sameinuðu þjóðunum.
Hafði ríkið ekki verið sjálfstætt frá árinu
1463 ef frá eru skilin nokkur styttri tíma-
bil á undanförnum tveimur öldum.
„Fréttaskýrendur voru fljótir að benda
á að Bosnía hafði á þeim 529 árum sem
á milli voru verið hluti af tveimur keisara-
veldum, einu konungsveldi og kommúnísku
sambandsríki. Bosnía gat að þeirra mati
ekki orðið að ríki þar sem þijár þjóðir
byggðu lýðveldið. Bosnía yrði að vera hluti
af stærri heild,“ segir Malcolm og bætir
við að ef beita ætti þeim rökum að einung-
Sjálfstæði
is þjóðríki ættu möguleika sem sjálfstæð
ríki væri framtíð flestra aðildarríkja Sam-
einuðu þjóðina ekki ýkja björt.
Sú söguskýring að Bosnía verði að vera
hluti af stærri heild til að hún tortími
ekki sjálfri sér gangi ekki heldur upp. Hið
gagnstæða sé raunin; helsta ógnun Bosníu
í gegnum söguna hafí verið utanaðkom-
andi öfl og afskipti en ekki innri togstreita.
Samkeppni Króata og Serba allt frá síð-
ustu öld hefur til dæmis valdið spennu
meðal þjóða Bosníu. Margir kaþólskir
Bosníumenn hófu að líta á sig sem Króata
og rétttrúaðir sem Serba til aðgreiningar
frá öðrum. Sambúð múslima, Króata og
Serba segir Malcolm vissulega hafa verið
flókna og ekki án erfíðleika en á heildina
litið hafí hún þó gengið tiltölulega snurðu-
laust fyrir sig. Það hafí verið ljóst er Júgó-
slavía leystist upp að erfítt yrði að halda
saman Bosníu sökum þess ‘hve margar
þjóðir byggðu landið. Sambúð múslima,
Króata og Serba í Bosníu hafí hins vegar
einnig verið mikilvægasta röksemdin fyrir
að halda ríkinu sameinuðu. Þjóðirnar væru
það samtvinnaðar að fómarkostnaðurinn
yrði gífurlegur ef skilja ætti þær að. Meiri-
hluti þjóðarinnar hafi viljað leggja það á
sig að viðhalda Bosníu en minnihluti, und-
ir áhrifum nágrannaríkis, hafi beitt sér
gegn því. Minnihluti þessi hafi haft vopn
en það höfðu aðrir ekki.
Hér er að mörgu leyti að fínna kjarna
málsins. Þeir sem vildu viðhalda hinu
margbreytilega og að mörgu leyti umburð-
arlynda samfélagi Bosníu máttu sín lítils
gegn þeirri skipulögðu atlögu sem gerð
var fyrir tilstilli serbneskra þjóðernissinna.
Malcolm rekur hvernig Milosevic Serbíu-
forseti og stjórn hans ýttu undir deilur
milli þjóða Bosníu á skipulagðan hátt þar
til í brýnu skarst að lokum.
„Grundvallarmistök vestrænna stjórn-
málamanna voru að líta á einkenni stríðs-
ins einvörðungu en ekki ástæður þess. Svo
virðist sem þeir hafí ekki viljað skilja hvers
eðlis áform Milosevics voru. Þeir vildu ein-
ungis líta á stríðið sem hernaðarlegt
vandamál en ekki pólitískt. Mat á ábyrgð
og sekt einskorðaðist við að líta til hveijir
hleyptu af byssum — og þar sem báðar
fylkingar hleyptu af byssum var sökinni
skellt á báðar,“ segir Malcolm. í stað þess
að ráðast að rótum vandans hafi Vestur-
lönd bitið í sig að koma á vopnahléi. Rúm-
lega hundrað vopnahléssamkomulög voru
gerð og rofín á árinu 1992 og sé það skýr-
asta tákn þess pólitíska skilningsleysis sem
einkenndi afstöðu Vesturlanda.
Er hann þeirrar skoðunar að ef Bosníu-
stjóm hefði verið heimilað að verða sér
úti um vopn á sínum tíma hefði það getað
orðið til að útkljá deiluna á innan við hálfu
ári. Að öllum Iíkindum hefði stjórnarhern-
um ekki tekist að vinna sigur á Serbum
en aftur á móti getað veitt þeim það harða
mótstöðu að þeir hefðu gefíst upp á að
reyna að sölsa undir sig land með valdi.
Það hafi hins vegar ekki verið leyft með
þeim rökum að slíkt myndi „draga átökin
á langinn“.
Breski sagnfræðingurinn segir Vestur-
lönd bera ábyrgð á því að evrópsku ríki
hafi verið tortímt. Helsti vankanturinn á
röksemdafærslu hans er sá, að hvernig sem
á málið er litið nær sjálfstæði Bosníu á
síðari öldum ekki lengra aftur en til ársins
1992. Saga Bosníu tengist sögu Balkan-
skaga í gegnum aldirnar óijúfanlegum
böndum. Sú saga er á köflum blóði drifín
og myrk öfl hafa sett mark sitt á hana.
Harmleikurinn í Bosníu er um margt harm-
leikur Balkanskaga.
„Þeir sem vildu
viðhaida hinu
margbreytilega
og að mörgu leyti
umburðarlynda
samfélagi Bosníu
máttu sín lítils
gegn þeirri skipu-
lögðu atlögu sem
gerð var fyrir til-
stilli serbneskra
þjóðernissinna.“
<e