Morgunblaðið - 24.09.1995, Blaðsíða 6

6 B SUNNUDAGUR 24. SEPTEMBER 1995
MORGU NBLAÐIÐ
MAIMNLÍFSSTRAUMAR
ÞIÓÐLÍFSÞANKAR /Felstfrelsi í
ótakmörkubum bameignum?
Frelsiog
bameignir
NÚ ER kvennaráðstefnunni í Pek-
ing lokið. Hún gekk ekki átaka-
laust fyrir sig. Af því sem ég las
um þessa ráðstefnu eru mér eftir-
minnilegastar frásagnir af ræðu
Hillary Clinton, forsetafrúar
Bandaríkjanna. Hún deildi á þau
ríki sem þvinguðu konur til fóstur-
eyðinga og ófijósemisaðgerða og
var skeytum hennar augljóslega
beint að kínverskum stjórnvöldum,
þótt hún nefndi þau ekki á nafn.
Hún sagði einnig að konur og karl-
ar ættu að geta gert sínar fjöl-
skylduáætlanir án þvingunar og
ofbeldis, einkum þess, sem fælist
í fóstureyðingum og ófijósemisað-
gerðum gegn vilja konunnar. Hér
heima hefur auk þess borið hátt í
umræðunni um kvennaráðstefnuna
þau orð að frelsi væri afstætt.
Fyrir nokkrum árum kom ég í
kirkjugarðinn í Flatey á
Breiðafirði. Þar er stór, hvítur
marmarasteinn á leiði lítils drengs.
Á steininum stendur að undir hon-
um hvíli „foreldra
sinna dýrastur
gimsteinn". Ásamt
drengunum lágu
undir steininum
ijölmörg systkini
hans, sem öli dóu
í æsku. Foreldrar
þessara bama
eignuðust töluvert
eftir Guðrúnu
Guðlaugsdótfir
á annan tug barna sem nær öll dóu
á bernskuskeiði fyrir margt löngu.
Ég hugsaði um ævi móðurinnar,
sem í nær tvo áratugi var ófrísk
og með born á bijósti. Svo dóu
börnin jafnóðum. Hvílík ævi, hugs-
aði ég þegar ég gekk út úr þessum
gamla og þýfða kirkjugarði.
Ekkert hefur stuðlað meira að
frelsi kvenna en getnaðarvarnir,
ófijósemisaðgerðir og fóstureyð-
ingar. Konur hafa þurft að beijast
harðri baráttu til þess að fá það
viðurkennt að þær réðu sjálfar yfir
líkama sínum og víða vilja menn
enn ekki viðurkenna þennan rétt
kvenna. í ýmsum löndum eru barn-
eignir hreinlega notaðar til þess
að skerða frelsi kvenna.
I Kína mega konur víst víðast
ekki eiga nema eitt og í hæsta lagi
tvö börn. Hillary_ Clinton lítur á
þetta sem ófrelsi. í vissum skilning
má líta á það svo — sé málið hins
vegar skoðað frá öðrum sjónarhóli
veitir þetta kínverskum konum
frelsi. Samkvæmt áætluðum mann-
fjöldatölum Sameinuðu þjóðanna
mitt ár 1993 voru Kínveijar þá
rösklega 1,2 milljarðar. Svo margir
eru þeir þrátt fyrir hina hörðu
stefnu þeirra í mannfjölgunarmál-
um. Hefðu Kínveijar eignast öll þau
börn sem hugur þeirra stóð til
væri tala þeirra margföld. Hvar
hefði þetta endað nema með mikl-
um matarskorti. Kínveijum hefur
ekki gengið of vel að brauðfæða
sig hingað til. Ekki síst verða börn
illa úti í hungursneyð, það sýna
dæmi frá þeim löndum þar sem
slíkt ástand hefur ríkt. Takmörkun
barneigna hefur frelsað inargar
kínverskar konur frá því að ganga
með og fæða fjölmörg börn til þess
eins að sjá þau dragast upp af
hungri. En Kínveijar hafa vissu-
lega þurft að sýna hörku í þessu
máli. Annars hefði árangurinn orð-
ið lítill. Á Indlandi, þar sem búa
um 890 milljónir manna, reyndu
yfirvöld líka að takmarka barneign-
ir, mönnum voru t.d. gefin transi-
storútvörp ef þeir vildu láta gera
sig óftjóa. Þessi ráðagerð heppnað-
ist ekki vel.
Á hinum ýmsu fundum Samein-
uðu þjóðanna er mikið rætt um
mannfjölgunarvandamálið, sem
álitið er ógna verulega heims-
byggðinni. Sannleikurinn er sá að
Kínveijar eru sú þjóðin sem af
mestri einurð hefur reynt að
stemma stigu við óhóflegri mann-
fjölgun. Þetta hafa þeir gert með
því setja reglur — öðruvísi hefði
þetta ekki verið hægt. Ef fólk þar
hefði bara verið kurteislega beðið
um að hætta nú að fjölga sér er
hætt við að árangurinn hefði ekki
orðið sá sem raun ber vitni. Aðrar
þjóðir ættu að þakka Kínveijum
fyrir framtak þeirra og framsýni
en ekki vega að þeim fyrir að reyna
að framfylgja þeim reglum sem
þeir settu til þess að afstýra ann-
ars fyrirsjáanlegu neyðarástandi.
Auðvitað hefur þessi stefna kostað
ákveðnar fórnir, en þó ekki eins
miklar og í fljóti bragði sýnist.
Það er nú svo að lífshamingja
manna mælist ekki í barnafjölda
þeirra. Vissulega getur verið gam-
an að eiga mörg börn, einkum er
það álit þeirra sem eiga fá eða
engin börn. Sannleikurinn er hins
vegar sá að það er mikil og erfið
vinna að koma mörgum börnum
upp og ef konur verða að auki að
sinna starfi utan heimilisins þá
reynir verulega á þrek þeirra, and-
legan styrk og skipulagsgáfur. I
dag eiga margra barna mæður hér
á landi ekkert val, það er svo dýrt
að halda stór heimili að fyrirvinnur
þurfa að vera a.m.k. tvær og dugir
varla til. Því meira sem er unnið
utan heimilis og fleiri sem börnin-
eru þeim mun minni tími er fyrir
hvert barn og fyrir hjón að sinna
sínu innra sambandi. Það má leiða
sterkar líkur að þvf að líf fólks í
nútíma þjóðfélagi sé auðveldara ef
það á fá börn. Samfélagslega virð-
ist líka heppilegra að mannfjölgun
sé í hófi.
Við þær aðstæður sem nú eru í
heiminum sýnist það ótvírætt af
hinu góða að fólk takmarki barn-
eignir verulega; það virðist sannar-
lega vera heimsbyggðinni fyrir
bestu. Það ætti því ekki að kasta
steini að þeim þjóðum sem reyna
að stemma stigu við hættulega
mikilli mannfjölgun. Það er vissu-
lega afstætt að tala um frelsi í
barneignarmálum. í sumum lönd-
um, ekki síst á Vesturlöndum,
kemst fólk upp með að eiga mörg
börn án þess að þau líði neyð. Á
hitt ber að líta að kannski hafa
Vesturlandabúar þetta frelsi til að
fjölga sér einmitt vegna þess hve
Kínveijar hafa verið duglegir að
takmarka sínar barneignir.
Loka niðurstaðan sýnist sú að
ef hver og einn heimsbúi fær að
gera allt sem hann vill í mannfjölg-
unarmálum án tillits kringum-
stæðna leiði það óhjákvæmilega til
þess að heildin líður neyð fyrr en
varir. Til hvers er það frelsi að
mega eignast svo mörg börn sem
maður vill ef það verður til þess
að þau hrynja að lokum niður eins
og flugur úr matarskorti og þeim
sjúkdómum öllum sem fylgja í kjöl-
far hungursneyða. Sli'kt frelsi er
sannarlega afstætt. Það væri von-
andi að hver og ein þjóð tæki þessi
mál til vandlegrar íhugunar og
jafnvel skipulagningar og ekki
væri verra að þær bæru saman
bækur sínar. Það væri ábyggiíega
betra fyrir mannfólkið á þessari
jörðu að búa við góða skipulagn-
ingu í barneignarmálum heldur en
stórfelldar hungursneyðir og sífellt
óléttustand.
LÆIiNISFRÆDI /Er rétt ab gefa bömum lyftil
ab lækka sótthita?
SVDT'BÆÐl/Ajlagar oft illur vanigóba náttúru?
Úr ræðustól vanans
eftir Gunnar
Hersvein
ÞAÐ SEM truflaði truflar ekki
lengur, þ_að sem gladdi gleður
ekki lengur. Ég drottna einn að
venju í ríki mínu og þið hættið að
taka eftir sjálfum ykkur. Fyrstu ein-
kennin eru dofi
gagvart umhverf-
inu.
Lífið verður re-
glufast. Dag eftir
dag sama rútínan.
Hlekkir mínir verða
sterkari og sterkari
með hveiju árinu.
Sömu setningarnar
hljóma aftur og aftur. Hið nýja og
ferska á sér engan stað í tilver-
unni. Spurningin „Hver er ég?“
skýtur upp kolinum. Ekkert svar
nema: „Gamall vani.“
Allt er barninu nýtt þangað til
það verður veraldarvant í heimi full-
orðinna. Það skýtur rótum og mo-
sagrær á stað sem það ætlaði bara
að staldra stutt við á. Eðli mitt er
að halda öllu í sama horfinu. Ekk-
ert er ykkur liættulegra en hliðar-
spor og nýbreytni. Ég er andstæða
sköpunar og frumlegi’ar hugsunar,
en ég er öruggt skjól.
Skoðanir mínar hafa sannað sig
í gegnum aldirnar. Kyrrstaðan er
til dæmis áskjósanlegt ástand hug-
ans og reglan er dásamleg, en und-
antekning af hinu illa. Ráðlegging
mín er margsönnuð: „Lagið ykkur
að almennum siðum og skoðunum.
Sættið ykkur við hlutina eins og
þeir eru, það er heillavænlegast."
Ég vil að hugsunin fylgi breiðum
og fjölförnum brautum og að tilfínn-
ingamar falli í árfarvegi sléttunnar
en ekki í duttlungafullum lækjum
fjallanna. Rósemd hjartans fæst
með eftirtektarlausri skynjun.
Endurtekningin er lögmál heims-
ins. Hún er fullkomnun mannsins.
Það sem er aðeins gert eða notað
einu sinni gleymist, en það sem er
endurtekið verður lífið allt. Hið nýja
er aðhlátursefni eða hneykslunar-
hella. Enginn ætti að prófa það, eða
hversu margir frumlegir listamenn
hafa ekki liðið skort ævina alla?
Enginn ætti að skora mig á hólm.
Hann getur ekki annað en tapað.
Það væri fífldirfska. Hin sanna svöl-
un er í festunni og reglunni. Ég spara
tíma! Velji fólk veg minn þarf það
ekki að fara ótroðna_ slóð gegnum
ógrisjaðan skóginn. Ég geri öllum
kleift að sleppa skammarlaust gegn-
um hefðbundnar aðstæður. Eina sem
þarf er að kunna reglurnar.
Öruggast er að fara alltaf sömu
leiðina í vinnuna, þá verður enginn
fyrir óvæntri truflun. Best er að
lesa bækur með upphafi, miðju og
endi. Hentugast að stunda árekstr-
arlaus samskipti við aðra. Því tam-
ari sem hegðunin verður, því sjálf-
virkara verður lífið í heild. Það verð-
ur eins og klukka með stolta vísa
sem ekki hætta að tifá hringina sína
fyrr en rafhlaðan tæmist. Umhugs-
unarlaust má þannig líða þægilega
gegnum lífið.
Þeir sem bijóta vana sinn eru
SOFANDI e. Guston.
Paracetamól
PARACETAMÓL er gamalþekkt
lyf sem dregur úr verkjum og lækk-
ar sótthita. Sérlyfin Panodil, Para-
drops, Parasol, Parasupp, Paratabs
og fl. innihalda paracetamól og eru
seld án lyfseðils. Það getur talist
eðlilegt að gefa þetta lyf til að draga
úr vanlíðan við bráðum sýkingum,
eftir minni háttar aðgerðir og eftir
bólusetningar. Einnig getur verið
gott að gefa lyfið til að lækka sótt-
hita hjá sjúklingum með hjartabilun
eða lungnabilun, en þeir þola sótt-
hita illa.
Meiri óvissa ríkir um gagnsemi
þess að gefa paracetamól til
að lækka sótthita hjá fólki sem
hvorki hefur hjarta- né lungnabilun-
eða til að hindra hitakrampa hjá
börnum. Sótthiti er
hluti af vörnum lík-
amans gegn sýkl-
um og ef hitinn er
lækkaður með lyfj-
um eins og parac-
etamóli getur það
bælt ónæmiskerfið
og dregið sýking-
una á langinn. Eng-
ar alvarlegar aukaverkanir eru
þekktar af paracetamól þegar það
er gefið í hæfilegum skömmtum en
í stórum skömmtum getur það vald-
ið lífshættulegum lifrarskemmdum;
því er mikilvægt að fylgja þeim ráð-
leggingum um skammta sem er að
finna á umbúðunum.
Sótthiti er ekki skaðlegur frumum
líkamans nema hann
sé yfir 41‘/4 C. Lítil
hætta er á að líkams-
hitinn verði svo hár
nema við sólsting eða
heilaskemmdir en í
slíkum tilvikum er
gagnslítið að gefa
hitalækkandi lyf.
Einnig eru þekkt til-
vik þar sem smábörn-
um með sótthita var
pakkað svo rækilega
inn að líkami þeirra
gat hreinlega ekki losað sig við
varma og útkoman var lífshættuleg
hækkun líkamshita. Sótthiti örvar
ónæmiskerfið og getur sennilega
einnig haft bein hamlandi áhrif á
suma sýkla. Af þessum ástæðum er
ekki ástæða til að lækka sótthita,
nema hjá þeim sem hafa skerta
hjarta- eða lungnastarfsemi. Stund-
um veldur sótthitinn sjálfur all-
nokkrum óþægindum og er þá ráð
að lækka hann lítillega með því að
fækka fötum, opna glugga eða nota
kalda bakstra.
Margir kannast við hitakrampa
hjá börnum, sem eru krampaflog og
geta verið hættuleg. Það hefur tíðk-
ast lengi að gefa börnum hitalækk-
andi lyf á borð við paracetamól til
að hindra hitakrampa en við nánari
athugun á þeim upplýsingum og
rannsóknaniðurstöðum sem liggja
fyrir er fátt sem gefur til kynna að
slík lyfjanotkun geri gagn. Þetta er
reyndar ekki svo skrítið vegna þess
að hitakrampar koma
þegar líkamshitinn
hækkar hratt en hita-
lækkandi lyf eru
venjulega gefin þegar
hitinn er orðinn hár.
Til er nýleg rannsókn
sem sýndi að parac-
etamól, gefið reglu-
lega á 4 tíma fresti,
kom heldur ekki í veg
fyrir hitakrampa. Hér
virðist því fátt til ráða
nema flogaveikilyf
hjá börnum með tilhneigingu til hita-
krampa.
Ýmsir hafa ályktað sem svo að
vegna þess að sýking (af völdum
baktería eða veira) sé slæm og valdi
sótthita hljóti sótthiti að vera slæm-
ur. Staðreyndin er sú að sótthiti
getur oft hjálpað til við að vinna
bug á sýkingunni og margar rann-
sóknir hafa sýnt að sótthiti örvar
ónæmiskerfið og gerir það hæfara
til að vinna bug á sýklunum. Rann-
sóknir á dýrum hafa sýnt að þegar
paracetamól eða aspirín (acetýl-
salicýlsýra, t.d. magnýl) er gefið,
verður sýkingin oft verri og dýrið
gefur frá sér meira magn af sýklum
sem dreifast út í umhverfið. Þessar
upplýsingar gefa sterklega til
kynna að hitalækkandi verkjalyf
hafi óheppileg áhrif á gang sýk-
inga, geti gert þær alvarlegri og
langvinnari, m.a. með því að hafa
bælandi áhrif á ónæmiskerfi líkam-
ans.
eftir Magnús
Jóhannsson