Morgunblaðið - 10.10.1995, Blaðsíða 22

22 ÞRIÐJUDAGUR 10. OKTÓBER 1995
MORGUNBLAÐÍÐ
Kven-
ímynd og
trúar-
brögð
Á VEGUM Endurmenntunar-
stofnunar Háskólans eru nú haldin
námskeið um ýmis efni. Eftirtalin
tvö námskeið eru að hefjast:
, Vöðvabúnt pg veimiltítur -
ímynd kvenna í kvikmyndum.
Í Tæknigarði, fimmtudaginn 12.
október til 16. nóvember kl. 20.15
- 22.15.
Leiðbeinandi: Anna Sveinbjarn-
ardóttir kvikmyndafræðingur.
Efni: Kvenhetjur kvikmynda-
tjaldsins í dag. Er ímynd kvenna
einsleit eða eru fleiri en einn túlk-
unarmöguleiki fyrir hendi? íslend-
ingar sjá mest af bandarískum
verkum, því verður sjónum helst
beint að þeim.
Austur og Suðaustur-Asía -
Saga, trúarbrögð, lífsviðhorf.
í Tæknigarði, fimmtudaginn 12.
október til 30. nóvember kl. 20.15
- 22.15.
Leiðbeinandi: Dagur Þorleifsson
sagn- og trúarbragðafræðingur,
stundak. við HÍ. Bryndís Dags-
dóttir hagfræðingur og Steingrím-
ur Þorbjamarson mannfræðingur.
Efni: Sagan, m.a. mótun samfé-
laganna og samskipti við Evr-
ópu/Vesturlönd. Helstu trúar-
brögð/hugmyndakerfi, með hlið-
sjón af samtímanum, en efnahags-
þensla er nú mest í þessum heims-
hlutum. Er skýringa á þessum
uppgangi að leita í trúarbrögðun-
um? Rætt verður um þau áhrif sem
trúarbrögð geta haft á lífsviðhorf
og þjóðfélagsgerð og víxlverkun
þeirra og aðkominna trúar-
bragða/hugmynda.
------» ♦ "'4---
Kristín
talar um
eig’in verk
ÞRIÐJUDAGINN 10. október
1995 kl. 18 mun Kristín Gunn-
laugsdóttir myndlistarmaður
halda fyrirlestur á Kjarvalsstöðum
um eigin verk. Fyrirlesturinn er
haldinn í tengslum við sýningu
hennar sem stendur nú yfir á
Kjarvalsstöðum.
Aðgangur er ókeypis og öllum
heimill.
LEIKUST
Mögulcikhúsið
v i ð II1 c m m
ÆVINTÝRABÓKIN
Höfundur og leikstjóri: Pétur Egg-
erz. Leikmynd og búningar: Mess-
íana Tómasdóttir. Tónlist: Guðni
Franzson. Lýsing: David Walters.
Danshöfundur: Lára Stefánsdóttir.
Leikarar: Alda Araardóttir, Bjarai
Ingvarsson, Erla Ruth Harðardóttir,
Guðni Franzson, Ingrid Jónsdóttir
og Stefán Sturla Siguijónsson.
Laugardagur 7. október.
MÖGULEIKHÚSIÐ við Hlemm
setur nú upp Ævintýrabókina, sýn-
ingu sem höfðar til áhorfenda á for-
skólaaldri og í fyrstu bekkjum grunn-
skóla. Hún er eins og klæðskerasnið-
in að þörfum þeirra, enda vísar hún
í þær bókmenntir sem flest þessara
barna þekkja, þ.e. hinna klassísku
ævintýra, hvort sem þau eru ættuð
frá bræðrunum Grimm eða H.C.
LISTIR
Alþjóðlega bókastefnan í Frankfurt verður sett í dag við hátíðlega athöfn. Bókastefnan
sem er hin 47. í röðinni verður opnuð á morgun. Jóhann Hjálmarsson segir frá því
helsta sem verður á dagskrá stefnunnar, en athygli gesta beinist mjög að hlut Austurríkis.
Auður Austur-
ríkis í glerkúlu
AUSTURRÍKI verður í öndvegi á Bókastefnunni
í Frankfurt að þessu sinni. Sérstakur hringlaga
skáli úr gleri og stáli, verk arkitektsins Adolfs
Krischanitz, verður helgaður austurrískum bók-
menntum og menningu á þessari öld og stofnan-
ir eins og Bókmenntahús Frankfurtborgar, Óperu-
húsið gamla og fleiri verða með kynningar á
austurrískum rithöfundum, austurrískri tónlist og
myndlist. Verk eftir Gustav Klimt, Egon Schiele,
Oscar Kokoscha og aðra brautryðjendur í mynd-
listinni fá eflaust sitt rúm, enda tengjast þessir
málarar bókmenntunum með ýmsum hætti.
í skálanum sem er 1.100 fermetrar verður
sýning sem á að spegla austurrískar samtímabók-
menntir. Dæmigert austurrískt kaffihús í Vínar-
stíl er ómissandi á svona stað.
Auðlegð austur-
rískra bókmennta
Sé litið yfir sögu austurrískra bókmennta á
þessari öld blasir við ríkulegur auður sem sett
hefur svip sinn á menningu Evrópu og gerir enn.
í prósaskáldskap gnæfír Franz Kafka (fæddur í
Prag, dáinn í nágrenni Vínar, stundum kallaður
þýsk-tékkneskur) og einnig Robert Musil og Her-
mann Broch. Nefna mætti Elias Canetti sem bjó
um tíma og starfaði í Vín, einnig hinn margvitra
Stefan Zweig og expressjónistann Franz Werfel
sem var jafnvígur sem ljóðskáld og skáldsagna-
höfundur.
Hugsuðir sem byltu hugmyndum manna voru
sálfræðingurinn Sigmund Freud og gagnrýnand-
inn Karl Kraus. Ljóðskáldin eru mörg. Rainer
Maria Rilke telst austurrískur. Hugo von Hof-
mannsthal var dæmigerður Vínarfagurkeri. Georg
Trakl var í senn skáld kyrrðar og ógnar og hafði
mikil áhrif á ljóðlistina. Reynsla hans úr fyrri
heimsstyijöldinni kallaði á myndir eins og: „Þung
er reiði fólksins,/ sem orgelhljómar vetr-
arstorma,/ stríðsmannanna rauðu bylgjur,/
stjörnuskógur nakinn." Síðar í ljóðinu er ort um
mána sem veiðir skelfdar konur í blóðidrifnum
stigum.
Paul Celan er annað austurrískt skáld í hópi
spámmanna samtímans. í ljóðum hans fá þjáning-
ar gyðinga í eyðingabúðum nasista mál, en marg-
ir þeirra sem stuðluðu að blóma austurrískrar
menningar voru af gyðinglegum uppruna. Kunn-
asta ljóð Celans er Helfúga, um dauðann, „meist-
arann bláeygða frá Þýskalandi". Framlag Celans
til ljóðlistarinnar er ekki síst fólgið í beitingu
málsins.
Meðal austurrískra rithöfunda sem nú eru ofar-
lega á baugi er Peter Handke, en skáldsaga hans
frá í fyrra, sem er um margt tilraunakennd, Árið
mitt í einskismannsbugt, yfir 1.000 blaðsíðna
verk, reitti hinn fræga bókavarg, gagnrýnandann
Marcel Reich-Ranicki, til reiði og taldi hann bók-
ina gjörsneydda frásagnargleði og kimni. í augum
annarra er hér eitt metnaðarfyllsta verk Handkes
Franz Paul Sigmund
Kafka Celan Freud
Peter Ingeborg
Handke Bachmann
á ferð. Ljóðskáldið Hans Carl Artmann hefur
verið orðað við tilraunamennsku í ljóðlist og rek-
ur nú skáldaskóla í Vín. Ingeborg Bachmann, sem
lést um aldur fram eins og fleiri austurrísk skáld,
er síður en svo gleymd. Hennar var minnst á
áberandi hátt í Frankfurt í fyrra.
Bókmenntir
í smáskömmtum
Því miður er fróðleikur um austurrískar sam-
tímabókmenntir lítill sem enginn og þær ná varla
til íslands nema í smáskömmtum. Þannig má
heita gott að við séum að kynnast höfundum sem
voru þekktir í Evrópu á stríðsárunum eða jafnvel
milli stríða. Erfitt er að kenna einhverjum sérstök-
um um þetta, enda verður ekki gerð tilraun ti þess.
Bókastefnan i Frankfurt er kjörið tækifæri til
að bæta úr þessu. Það sem menn telja henni til
tekna er líka það að hún stuðlar að kynningu og
útbreiðslu bókmennta. Þær þjóðir sem hafa verið
í öndvegi láta vel af því og eru þeirrar skoðunar
að hin rándýra aðstaða „brennidepilsins" borgi
sig.
300.000 gestir
Á bókasýningunni verða 320.000 bækur, 9.000
sýnendur frá 105 þjóðlöndum og búist er við
300.000 gestum, en í hópi þeirra eru rithöfund-
ar, útgefendur, bókaverðir, bóksalar, umboðs-
menn og blaðamenn.
ísland verður með. Hlutur þess á sýningarsvæð-
inu hefur farið minnkandi á undanförnum árum,
en áhugi á íslenskum bókum og höfundum hins
vegar vaxandi. í fyrra sýndu þijú forlög: Mál og
MARGMIÐLUN sækir á í Frankfurt sem
annars staðar.
menning, Forlagið og Vaka-Helgafell, í tveim litl-
um básum.
Margmiðlun
Margmiðlun setur enn sterkari svip á bóka-
stefnuna. Sýningarsvæði rafeindaiðnaðarins og
upplýsingamiðlunarinnar er alltaf að stækka og
fær nú eigin sýningarhöll sem er við innganginn
á bókastefnuna. Tölvugeisladiskar (CD-ROM)
munu gera kleift að fletta upp hvers kyns upplýs-
ingaefni, meðal annars komast að Hver er hver
á Bókastefnunni í Frankfurt.
Á þessum stað er ekki einungis vinnuaðstaða
og náms- og leiksvæði fyrir alnetshuga heldur
líka þá sem vilja una sér við hefðbundna tölvu-
leiki eins og sviðsetningu stórslysa og manndráp
í tómstundum.
Því má bæta við að klámneytendur verða ekki
skildir útundan. Það sem boðlegt þykir býðst á
markaði miðlunarinnar.
Við verðum að trúa því að allt sé þetta til að
bæta samskiptin og spara tíma.
Friðarverðlaun vekja deilur
Friðarverðlaun þýskra bókaútgefenda og bók-
sala verða að þessu sinni veitt Annemarie Schim-
mel og tekur hún við þeim úr hendi Romans
Herzog, forseta Þýskalands, á sunnudaginn. Hún
er kunn fyrir rit sín um íslam. Þekktir rithöfund-
ar, einkum úr hópi vinstrisinna, hafa skorað á
forsetann að hætta við afhendinguna. Schimmel
hefur svarað árásum með þvi að lýsa yfir að hún
fordæmi dauðadóma og líflátshótanir yfír rithöf-
undum eins og Salman Rushdie. Bókstafstrú ísl-
ams sé henni ekki að skapi.
Sérþekking Schimmels á íslam sem hún hefur
miðlað í verkum sínum er vitanlega ekki það
sama og að játa íslam hollustu sina og sam-
þykkja að rithöfundum sé útskúfað og skrifa
undir dauðadóma bókstafstrúarmanna. Skoðana-
skipti um þetta mál munu að öllum líkindum
bergmála í salarkynnum bókastefnunnar.
Ef þú barasta
vilt því trúa
Andersen. Þessi ævintýri í ótal mynd-
skreyttum útgáfum eru það sem for-
eldrar og barnapíur grípa gjaman
til þegar lesa á ungviðið í svefn. Ef
þessa nauðsynlegu bókmenntaþekk-
ingu skortir þá þurfa forráðamenn
barnsins að venda bráðan bug á að
bæta úr því áður en haldið er með
bamið á vit leiklistargyðjunnar.
Verkið hefst enda á kunnuglegum
slóðum. Stúlkan Dóra er orðin læs
og fær að svæfa sig sjálf með lestri
uppáhalds bókar sinnar. Fyrr en var-
ir er hún komin mitt í hringiðu ævin-
týranna. Þar ber á stjórnleysistil-
hneigingum hjá annarri aðalpersón-
unni i einu best þekkta ævintýrinu
sem fer á flakk í aðrar sögur með
ófyrirsjáanlegum afleiðingum. Verk-
ið er skemmtilega unnið frá hendi
höfundar og leitast við að textinn
sé skýr og auðskiljanlegur.
Barnshugurinn er einkennilega
hugfanginn af endurtekningum og
stöðugleika. Þetta túlkar Erla Ruth
Harðardóttir vel sem Dóra. Hún
sækir öryggi í endalausan lestur
sömu sagnanna. Það öryggi reynist
hverfult svo að hún heldur hugrökk
af stað til að koma hlutunum í fyrra
horf. Bjarni Ingvarsson reynist henni
betri en enginn í hlutverki veiði-
mannsins úr Rauðhettu og úlfinum.
Veiðimaðurinn er, eins og aðrar per-
sónur úr ævintýrunum, markaður af
þeirri litlu lífsreynslu sem hann hefur
orðið aðnjótandi. Allt framtak við
aðgerðir verður hann því að sækja
til Dóru. Bjarni lýsir vel þessum stað-
fasta og skyldurækna manni, sem
er samt svo úrræðalítill.
Stefán Sturla Sigutjónsson er
hæfílega hræðiiegur úlfur og Alda
Arnardóttir fær að leika þær skap-
stilltu stöllur Mjallhvíti og Ösku-
busku. Hún fékk þó að sýna meiri
tilþrif sem kona skógarhöggsmanns-
ins. Stundum vildi framsögn hennar
vera óskýr í söngtextum, sem olli
skemmtilegum misskilningi þegar
ungum áhorfenda fyrir aftan mig
heyrðist „dverganna kot“ vísa í
„dvergana tvo“. Guðni Franzson var
í tveimur litlum hlutverkum en samdi
annars tónlist og sá um flutning
hennar. Einfaldur undirleikurinn átti
vel við sýninguna og gaf henni falleg-
an svip.
Sá leikari sem sló í gegn í þessari
sýningu var Ingrid Jónsdóttir. Hún
lék alls fimm hlutverk og var stórgóð
í þeim öllum. Hún fór hamförum í
persónusköpuninni og gaf hverri per-
sónu svo skýra drætti og einkenni
að upplifun fullorðinna áhorfenda
varð að því meiri.
Messiana Tómasdóttir á stóran
hlut í að sýningin heppnast eins vel
og raun er á. Með hjálp David Walt-
ers, sem sér um Ijósin, skapar hún
sannkallaða ævintýraveröld með ein-
földum leiktjöldum og hreinum form-
um. Búningar Messíönu eru sann-
kallað listaverk og á það sérstaklega
við hvað litaval snertir. Hún skapar
þannig hlýja og mjúka veröld sem
auðvelt er að sökkva sér inn í og
gleyma sér í. Hvort sem upplifun
Dóru er draumur eða veruleiki verð-
ur minningin um sýninguna áhorf-
endum draumi líkust.
Sveinn Haraldsson