Morgunblaðið - 19.11.1995, Síða 8

8 B SUNNUDAGUR 19. NÓVEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Pétur sjómaður eftir
Asgeir Jakobsson
er ein af jólabókum
Setbergs og kemur
út um þessar mundir.
Þetta er ævisaga Pét-
urs Sigurðssonar al-
þingismanns sem um
þriggja áratuga skeið
setti mikinn svip á
stjómmála- og
verkalýðssögu lands-
ins o g var alþjóð
kunnur sem „Pétur
sjómaður“.
PÉTUR Sig'urðsson
PÉTUR
SJÓMAÐ UR
Á STJÓRNMÁLAFERLI sínum átti Pétur Sigurðsson mest sam-
skipti við þrjá leiðtoga Sjálfstæðisflokksins - Ólaf Thors, Bjarna
Benediktsson og Geir Hallgrímsson.
IÞESSARI nýju bók Ásgeirs
Jakobssonar segir frá uppvexti
Péturs Sigurðssonar í Krepp-
unni miklu; nær tuttugu ára sjó-
mannsferli hans á bátum, togurum
og farskipum; afskiptum hans af
verkalýðsmálum innan Sjómanna-
félags Reykjavíkur og á ASÍ þing-
um, þegar pólitíkin var hvað hörð-
ust; langri stjórnmálabaráttu, en
Pétur sat 28 ár á þingi fyrir Sjálf-
stæðisflokkinn og var m.a. formað-
ur bankaráðs Landsbanka íslands,
og hinu mikla uppbyggingarstarfí
Péturs í öldrunarþjónustu. Pétur
var í 30 ár formaður Sjómanna-
dagsráðs í Reykjavík og Hafnar-
firði og vann þar að stækkun
Hrafnistu í Reykjavík, hafði forustu
um byggingu Hrafnistu í Hafnar-
firði, sem kölluð hefur verið
„kraftaverkið hans Péturs", og
stjórnaði uppbyggingu sumar-
dvalaaðstöðu sjómanna að Hraun-
borgum í Grímsnesi.
Saga Péturs Sigurðssonar er
þannig sjómannssaga, fram-
kvæmdasaga og verkalýðs- og
stjórnmálasaga.
Morgunblaðið birtir hér með
leyfi útgefanda nokkrar glefsur
úr bókinni, og segir fyrst af æsku
Péturs.
Sögulegxir fermingar-
undirbúningur
„Það var í þessum hremmingum
fjölskyldunnar, að ég tók að stunda
blaðasölu. Þegar barnaskólanum
var lokið um hádegi á daginn fór
ég inní Reykjavík að sitja þar fyrir
blaðinu Vísi, þegar það kæmi út
síðdegis...
Sá var gallinn á þessum starfa
mínum, að ég gekk til prestsins til
fermingarundirbúnings, eða „gekk
til spurninga", eins og þetta kallað-
ist einnig, og þar átti ég engum
minni að svara en sjálfum dóm-
kirkjuprestinum og afabróður mín-
um, séra Bjarna. Spurningatíminn
var klukkan fímm, en þá var ein-
mitt oft góð sala í Vísi.
Það vildi því bera við að ég
mætti of seint til - spurninganna.
Auðvitað vissi presturinn um veik-
indin og fátæktina, sem þeim
fylgdi, á heimili mínu, og auðvitað
heyrt iðulega í mér hrópin, svo
skammt undan sem ég staðsetti
mig frá Dómkirkjunni.
Hann fyrirgaf mér skrópið, en
lét mig vita, að hann hefði tekið
eftir því, og það hefði enginn getað
komið því betur til skila með sér-
stæðum hætti en séra Bjarni.
Hann lét stúlkurnar sitja öðru-
megin í kirkjunni, en piltana hinu-
megin. Síðan spurði hann í einu
hvorn hóp um sig. Það verður svo
einu sinni, þegar ég kom of seint
og er nýsetztur, að prestur kallar
Pétur Sigurðsson einan uppí kór-
fordyri.
Krakkarnir stirðnuðu allir upp:
Hvern fjárann hafði Pési gert af
sér?
Þegar ég hafði stillt mér upp,
og ekki yfir mér mikil reisnin, fyr-
ir framan prest, spyr séra Bjarni:
- Hvað hafa mennirnir fram yfir
dýrin?
Spurningin kom náttúrlega flatt
uppá mig, ég hafði átt helzt von á
spurningu úr Kverinu, og prestur
hygðist reyna kunnáttu mír.a í þeim
fræðum, og hvort skrópið hefði þar
valdið mér þekkingarskorti.
Náttúrlega komu vöflur á mig,
en ég hafði þó af að stama:
- Þeir geta tjáð sig, sagt hvað
þeir hugsa.
- Alveg rétt, sagði séra Bjarni
með sinni sérkennilegu rödd, sem
allir Reykvíkingar þekktu á hans
löngu tíð í Dómkirkjunni.
- En geta ekki dýrin tjáð sig?
spurði prestur.
- Jú, hundarnir segja til dæmis
voff, svaraði ég.
- Aiveg rétt, sagði prestur.
Hundarnir segja voff, voff, en
kisurnar okkar?
- Kisan segir mjá, mjá, svaraði
ég-
- Alveg rétt, sagði prestur. Kis-
an segir mjá, mjá, en hvað segir
lambið?
- Me, me, svaraði ég.
- Alveg rétt, segir prestur,
lambið segir me, me.
Þar með þakkaði hann mér fyr-
ir, og spurningum hans til mín sér-
staklega undir fermingu var þar
með lokið.
Það má segja að uppá þennan
vísdóm væri ég fermdur.
Séra Bjarni vissi mig birgan að
kristindómi frá henni móður minni,
og hann vissi líka af fátæktinni á
heimili mínu, og þar myndi þörf
fyrir blaðsöluaurana."
Úr togarasögu Péturs
Þess er að geta um Kolfinnu, sem
hér segir af, að hún hafði verið
handgengin móður Péturs, þegar
hann var krakki í Keflavík og hann
verið henni hrekkjóttur og hún átt
til að reyna að elta hann uppi og
haft í hótunum við hann:
„Mér er minnisstæður fyrsti sigl-
ingatúrinn á Tryggva gamla. Við
sigldum á Fleetwood. Eg held ég
hafi aldrei lent í öðru eins veðri á
sjó eins og við hrepptum í þessari
ferð, utan einu sinni á Nýfundna-
landi, á Tröllafossi. Ekki var um
annað að ræða en halda skipinu
upp í sjóina og hálsa á stjórnborðs-
bóg. Þannig lyfti skipið sér betur
en ef því var haldið þráðbeint í sjó-
ina.
Tryggvi gamli var á þrítugs-
aldrinum, en sá aldur á togara
mætti segja að svaraði til níræðis-
aldurs með mannfólkinu. Það var
ekki mikil reisn yfir þessari gömlu
fleytu sökkhlaðinni, þeir voru það
togararnir í Englandssiglingum,
þegar hún var í öldudal 10-15
metra sjóa.
Trúlega hafa fleiri en ég spurt
sjálfa sig í huganum, þegar stærstu
brotsjóirnir gnæfðu yfír skipinu:
Kemst hann yfir þennan? Enginn
spyr þessa upphátt, og mennirnir
í brúnni bíða hljóðir þess sem verða
viil. Þeir eiga engin önnur úrræði
en halda skipinu uppí og bíða.
Það var venja þegar vont veður
var, að hásetarnir sem í brúnni
voru á vakt, gallaðir, fóru aftur að
ventlum við skorsteininn til að hífa
upp öskuna fyrir kyndarana, sem
annars gerðu það sjálfir ef vel viðr-
aði til þess. Áskan var hífð upp í
stórum dunkum í talíu ofarlega í
skorsteininum. Ég var gallaður í
brúnni og fór nú aftur á keis að
vinna þetta verk fyrir kyndarana.
Þegar ég var að hífa upp öskuna
í óveðrinu verður mér litið aftur
eftir bátadekkinu og sé hvar Kol-
fínna heitin kemur askvaðandi
fram bátadekkið, heldur ófrýnileg
og svakaleg útlits og hvæsir gegn
óveðrinu:
- Nú næ ég í þig, ormurinn þinn!
Mér varð svo mikið um að ég lét
öskudallinn falla niður á fýrplássið,
og guði sé lof varð enginn fyrir
dallinum. Síðan endasentist ég af
keisnum upp stiga á brúarvængn-
um og fram að brúardyrum, sem
ég var rétt búinn að opna, þegar
skipið fær þetta ógurlega brot inn
á stjórnborðsbóg.
Sjórinn óð, aftur allt skip og yfir
það og lagði það á hliðina. Allt var
á bólakafí þar sem ég hafði staðið
og sjór fossaði niður um ventilinn,
sem ég dró öskuna uppúr, og sjór-
inn náði mér um leið og ég kastaði
mér inná brúargólfíð. Brúin fylltist
af sjó og glugginn, sem skipstjóri
stóð við, brotnaði og skar hann illa
í framan.
Ef ég hefði ekki séð Kolfinnu
gömlu hefði ég verið dauðans mat-
ur, því ég hefði aldrei staðið af
mér þennan sjó.“
Á Bolsavöllum
„Þegar Pétur gekk í Sjómanna-
félag Reykjavíkur 1945,. um leið
og hann hóf sjómennsku, byijaði
hann að þenja sig þar gegn Krötun-
um, sem stjórnuðu félaginu, og
varð illa þokkaður af stjórnarmönn-
um.
Alþýðuflokkurinn rak Sjó-
mannafélag Reykjavíkur sem sitt
eigið flokksfélag, og stjórnendur
félagsins fyrirmunuðu öðrum en
sínum flokksbræðrum að komast
þar í stjórn eða trúnaðarstöður.
Kommúnistar sóttu hart að Kröt-
unum í félaginu, en höfðu ekki
haft fylgi til að ná þar stjórnartök-
um.
Hann Pétur Sigurðsson komst
ungur í kynni við kommúnista, og
þeir koma víða við sögu hans. Hon-
um fannst þeir alla tíð vísir til livers
kyns bellibragða, sem þeir töldu
henta sér. Einkakynni hafði hann
þó mörg ágæt af mönnum í þeim
flokki. Margir íslenzku kommúnist-
anna voru viðkunnanlegir menn í
dagfari sínu, og sumir einstaklega
viðkunnanlegir, þótt hugsjónin fyr-
irmunaði þeim á stundum kristilegt
hugarfar og legði þeim þá skyldu
á herðar að svífast einskis í hennar
þágu...
Kommarnir hertu róðurinn gegn
Krötum, þegar þeir voru komnir í
stjórnarandstöðu eftir slit Ný-
sköpunarstjórnarinnar í febrúar
1947.
Pétur, sem eins og fyrr er lýst
var að genum og uppeldi harður
Sjálfstæðismaður, var náttúrlega
ekki sáttur við að Sjómannafélagið
væri rekið sem flokksfélag Alþýðu-
flokksins. Með því að maðurinn var
á þessum árum orðhvatur nokkuð,
liðugt um málbeinið og orðheppinn,
gerðist brátt óvingan mikil við
stjórnarmenn félagsins, sem köll-
uðu piltinn „Pétur Keflavík-
urkjapt", og hefur þá rifjast upp
fyrir þeim, hver var forgöngumaður
í flutningi á verkalýðsforingjanum
um árið frá Keflavík, en Pétur flutti
þaðan fjagra ára ásamt foreldrum
sínum og því dálítið langsótt að
kenna hann við Keflavík. Hann
hefur greinilega í nafngiftinni gold-
ið föður síns, - og náttúrlega tals-
máta síns...
Kratarnir í félaginu kölluðu Pét-
ur líka „kommúnista", af því að
hann fyllti flokk þeirra í árásum á
stjórn félagsins. Pétri þótti stjórnin
lin í hagsmunagæzlu sinni af
mörgu tagi fyrir stéttina, því að
alltaf voru hér og þar að rísa
ágreiningsmál við atvinnurekend-
ur, þótt ekki væri um heildar kjara-
baráttu að ræða. Þá fór það fyrir
bijóstið á honum, að stjórnin skyldi
koma í veg fyrir að nokkur maður,
sem ekki væri henni heilshugar
hlynntur, kæmist í trúnaðarstöðu
innan félagsins.
En fylgilag Péturs við kommún-
ista í félagsmálum átti sér skamm-
an endi. Honum segist svo frá:
„Veturinn minn í fiskimanna-
deildinni 1948-49, skarst mjög í
odda með fundarmönnum við
stjórnarkjör í Sjómannafélaginu.
Ég og fleiri, sem fylgzt höfðum
með talningunni, drógum í efa að
rétt væri talið.
Fundarstjórinn, sem var sjálfur
formaðurinn, Siguijón Ólafsson al-
þingismaður, úrskurðaði talningu
þeirra rétta, sem talið höfðu fyrir
hönd stjórnarinnar.
Þessi úrskurður olli háværum
mótmælum hluta fundarmanna og
síðan hávaða og rifrildi, sem lauk
með því að fullur helmingur fundar-
manna gekk af fundi, og ég í þeim
hópi.
Sjómannafélagsfundurinn hafði
verið í Alþýðuhúsinu við Hverfis-
götu. Þegar sá hópur, sem gekk
af fundi, kom útúr Alþýðuhúsinu
beið þar annar hópur undir stjórn