Morgunblaðið - 03.12.1995, Blaðsíða 6

6 B SUNNUDAGUR 3. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Engin leið var til að kalla á hjálp,
ekkert til af þeim tækjum. Bátinn
rak hratt í átt að Hellisfjarðarnes-
inu eða inn að flesi sem þar er.
Hörkubrim var á öllum klettum og
útlitið ljótt. Svartabylur var skollinn
á, en inn á milli rofaði til og sáum
við þá ljósin á Norðfirði. Og þar
hafði einhver orðið þess var að við
vorum á reki í átt að klettunum.
Næst gerðist það að við Stefán
sáum mótorbátinn Sleipni koma í
átt til okkar á fullri ferð. Hann
hélt út meðfram okkur, beygði á
bakborða, sigldi meðfram hlið
Björgvins, sneri stjórnborðshliðinni
að okkur, hélt sem sagt út með
nesinu og sló ekki af ferðinni. Þeg-
ar færi gafst köstuðu Sleipnismenn
kastlínu til okkar með áfastri drátt-
artaug. Ég tók á móti línunni og
þá var nú betra að halda fast og
hugsa hratt og skýrt. Það var eng-
inn tími til að draga dráttartaugina
til okkar, aðeins kastlínuna, þvi
Sleipnir hélt ferð til að lenda ekki
uppi í briminu og klettunum. Þaé
sem ég náði inn af kastlínunni setti
ég á festingarpolla fremst á fram-
enda bátsins. Hins vegar varð ég
að gefa eftir meðan línan var aé
taka í svo hún slitnaði ekki og okk-
ar bátur að komast á ferð. Þannig
dró Sleipnir okkur frá landinu og
eftir nokkra stund var hægt á og
ég gat dregið dráttartaugina til
okkar og sett fast. Allan tímann
hélt Stefán um stýrisrattið.
Það sem varð okkur til bjargar
var að kastlínan var mjög sterk og
þoldi þau snöggu átök sem urðu
þegar Sleipnir var að draga bátinn
frá brimlöðrinu. Við vorum svo
dregnir að bryggju á Norðfirði.
Höddi var feginn að sleppa úr lest-
inni þegar ég hleypti honum upp,
enda engin skemmtivist að dúsa
þar. Sleipnismenn sýndu mikið
snarræði undir stjórn Herberts
Þórðarsonar skipstjóra og Guð-
mundar Helgasonar vélstjóra að
sigla þetta stóru skipi fast upp við
brimið og hættuleg-a nærri boða
sem þarna er. Ég gleymi aldrei því
andartaki þegar ég náði taki á
kastlínunni og hélt í hana af öllum
kröftum. Hún varð okkar líflína.
Átökin við kastlínuna höfðu það í
för með sér að ég varð nærri skinn-
laus á höndunum og var í nokkra
daga að jafna mig. A þessum tíma
þekktist ekki að nota vinnuvettlinga
í öll verk.
Vélarstopp í ofsaveðri
Sjómannslífið hélt áfram og nú
var Jósafat orðinn vélstjóri á smærri
bátum, þá tvítugur að aldri:
Um haustið 1944 var ég vélstjóri
á Mars. Rerum við daglega út í
Kistu sem eru fræg fiskimið Norð-
firðinga. Liggja djúpt undan Dala-
tanga. Róið var 38-48 sjómílur á
haf út og línan lögð þar. Snemma
morguns 27. nóvember var farið í
síðasta róður haustsins sem varð
næstum síðasti róður okkar sem um
borð voru. Ótíð hafði verið og gæft-
ir slæmar. Þegar þetta gerðist var
búið að skipta um vél í bátnum. í
stað eins strokks Tuxham-vélar með
glóðarhaus, sem hafði reynst vel
lengi, var komin ný sex strokka
Buda dísilvél. Engelhard Svendsen,
norskur vélsmíðameistari, og ég
skiptum um vél.
Framan af var róðurinn tíðindalít-
ill, en þegar nálgaðist enda línu-
dráttarins var veður orðið ískyggi-
legt. Skyndilega var kominn storm-
ur og stórir brotsjóir og við ekki
búnir að draga. Línan vildi oft slitna
í drættinum og þá varð að keyra í
sortann í leit að næstu bauju. Einn
hásetanna hékk utan í einum glugga
stýrishússins þar sem skipstjórinn,
Björgvin Gíslason, ætlaði að hafa
útkikk og veijast sjóunum. Ég stóð
frammi á dekki nálægt línuspilinu
stjórnborðsmegin til þess að taka á
móti og innbyrða baujuna ef hún
sæist.
Allt í einu sá ég að stór brotsjór
stefndi framan á bátinn á bakborða.
Það fyrsta sem mér kom í hug til
að skolast ekki út fyrir var að hraða
mér inn í lúkarskappann og niður í
efstu þrep stigans. Þaðan sá ég sjó-
inn hvolfa sér yfir bátinn og allt
fara á kaf. Við brotið lagðist bátur-
inn nær flatur á stjórnborðssíðuna.
Það góða var að lúkarskappinn var
Lúðvík Jósepssyni, sem þá var út-
gerðarmaður á Norðfirði. Hann lýs-
ir Lúðvík á eftirminnilegan hátt,
en um störfin á þessum árum (um
sextán ára aldur) segir hann:
Það fór ekki hjá því að maður
kæmist stundum í hann krappann
á sjónum á unglingsárunum. Þegar
ég var háseti á Enok var ég um
tíma lánaður á bátinn Björgvin sem
var af svipaðri stærð, fímm rúmlest-
ir. Skipstjóri á Björgvin var Stefán
Höskuldsson, hörkuduglegur og
fiskinn skipstjóri. Fiskirí var búið
að vera gott þetta úthald og bátar
yfirleitt hættir róðrum þegar komið
var fram í nóvember.
Þá var það dag nokkurn að Stef-
án skipstjóri átti erindum að gegna
á Suðurbæina, það er Barðsnesið
sem er inn af Norðfjarðarhorni.
Hann fékk mig til að koma með í
þessa ferð á Björgvini. Einnig slóst
Hörður Hinriksson í för með okkur,
en hann er þroskaheftur og ætlaði
Stefán að leyfa Hödda eins og hann
er kallaður að fljóta með honum til
gamans. En það munaði litlu að
þetta yrði síðasta ferð okkar
þriggja.
Lagt var af stað í átt að Suður-
bæjum. Brátt fór að dimma og gerði
leiðinlegt veður, hríðarbyl og vont
í sjóinn. Þegar komið var nokkuð
út í Norðfjarðarflóann varð vélarbil-
un og skrúfan hætti að snúast.
Bátinn rak nú undan vindi og all-
miklu ölduróti sem lá inn flóann og
fór óðum vaxandi. Við reyndum að
setja upp segl, einkum fokkuna, til
að geta stjórnað stefnu bátsins, en
réðum ekki við neitt — kunnum
ekki að nota segl. Ætli það sé ekki
svo um marga íslenska fiskibáta-
menn. Höddi gat ekkert gert okkur
Stefáni til aðstoðar nema síður
væri, en hann sá mjög illa. Til þess
að missa hann ekki útbyrðis lét ég
hann niður í lestina og lokaði henni.
Stefán reyndi viðgerð á skrúfuás-
tenginu, en allt kom fyrir ekki.
Ur nýjum bókum
Æviminningar Jósafats Hinrikssonar
eru ritaðar af honum sjálfum. Hann er alinn
upp á Norðfirði, þar sem lífið snerist um
físk. Hann fór snemma að vinna og stóran
hluta ævi sinnar sótti hann sjóinn, fyrst sem
háseti og síðan vélstjóri, m.a. á Neptúnusi
---------------------------^---------------
sem þá var mesta aflaskip Islendinga. Um
miðjan aldur söðlaði Jósafat um og setti á
stofn vélsmiðju, sem nú er stórt og öflugt
fyrirtæki, þekkt víða um heim, sérstaklega
fyrir toghlera sína og blakkir. Margar sögur
hafa gengið um Jósafat, um vinnusemi hans
og hörku, krafta og óttalausan hug. í ævi-
minningum hans er enda sagt frá mörgu
merku sem á daga hans hefur drifið.
FAÐIR Jósafats var sér-
stakur maður. Hann
rak eldsmiðju á Norð-
firði, var trúrækinn
aðventisti, stundaði
sjóböð og lyftingar og
ól syni sína upp í ströngum aga og
hélt þeim ungum að vinnu. Jósafat
segir fallega frá föður sínum og því
sérkennilega andrúmslofti sem i
kringum hann var. Meðal annars
er eftirfarandi saga um samvinnu
þeirra feðga:
Við bræðurnir vorum aldir upp í
smiðjunni og snemma vorum við
látnir vinna fullorðinna manna verk.
Við smíðuðum sjálfír fiskistingi og
fiskigogga. Hvert stykki í tveimur
eða þremur hitunum í glóandi aflin-
um og þótti það góður árangur.
Þannig verkefni leystum við þegar
við vorum innan við fermingu og
höfðum ánægju af. Að lóða saum-
ana á reykrörum og lóða eða hnoða
í potta og pönnur fyrir húsmæður
var algengt verk.'I þá daga var
ekki verið að henda slíkum matar-
ílátum og kaupa ný.
Við Jens unnum mikið við að slá
fram heitt járn úr eldinum. Það var
stór hluti verkanna. Faðir okkar
raðaði okkur bræðrunum upp þar
sem honum þótti best og svo var
byijað. Ég var með minnstu sleggj-
una, Jens með stærri og faðir okk-
ar með þungan slaghamar og þarna
slógum við feðgamir í takt á heita
járnið. Mér er sem ég sjái í dag
þvílíka taktvinnu sem þetta var hjá
okkur þremur. Það var ekkert verið
að spytja hvort við kynnum verkið.
Ef um stórsmíði var að ræða þurfti
að hita jámið í miklum eldi, gló-
andi jámið tekið úr eldinum, lagt á
steðjann og slegið til af okkur þrem-
ur. Járnið var þannig slegið til og
formað. Var þetta góð kennslustund
og spennandi tími. Það voru líka
margir karlar sem komu í smiðjuna
til þess eins að horfa á okkur.
Strax fyrir ferminguna mína hélt
ég á og vann með sleggju. Hélt
laust um sleggjuskaftið með hægri
hendi, rétt við hausinn, og lét svo
höndina renna laust upp sftir
sleggjuskaftinu frá hausnum þegar
höggið lenti á heita járninu. Það
má ekki ýta sleggjuhausnum niður
á járnið sem verið er að hamra.
Þarna lærði ég líka að skaftið á
járnsmiðshamri á að vera styttra
en skaftið á hamri trésmiðs. Við
járnsmíði reiðir maður slaghamar-
inn eða sleggjuna og heldur fast
utan um skaftið á meðan, en þegar
hamarshausinn skal lenda á járninu
slakar maður á. Það væri þreytancii
fyrir hendur og handleggi að taka
á sig þann titring sem ella yrði.
Öðru máli gegnir í trésmíði. Smiður-
inn er kannski að reka niður nagla
og þá þarf hann að fylgja negling-
unni vel eftir.
Hætt kominn við
Hellisfjarðarnes
Jósafat fór snemma að vinna
fyrir sér, enda mikill hugur í honum
að geta orðið að liði við heimilishald-
ið. Fyrsta starf hans, fyrir utan
vinnu í smiðju föður hans, var hjá