Morgunblaðið - 26.03.1996, Page 36

36 ÞRIÐJUDAGUR 26. MARZ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
MINNINGAR
Hættið leikara-
skapnum með
for setaembættið
Dansk-íslenska stjórnarskráin
NU ERU liðin 52 ár frá lýðveldis-
stofnun. Ennþá er dansk-íslensksa
stjórnarskráin óendurskoðuð þó að
fyrstu íslensku stjórnvöldin hafi á
þeim tíma lýst því yfir að það þyrfti
að endurskoða stjórnarskrána við
fyrsta tækifæri.
En völdin eru sæt og frá upphafi
og fram á þennan dag hafa stjórn-
völd séð sér leik á borði að viðhalda
þessari stjórnskipan óbreyttri. Sam-
kvæmt 2. grein stjórnarskrárinnar
er að mínu mati einveldisskipulag á
ísland, þar sem starfs-
svið stjórnvalda er
samantengt embættis-
vald, bæði iöggjafans
Alþingis og forseta-
embættis íslands.
ý'egna samtengingar
æðstu stjómvalda hafa
^tjórnvöld getað gert
allt sem þeim hefir
^sýnst og stjórnvöld
, samið sín á milli kaup-
kaups. T.d. er það ekki
vafamál í mínum huga
að það var vegna sér-
hagsmuna forseta Is-
lands, VEr.þegar forseti
fór ekki að vilja 30x
þúsund kosningabærra
manna sem fóru fram á þjóðarat-
kvæðagreiðslu, þegar Alþingi var
búið að samþykkja inngönguna í
EES. Slíkt hefði ekki gerst í alvöru-
lýðræðisríki, en ísland var eina þjóð-
*ín sem leyfði ekki þjóðaratkvæða-
greiðslu um málið. Þannig hefur
þjóðin alltaf staðið utan gátta gagn-
vart ágengni alþingismanna, en for-
setaembætti íslands hefir sinnt sínu
innihaldsrýra starfi sem alþingis-
menn halda,dauðahaldi í til að við-
halda samtengingarvaldi æðstu
Stjórnlagaþing á, að
mati Asdísar Erlings-
dóttur, að fjalla um
nýja stjórnarskrá,
kjördæmamálið og
vægi atkvæða.
stjórnvalda landsins. Gagnvart
mannréttindum og lífsafkomu fólks-
ins í landinu hefir forsetaembættið
verið sem dauð þúst, enda býður
dansk-íslenska stjórnarskráin ekki
upp á annað.
Starfssvið forseta íslands
Breyta þarf annarri grein stjórn-
arskrárinnar og aðgreina starfssvið
æðstu stjórnvalda. Alþingi er lög-
gjafinn, aéðsta stjórnvald landsins,
en forsetaembætti íslands skal vera
framkvæmdavald Alþingis, að fram-
, kvæma lög Alþingis. Starfssvið for-
seta íslands í endurbættri stjórnar-
skrá á ekki að vera sjálfstætt fram-
kvæmdavald að eigin geðþótta, held-
ur skal starfssviðið afmarkast innan
lagaramma endurbættrar stjórnar-
skrár til að framkvæma Iög Alþing-
is. Það er mikilvægt að mínu mati
að forseti Islands sitji ekki lengur í
embætti en átta ár og alþingismenn
ekki lengur en tólf ár. Það er einnig
mikilvægt að stjórnarskráin heimili
forseta Islands sem framkvæmda-
valdi Alþingis að velja sína ráðherra
sem ekki sitja á Alþingi, en Alþingi
samþykki tölu ráðherra. Annað
fyrirkomulag mundi bjóða hættunni
heim og gera forseta kleift að vera
ábyrgðarlaus í stjórnarathöfnum í
líkingu við æðstu stjórnvöld landsins
hingað til. Það er mjög mikilvægt
að starfssvið forseta sé skýrt orðað
í stjórnarskránni svo að almenningur
skilji sína réttarstöðu gagnvart
„stjórnvöldum. Forseti Íslands þarf
að hafa það lykilhlutverk í stjórn-
skipunarlögum, að vera dyrnar fyrir
almenning til að koma á framfæri
beiðni almennings ef lagasetningar
Alþingis standa í gegn vilja mikils
hluta þjóðarinnar. Ef forseti íslands
leyfir sér að fara út fyrir lagaramma
stjórnarskrárinnar, t.d. að eyða fram
yfir leyfileg Ijárútlát Alþingis, þá
gæti meirihluti Alþingis kært forseta
fyrir landsdómi og þá er hægara um
vik þar sem Alþingi og fram-
kvæmdavald Alþingis hafa við breyt-
ingarnar ekki sams
konar starfssvið í
stjórnarathöfnum.
JÞjóðholIir
Islendingar
Þjóðhollir íslending-
ar með gott mannrétt-
indaskyn hafa af og til
í gegn um árin skrifað
blaðagreinar til að
þrýsta á stjórnvöld að
gera ráðstafanir til að
endurskoða og semja
nýja stjórnarskrá. Fyrr
á árum voru fyrstu við-
brögð alþingismanna
að skipa launaðar
stjórnarskrárnefndir og
ennþá eru alþingismenn að skipa
stjórnarskrárnefndir, en þeir ætla
upp á sitt eindæmi að breyta ein-
staka lagagreinum stjórnarskrárinn-
ar, jafnvel að breyta kjördæmaskip-
an og kosningalögunum, ijúfa síðan
þing og bpða til nýrra kosninga. Það
er kominn tími til þess að alþingis-
menn viðurkenni að það er ekki
þeirra verk að breyta lagagreinum
stjórnarskrárinnar frá 1944 eða að
breyta og semja þau stjórnskipun-
arlög sem þeir sjálfir eiga að starfa
eftir, heldur er það verkssvið þjóð-
arinnar, atvinnurekanda þeirra.
Enginn getur boðað til kosninga til
stjórnlagaþings nema Alþingi, en
þeir fulltrúar sem mundu ná kjöri
munu sitja á stjórnlagaþingi ca. þrjá
mánuði til að semja nýja stjórn-
arskrá.
Kj ördæmamálið
Stjórnlagaþing þarf einnig að
fjalla um kjördæmamálið og vægi
atkvæða í alþingiskosningum.
Vegna innihalds lagagreina dansk-
íslensku stjórnarskrárinnar þá skipti
það ekki máli þegar Alþingi sam-
þykkti að leggja niður efri deild Al-
þíngis. En það er einmitt efri deild
Álþingis sfem er megnug að gefa
þjóðinni þau lýðréttindi, til að hafa
jáhrif á endanleg úrslit lagasetningar
jÁlþingis. En það skal tekið fram að
fyrst fara lagafrumvörpin til um-
ræðu og afgreiðslu í neðri deild Al-
þingis en þau frumvörp verða endan-
lega að lögum í efri deild Alþingis.
Það er mín skoðun að í alþingiskosn-
ingum til neðri deildar verði kjörnir
27 þingmenn og vægi atkvæða fari
eftir íbúaíjölda sérhvers kjördæmis,
en í efri deild verði kjörnir 2 þing-
menn frá sérhvetju kjördæmi lands-
ins burtsséð frá íbúafjölda kjördæm-
anna. Þ.e.a.s. 16 þingmenn, ef kjör-
dæmin verða áfram 8, en fækka
þarf þingmönnum í 43.
Að sinni
Það þarf að aðgreina starfssvið
æðstu stjórnvalda landsins og starfs-
svið forsetaembættis íslands þarf
að nýtast þjóðinni til halds og trausts
gegn ágegni löggjafans, Alþingis.
Stjórnarskráin á að vera fáorð og
auðskilin. Stjórnarskráin á að vera
sá rammi sem öll önnur lög landsins
byggjast á. Túlkun dómara í Hæsta-
rétti íslands á stjórnarskrárlögum
hefir mikil áhrif á réttarfarið í land-
inu.
Höfundur er húsmóðir í Garðabæ.
Ásdís Erlingsdóttir
EGILL
SIG URGEIRSSON
+ Egill Sigur-
geirsson var
fæddur í Reykjavík
21. desember 1910.
Hann lést 14. mars
síðastliðinn. Egill
var sonur Sigríðar
Erlendsdóttur, f.
28. ágúst 1875, d.
22. október 1965,
og Sigurgeirs Þórð-
arsonar sjómanns,
f. 30. ágúst 1883,
d. 18. mars 1944.
Egill lauk stúdents-
prófi frá MR 1931
og embættisprófi í
lögfræði frá HÍ 1936. Hann
stundaði framhaldsnám i
Kaupmannahöfn 1937-38 og
rak síðan lögmannsstofu í
Reykjavík frá 1938 fram yfir
1990. Hann varð hdl. 1938 og
hrl. 1942. Auk þess gegndi
hann fjölda trúnaðarstarfa, sat
m.a. í stjórn Lögmannafélags
Islands í 23 ár, lengst af vara-
formaður. Hann var gerður
heiðursfélagi í Lögmannafé-
laginu 1986. Egill kvæntist 27.
maí 1932 Ástu Jónsdóttur
Dahlmann. Hún var fædd 27.
maí 1914, lést 26.
október 1980. For-
eldrar hennar voru
Jón Jónsson Da-
hlmann ljósmynd-
ari í Reykjavík, f.
14 febrúar 1873, d.
8. apríl 1949, og
Ingibjörg Jónsdótt-
ir Dahlmann, f. 12.
april 1875, d. 13.
júní 1940. Börn
þeirra eru: 1) Ebba
Ingibjörg, f. 10 júlí
1933, gift Pétri Ur-
bancic. 2) Agla
Sigríður, f. 4. júní
1939, gift Tryggva Ásmunds-
syni. 3) Ingibjörg Ásta, f. 30.
júlí 1940, gift Svavari Ár-
mannssyni. 4) Jón Axel, f. 4.
október 1944, kvæntur Sigríði
Magnúsdóttur. 5) Guðrún, f.
25. júní 1947, gift Axel Gomes.
6) Asta, f. 15. ágúst 1950. Var
gift Axel Smith (d. 1988). Nú-
verandi maki er Karl Ásgeirs-
son. Barnabörnin eru 19 og
barnabarnabörn 17.
Útför Egils fer fram frá
Dómkirkjunni í dag og hefst
athöfnin kl 13:30.
Ég kynntist Agli tengdaföður
mínum fyrst 1964. Mér fannst þetta
virðulegur maður, fremur fálátur
en afar traustvekjandi. Skömmu
síðar fluttist ég af landi burt og
raunveruleg kynni okkar hófust
ekki fyrr en 1972. Egill var svo
seintekinn maður að ég var raun-
verulega ennþá að kynnast honum
og finna hjá honum nýjar hliðar
þegar hann féll frá. Fyrsta mat
mitt stóð reyndar alltaf óhaggað.
Hann naut sín lítt í fjölmenni, en í
litlum hóp var hann ræðinn og
skemmtilegur. Hann var óhemju
kunnugur íslensku þjóðlífi allt frá
4. áratugnum og fram á þennan
dag. Hann var róttækur í stjórn-
málaskoðunum í menntaskóla og
háskóla, en hallaðist fljótlega að
Framsóknarflokknum og var
íhaldssamur á stjórnmálaskoðanir
eins og reyndar flest sem hann tók
tryggð við. Eldskírn hans sem lög-
maður var að veija þá sem ákærðir
voru í svonefndu „dreifibréfsmáli"
sem kom upp snemma á stríðsárun-
um og er nú þekkt í íslandssög-
unni. Þar voru nokkrir kommúnist-
ar ákærðir fyrir að dreifa áróðri
meðal breskra hermanna og naut
Egill fulltingis Péturs Magnússonar
hæstaréttarlögmanns og varafor-
jmanns Sjálfstæðisflokksins við
jvörnina. Var þetta prófmál Egils
Ifyrir Hæstarétti og þreyttist hann
seint á að lofa framgöngu Péturs.
Aðra hef ég heyrt hrósa þætti Egils
og mun hann þá þegar hafa aflað
sér mikils álits sem lögmaður. Eftir
það var málflutningur hans aðal-
starf og munu fáir leika það eftir
að stunda slíkt starf í meira en 55
ár, en lögmannsstofunni lokaði
hann raunverulega ekki að fullu
fyrr en dauðinn tók í taumana.
Hann vann lengst af óhemju mikið
og tók sér sjaldan frí. Eina raun-
verulega fríið sem hann tók var í
tilefni silfurbrúðkaups þeirra hjóna
árið 1957 er hann fór til Ítalíu með
konu sinni og tveimur dætrum. Var
sú ferð lengi í minnum höfð því
Egill var höfðingi þá sjaldan hann
gerði sér dagamun. Auk lögmanns-
starfa hlóðust á hann aukastörf.
Hann sat 23 ár í stjórn Lögmanna-
félags íslands, lengst af varafor-
maður. Síðar var hann gerður að
heiðursfélaga í lögmannafélaginu
en áður höfðu framsóknarmenn í
Reykjavík gert hann að heiðursfé-
laga í sínu félagi. Á meðan hann
starfaði að félagsmálum lögmanna
tók hann þátt í alþjóðlegu sam-
starfi, var fulltrúi íslands á Evróp-
uráðstefnu lögfræðinga í Róm 1962
og á heimsmóti lögfræðinga í
Aþenu 1963 um heimsfrið með lög-
um. Hann var einn stofnenda World
Peace Through Law Center og
meðlimur í samtökunum (Charter
Member) í 20 ár. Síðar á ævinni
gegndi hann fjölmörgum trúnaðar-
störfum og má þar nefna for-
mennsku í matsnefnd eignarnáms-
bóta 1973-1988, formennsku í end-
urkröfunefnd vegna umferðartjóna
1973-1988, setu í landskjörstjórn
ýmist sem aðalmaður eða varamað-
ur 1971-78, dómari í félagsdómi
1971-73 og margt mætti fleira
telja. Eitt erfiðasta verkefnið fól
Ólafur Jóhannesson forsætisráð-
herra honum og Ólafi Björnssyni
prófessor, lausn Laxárdeilunnar
sem komin var í alvarlegan hnút
árið 1971. Tókst þeim að ná sáttum
í deilunni 1973.
Egill var mikill gæfumaður í
einkalífi, átti framúrskarandi góða
eiginkonu og afkomendur hans í 3
ættliði eru allt mikið myndarfólk.
Missir eiginkonunnar árið 1980 var
honum þungbær og eftir það bjó
hann einn. Ég hef áður minnst á
íhaldssemi og tryggð Egils og ekki
voru tíð mannaskipti á lögfræði-
skrifstofu hans. Ritari hans, Sigrún
Cortes, starfaði hjá honum í meira
en 40 ár. Seinustu árin var hún
hans stoð og stytta á öllum sviðum
og verður vinátta hennar og tryggð
aldrei fullþökkuð. Allir sem þekktu
Egil munu sakna hans, þeir mest
sem þekktu hann best. Blessuð sé
minning hans.
Tryggvi Ásmundsson.
Þá er komið að kveðjustund sem
í sjálfu sér mátti búast við en kom
þó svo óvænt. Enda þótt afi hafi
alla tíð verið einn af föstu punktun-
um í tilverunni má segja að kynni
okkar séu einungis fárra ára gömul.
í upphafi voru samskiptin nokkuð
formleg en ekki leið á löngu þar til
ísinn var brotinn. Afi var lífsglaður
maður. Hann var yfirvegaður og
fastheldinn á góða siði. Þannig stóð
hann oft fastur á sínu og hvikaði
hvergi þó að væri sótt. Þó kunni
hann manna best að hlusta en ef
umræðan fór út á hálan ís, að hans
mati, hafði hann einstakt lag á að
skipta um umræðuefni eða eyða
talinu. Ekki er ólíklegt að þessa
samræðutækni hafi hann lært á
löngum ferli en hitt er þó víst að
hún var hónum að einhveiju leyti
í blóð borin.
Umræðuefnin voru óþijótandi.
Hann hafði lifað langa og viðburða-
ríka ævi og komið að mörgum
helstu atburðum aldarinnar. Ná-
lægð hans og skilningur glæddu
söguna lífi svo að mannlíf og tíðar-
andi stóðu ljóslifandi fyrir sjónum.
Þá fylgdist hann til hinstu stundar
með þjóðfélagsumræðunni og var
vel heima á hinum ólíklegustu svið-
um. Hann var glettinn í viðræðu,
sjaldan umtalsillur og aldrei eyddi
hann orðum í einskisvert þras enda
var það ekki í hans eðli að æsa sig
yfir smámunum. Hins vegar leyndi
hann því illa ef honum mislíkaði.
Greinilegt var að afi hafði alla
tíð þurft að standa sig og treysta
á sjálfan sig. Þess vegna átti hann
í upphafi erfitt með að sætta sig
við að vera að nokkru leyti öðrum
háður. Alltaf kunni hann best við
sig heima og sannaðist það best á
síðasta ári þegar hann þurfti í nokk-
ur skipti að dveljast á sjúkrahúsi.
Afa væri best lýst í einu orði sem
séntilmanni. Við erum þakklátir
fyrir okkar góðu og þroskandi sam-
verustundir.
Egill og Ásmundur.
Ég minnist afa á mörgum stund-
um. Meðal annars í jólaboðunum
sem hann og amma heitin héldu á
jóladag, í sumarbústaðnum þegar
hann rölti um og sýndi okkur tréin
sem hann hafði gróðursett og þegar
hann bauð mér á frumsýningar í
Þjóðleikhúsinu. Afi var smekkmað-
ur á öllum sviðum. Hann var fágað-
ur í framkomu og virðulegur, gekk
alltaf með hatt og í skóhlífum á
veturna. Að koma á skrifstofuna
til afa var eins og að fara aftur í
tímann, þar var fáu breytt frá því
hann opnaði lögmannsstofu og
þangað vorum við alltaf velkomin.
Á seinustu árum kynntist ég afa
betur og þegar ég heimsótti hann
á Hringbrautina með ungan son
minn hafði hann gaman af að dekra
við hann með súkkulaðikexi og að
kenna honum að tala.
Hann var andlega hress þar til
hann dó og umræðuefnin mörg.
Hafði hann gaman af að ræða
stjórnmál og eftir því sem árin liðu
sagði hann oftar sögur af sér og
ömmu. Síðastliðið ár var hann á
spítala á milli þess sem hann var
heima. Þá naut hann góðs af dyggri
vináttu og hjálpsemi Sigrúnar Cort-
es. Hún ásamt Agli og Ásmundi
barnabörnum hans gerði honum
kleift að dvelja heima eins og hann
óskaði.
Ég þakka afa mínum fyrir allar
þessar góðu minningar.
Sigrún Tryggvadóttir.
Nú fer óðum að fækka samstúd-
entum okkar Egils. Af þeim f'jöru-
tíu sem þreyttu stúdentsprófið frá
Menntaskóla Reykjavíkur árið 1931
telst mér að ekki séu fleiri en tólf
á lífi sem kynnu að geta haldið upp
á 65 ára stúdentsafmælið í vor.
Kynni okkar Egil shófust fyrst á
undirbúningsnámskeiði sem haldið
var fyrir þá sem ætluðu að taka
inntökupróf í Ménntaskólann vorið
1925. Við Egill lentum í sömu
bekkjardeild, urðum fljótlega góðir
vinir og fylgdumst að gegnum allan
skólann í sex ár. Vinátta okkar er
því orðin rúmlega sjötíu ára gömul!
Mér brá illilega er ég frétti um
hið skyndilega fráfall hans því ég
hafði átt gott samtal við hann í síma
fyrir nokkrum dögum, einmitt um
væntanlegt stúdentsafmæli. Hann
var hress og fjörlegur að heyra og
lét svo vel af heilsu sinni að ekki
hvarflaði að mér að hann ætti svona
stutt eftir ólifað.
Með Agli er genginn einn af
duglegustu og fjölfróðustu hæsta-
réttarlögmönnum þjóðarinnar.
Hann var glæsilegur í framkomu,
flugmælskur og rökfastur. Hann
átti bágt með að láta í minni pok-
ann hvað þá að gefast upp, en sótti
því líka og varði öll sín mál af mikl-
um dugnaði.
Mér er sagt að Egill hafi hætt
málflutningi í Hæstarétti árið 1988
en þó haft opna lögmannsstofu
nokkru lengur. Sjálfur sagði hann
mér fyrir skömmu að hann æki bíln-
um sínum upp að stofunni sinni við
Ingólfsstrætið öðru hveiju til þess
að ganga þar frá ýmsu.
Egill hefur lengst af verið mjög
heilsugóður en um sjötugt þurfti
hann þó að gangast undir aðgerð
vegna kransæðastíflu og lá í fyrra
umtíma á spítala með lungnabólgu.
Ásta J. Dahlmann, eiginkona