Morgunblaðið - 21.05.1996, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 21. MAÍ 1996 29
AÐSEIMDAR GREIIMAR
Framtíð Rikisútvarpsins
Stefnumótun
stjórnvalda
hefur skort
Menntamálaráðherra
óskaði nýlega eftir opn-
um umræðum um mál-
efni Ríkisútvarpsins í
kjölfar þess að starfs-
hópur ráðuneytisins
lagði fram skýrslu um
stofnunina ásamt tillög-
um um framtíðarskipan
hennar. Ráðherra hefur
hvatt >til þess sérstak-
lega, að starfsmenn
stofnunarinnar létu til
sín heyra og vil ég verða
við þeirri áskorun. Allt
sem fram kemur af minni
hálfu um þessi mál er á
mína ábyrgð sem ein-
staklings en ekki stefna
eða sjónarmið Ríkisútvarpsins.
Alþingi Islendinga hefur vanrækt
það í tæpan áratug að endurskoða
útvarpslög. Ótal nefndir og starfs-
hópar hafa verið settir á laggimar
til að undirbúa þessa endurskoðun
og nokkur frumvarpsdrög hafa litið
dagsins ljós. Síðan ekki söguna meir.
Óvönduð umræða
undangenginna ára
En á meðan á þessu hefur staðið
og ný útvarpslög boðuð með jöfnu
millibili hefur verið örðugt fyrir Rík-
isútvarpið að móta starfsáætlanir til
næstu ára hvað þá lengri framtíðar.
Allar götur síðan 1986 hefur legið í
loftinu að nú ætti að taka til hend-
inni og breyta skipan útvarpsmála í
grundvallaratriðum og þar með hlut-
verki Ríkisútvarpsins. I þessu tóma-
rúmi hefur umræða undanfarinna
ára um útvarpsmálin verið eins og í
hveiju öðru bananalýðveldi. Sleggju-
dómar, rangfærslur, dylgjur og
ómengaður áróður þeirra sem mest
munu græða persónulega á aflimun
Ríkisútvarpsins hefur síazt furðu
greiðlega inn í þessa óvönduðu um-
ræðu sem segir ekkert um raunveru-
lega afstöðu fólksins í landinu til
Ríkisútvarpsins eða útvarpsmálanna
almennt.
ítarlegar viðhorfskannanir sýna,
að íslenzkur almenningur metur mik-
ils þjónustu Ríkisútvarpsins. Afstaða
landsmanna til þess er í heild miklu
jákvæðari en umsagnir þeirra fáu
en háværu, sem mest hafa sig í
frammi í andróðri gegn Ríkisútvarp-
inu í ræðu og riti og eru fastir penna-
vinir lesendadálka sumra blaðanna.
Ríkisútvarpið nýtur áberandi mik-
ils trausts s_em öflugur og hlutlaus
fréttamiðill. í heild eru notendur sátt-
ir við þá dagskrárstefnu, sem fylgt
er. Ríkisútvarpið hefur meiri hlustun
og áhorf á dagskrár sínar en aðrir
ljósvakamiðlar, sem þó segjast ná til
þjóðarinnar allrar með útsendingum
sínum til jafns við Ríkisútvarpið.
Það er áreiðanlega ekki vilji ís-
lendinga að Ríkisútvarpið hverfi af
sjónarsviðinu eða verði svo illa hald-
ið fjárhagslega að það geti ekki veitt
sambærilega þjónustu við það sem
gert er nú. Fólkið í landinu á mikið
undir stöðugleika og öruggri þjón-
ustu ljósvakamiðla, sem ná til lands-
ins alls. Nýir fjölmiðlar, sem reknir
eru í ábatskyni, skjóta upp kollinum
og geta horfið jafnskyndilega. Sú
saga er kunn um heim allan. Jafnvel
fjölmiðlakóngar risafyrirtækjanna
falla af stalli. Blöð veslast upp eftir
atvikum. Blaðadauði er ekki óþekkt
fyrirbæri á íslandi heldur.
Almannavaldið hefur
hlutverki að gegna
íslenzk þjóð lítur enn sem komið
er á útvarp og sjónvarp sem mikil-'
væga upplýsinga- og menningar-
miðla. Fólki er ekki sama hvemig
það er matað á fréttum eða almennu
dagskrárefni í gegnum þessi heimil-
istæki, sem standa alls staðar opin
fyrir ijölskyldufólki á
öllum aldri. Það vill
hafa ýmsa kosti að
velja um. Það kýs að
fulltrúar almanna-
valdsins geti veitt að-
hald eða haft bein áhrif
á hvað í boði er og
hvaða umgengnisvenj-
ur við almenning þessir
öflugu miðlar temja
sér. Almenningur vill
t.d. að skorður séu sett-
ar við ofbeldissinnuð-
um og klámfengnum
sjónvarpsrásum og að
dagskrárframboðið
verði ekki allt með
þeim brag þó að ein-
hveijir séu tilbúnir að borga fyrir
það. Þessi umræða er vel þekkt frá
Bandaríkjunum.
Alþingi hefur vanrækt
það í áratug, segir
-----------w--------------
Markús Orn Antons-
son í þessari fyrstu grein
sinni af þremur, að end-
urskoða útvarpslög.
Það er hlutverk almannaljósvaka-
miðla eins og Ríkisútvarpsins að
tryggja að það verði örugglega út-
varpsfréttir og sjónYarpsfréttir í
kvöld og á morgun. í einkarekstri
geta veðrabrigði orðið fyrirvaralítið.
Eigendum útvarps- eða sjónvarps-
stöðvar gæti t.d. þótt ábatasamara
að festa fé sitt í farsímafyrirtæki
einn góðan veðurdag. Til þess hafa
eigendur einkafjölmiðlanna að sjálf-
sögðu fullt frelsi og þeim ber ná-
kvæmlega engin skylda til að tryggja
landsmönnum útvarp og sjónvarp í
dag eða á morgun eða lengra fram
í tímann.
Arðvænlegur rekstur
einkafyrirtækjanna
En allar horfur eru á að einka-
rekstur útvarps og sjónvarps hér á
landi muni standa með blóma í fram-
tíðinni sem hingað til. Ótrúlega mikl-
ir peningar hafa komið í sjóði þess-
ara nýju fyrirtækja á íslenzkum
markaði eins og alþjóð varð kunnugt
af fréttum, þegar hluti af eigendum
Stöðvar 2 var leystur út úr fyrirtæk-
inu með hundruðum milljóna króna
út í hönd. Aðrir einkafjölmiðlar hafa
fagnað velgengni sem ástæða er til
að samgleðjast þeim með. Þessi fyrir-
tæki þurfa ekki undan neinu að
kvarta og það sem mest er um vert:
Þau auka fjölbreytnina og hafa veitt
Ríkisútvarpinu holla samkeppni. Lit-
rófið var býsna sterkt í upphafi, þeg-
ar Bylgjan, Stöð 2, Stjarnan og Sýn
hófu göngu sína sem sjálfstæð fyr-
irtæki undir merkjum frjálsrar sam-
keppni, sem þau ætluðu að heyja sín
í milli og við Ríkisútvarpið. Þessir
vaxtarbroddar eru reyndar allir á
hendi sömu eigenda nú og segir það
sína sögu.
En hvað um samkeppnisandann
og hagkvæmnina hjá RUV? Er þetta
ekki steingelt og stirðbusalegt bákn?
Hvernig var aftur brandarinn hjá
útvarpsmanninum, sem mætti á
fundinum í Bústaðakirkju? Hann var
spurður: „Hvað vinna margir hjá
Ríkisútvarpinu?" Og hann svaraði:
„Helmingurinn". Spaugsemi hins
glaðbeitta útvarpsmanns hefur líklega
verið tekin of alvarlega í sumum her-
búðum en meira um það í næstaþistli.
Höfundur er framkvæmdustjóri
hljódvnrps (RÚV).
Sautjándi maí —
30 ára minning
ÞAÐ hefur vart far-
ið fram hjá neinum,
sem á annað borð fylg-
ist með þjóðmálum, að
hnökrar hafa verið á
eðlilegum samskiptum
við Norðmenn í nokk-
urn tíma. Þetta varðar
rétt til veiða á. haf-
svæðum, er þeir telja
sig hafa umsjá og
verndarskyldu á.
Þetta er báðum til
tjóns og ætti ekki að
eiga sér stað milli svo
náskyldra þjóða.
Allir íslendingar
þekkja söguna og upp-
runa okkar og með
hvaða hætti við misstum sjálfstæði
okkar og tilkomu „Gamla sátt-
mála“. Það verður ekki rakið í
þessari grein. Fyrstu kynni mín
af Norðmönnum voru þegar ég var
10 ára, eða 1937. Þá voru mörg
síldveiðiskip frá Noregi við ísland
á sumrin. Þegar vindur var á og
ekki veiðivon, komu þau inn til
Húsavíkur á þessum árum. Föður-
bróðir minn, Þorgrímur Maríusson,
var hafnarvörður og hafði hann
verið með Norðmönnum í selveiði
áður fyrr. Skipið var frá Hareid.
Norðmenn fengu ætíð ágætar
móttökur á Húsavík. Síðar var ég
oft á tali við norsku flugmennina
á Akureyri á menntaskólaárunum,
þar sem ég bjó rétt hjá uppsátri
flugvélanna. Svo er það árið 1949
að ég kem fyrst til Noregs í Flekke-
fjord. Ég man enn hrifningu mína
og kyrrðina, sem umlukti mig uppi
í fjallshlíðinni. Hvílíkur friður og
fegurð. Því þurfti þessi þjóð að
þola svona óskaplegar hörmungar
í stríðinu? Það vare kkert að undra
að þjóðsöngurinn segði: „Ja vil el-
sker detta landet“. Eg kunni text-
ann bæði á norsku og íslensku og
skammast mín ekki fyrir að viður-
kenna að ég táraðist af áhrifum
textans og alls umhverfísins.
Árin líða og ég hefi komið til
Noregs tæplega 100 sinnum síðan
þetta gerðist. Árið 1969 í septem-
ber er ég nær einn mánuð að und-
irbúa kaup á stálskipum fyrir
nokkra útgerðarmenn og það end-
ar með samningum um 8 skip, 150
tonna. Þessi skip áttu eftir að koma
með óhemju afla að landi næstu
árin og voru upphafið að hinni
miklu velsæld sem varð frá 1960-
1988. Sum þeirra eru vel kunn
aflaskip, bæði á þorsk og síld.
Árið 1965 heimsæki ég Norð-
menn með „geggjaða“ hugmynd
um stórt skip, allt að 150 feta langt
eða um 450 br. tonn. Eftir ferðir
og marga fundi komast á samning-
ar. Þetta skip skal
verða með betri útbún-
að en áður hefur
þekkst, eða með tvær
þverskrúfur, fullkom-
inn dæluútbúnað, sem
dældi afla úr nótinni
um borð og frá borði
í land, án þess að
skaða aflann. Einnig
voru settir fyrstu stóru
sjókælingatankarnir í
skipið. Þetta vakti
gífurlega athygli í
Noregi eins og sjá má
í blöðum og tímaritum
fyrir 30 árum, þegar
skipið var afhent í júní
1966.
Ýmislegt gerðist á allri þessari
leið að afhendingunni. Þegar ég
kom til Kværnerbruk fór ég til
fundar við dr. Helgerud og með
snilli hans og dr. Olsens skópu
þeir „græjur“, sem kældu síldina.
Kværnar hefur afhent nokkuð
hundruð kælitæki síðan. Sama má
segja um Ulstein fjölskylduna í
Hareid. Þeir bræður Magnulf og
Idar tóku öllu vel og skópu þver-
skrúfur að framan og aftan, sem
gerðu skipið mjög veiðihæft. Öll
skip eru með tvær þverskrúfur í
dag. Þetta hefur skapað Ulstein-
samsteypunni gríðarleg umsvif og
náð út um víða veröld. Allur frá-
gangur var með ágætum.
Öllum þessum skipakaupum frá
Noregi (sennilega nokkuð á 3ja
hundrað skip) hafa fylgt margvís-
lega önnur kaup á mælum, vindum,
nótum o.s.frv. Það væri verðugt
verkefni að taka saman skýrslu
um öll skipakaupin og gera sér
glögga grein fyrir mikilvægi þeirra
fyrir norskt atvinnulíf.
Sautjándi maí er þjóðhátíðar-
dagur Norðmanna. Við hjónin vor-
um á leið til Hareid í maí ásamt
tveimur elstu börnum okkar. Þann
16. maí komum við til Oslóar og
ákváðum að vera 17. maí í Osló.
Mikil eftirvænting var ríkjandi, þar
sem veðurspá gerði ráð fyrir mjög
góðu veðri, en svo hafði ekki verið
í fjöldamörg ár. Það fór eftir.
Yndislegt veður og hlýindi var all-
an daginn. Múgur og margmenni
á Karli Jóhanni, aðalgötu Oslóar.
Þúsundir ungmenna gengu fyrir
konung og fjölskyldu hans. Um
alla Osló var fagnaðarómur. Meira
að segja byijuðu drykkjulætin
fljótlega eftir miðnætti og gátum
ekki fengið almennilega að sofa í
friði síðla nætur. Um þetta hátta-
lag æsku Noregs urðu veruleg
blaðaskrif og minnti drykkjan á
slæman 17. júní í Reykjavík. Fjöldi
barna setti aftur á móti hugljúfan
17. maí er þjóðhátíðar-
dagur Norðmanna. Jón
Armann Héðinsson
skrifar um norsk-
íslenzk tengsl og hvetur
til sátta og samstarfs
þjóðanna.
blæ á daginn og staðfesti mikið
menningarlíf skólanna.
Það er dapurlegt að þessar tvær
frændþjóðir skuli deila svo harka-
lega um veiðar sín á milli og nota
gífuryrði á báða bóga. Ekki er
unnt að gleyma því að slæm dæmi
eru um græðgi norskra síldveiði-
manna og ofsadráp á smásíld. En
við höfum sjálfir gerst sekir áður
fyrr. Það sem skiptir máli nú er
að hætta að veiða eins og minkur-
inn og snúa sér að veiðum, sem
gefa mestan arð og nær eingöngu
beint til manneldis. Til þess er nú
skipakostur og góður útbúnaður,
sem Norðmenn og íslendingar hafa
þróað sameiginlega. Þeir eiga að
vera stoltir af því, og sýna að
græðgin heyri sögunni til.
Til hamingju með 17. maí, Norð-
menn.
Höfundur er fyrrverandi
alþingismaður.
GARÐSLÖNGUR
SLÖNGUTENGI
GARÐÚÐARAR §
ÚÐAKÚTAR
ÞQR HF
Roykja\/ík - Akureyri
Reykjavík: Ármúla 11 -Sími 568-1500
Akureyri: Lónsbakka - Simi 461-1070
Jón Ármann
Héðinsson
mtsm mum
OQ HUQMNN
fYLQIft m
ÚTILÍFP
GLÆSIBÆ Í SÍMI 812922