Morgunblaðið - 16.06.1996, Blaðsíða 9

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 16. JÚNÍ 1996 B 9
man eftir sýningu á verki eftir Mayakovski í
Deutsches Theater, sem var svo mögnuð ádeila
á skriffinnskuna og miðstýringuna að áhorf-
endur klöppuðu á eftir nær hverri replikku og
sýningin lengdist því um helming.
Leiklistarskólinn var ágætlega uppbyggður
og sinnti vel nemendum sínum. Þó þótti mér
alltaf dálítið kyndugt hversu sumir kennaranna
voru tortryggnir gagnvart Brecht og hölluðu
sér fremur að Stanislavski. Sama totryggnin
hefur líka alltaf ríkt í íslensku leikhúsi. Við
vorum þijá mánuði á hveiju ári í praktísku
námi við eitthvert leikhús í landinu og okkur
var fijálst að óska eftir hvert við vildum fara
og með hveijum og hjá hveijum við vildum
læra við leikhúsin. Þannig fékk ég að kynnast
starfsaðferðum leikstjóra eins og t.d. sviss-
neska leikstjórans Benno Besson og vera í leik-
húsum í Berlín.
Þetta var mikill umbreytinga- og óróatími
um allan heim, Víetnamstríðið í hámarki,
menningarbyltingin varð í Kína og skæruliða-
hreyfingar spruttu upp í Suður-Ameríku, inn-
rásin var gerð í Tékkóslóvakíu. Tíminn krafð-
ist þess af ungu fólki að það tæki afstöðu. Og
í Leipzig sem og í öðrum borgum Evrópu var
mikil umræða meðal stúdenta. Allt var til end-
urskoðunar, menn voru öndverðir gegn öllu
valdi og öllum valdastofnunum, allt átti að
breytast og helst strax.
Leikhúsin voru líka að breytast Giorgio
Strehler kom með sýningu sína á Þjóni tveggja
herra til Vestur-Berlínar og hafði endurlífgað
Commedia dell arte, Berlínarbúar stöppuðu og
klöppuðu í hálftíma, slík voru fagnaðarlætin.
Gagnrýni á stofnanaleikhúsið var hörð og krafa
um lýðræðislega uppbyggð leikhús með nýjum
starfsaðferðum var sett á oddinn."
Heim til íslands
En hvernig var svo að koma aftur heim til
íslands eftir langt nám í leikhúsfræðum við
virtan leiklistarskóia í Austur-Þýskalandi?
Hvað beið Maríu þegar heim var komið? Um
þá reynslu sína hefur hún þetta að segja:
„Ég kom aftur heim til íslands að loknu
prófi í byijun árs 1970. Það var gott að koma
aftur heim til fjölskyldu og vina en það var
erfitt að koma í íslenskan leikhúsheim. Ég fór
að sjálfsögu og talaði við báða leikhússtjórana
í von um að fá eitthvað að gera, allavega að
fylgjast með æfingum og einhveiju slíku, vera
aðstoðarleikstjóri, því ég var nýskriðin út úr
skóla og gerði mér fullkomlega grein fyrir að
ég þyrfti að kynnast innviðum íslensks leik-
húss áður en lengra væri haldið. Enda allt þar
mjög framandi og öðruvísi en í þeim leikhúsum
sem ég hafði kynnst erlendis. Ég var líka fyrsta
konan sem beinlínis lagði fyrir mig að læra
leikstjórn og í öðrum menningarheimi svo ég
hélt að mér yrði tekið vel. En forráðamenn
íslenskra leikhúsa voru öðruvísi innréttaðir en
sú örláta eldri kynslóð sem ég hafði kynnst
hvarvetna í Þýskalandi. Og ég fékk ekkert að
gera.
Það verður að segjast eins og er að harmur
minn var ekki mikill yfir þessu, enda fannst
mér í ungæðingslegum hroka mínum lítið til
íslensks leikhúss koma. Auk vantrúar minnar
á stofnanaleikhúsin fundust mér vinnubrögðin,
leikstíllinn, leikmyndir og allt íslenskt leikhús
fannst mér heyra sögunni til og lítið skylt því
sem var gerast í Þýskalandi eða öðrum leikhús-
um sem ég hafði kynnst erlendis.
Framundan voru hins vegar miklir grósku-
tímar í íslensku leikhúsi og á því urðu miklar
breytingar næsta áratug á eftir. Eyvindur
Erlendsson og Magnús Jónsson voru farnir að
vinna utangarðs í íslensku leikhúsi og Brynja
Benediktsdóttir nýfarin að leikstýra í Þjóðleik-
húsinu. Magnús Pálsson, Kristbjörg Kjeld,
Guðmundur Steinsson og fleiri voru um árabil
að gera tilraunir hjá Grímu með annars konar
leikhús. Áttunda áratuginn vil ég kalla kvenna-
áratuginn í íslensku leikhúsi því þá komu fram
sem leikstjórar Brynja, Þórhildur Þorleifsdóttir
og ég. Konur fóru að skrifa fyrir leikhús eins
og Svava og Nína Björk. Messíana Tómasdótt-
ir gerði leikmyndir og síðast á áratugnum kom
Þórunn Sigríður Þorgrímsdóttir menntuð sem
leikmyndateiknari frá Berlín. Það var líka á
þessum áratug sem Vigdís Finnbogadóttir varð
leikhússtjóri í Iðnó. Það væri verðugt verkefni
fyrir einhveija unga konu að kynna sér þetta
tímabil og skrifa um áhrif þessara kvenna á
íslenskt leikhús, fagleg sérkenni þeirra og
reyna að svara þeirri spurningu hvers vegna
tvær þeirra lentu inni á þingi og ein þeirra
varð forseti. Það þyrfti h'ka að skoða áhrif
Rauðsokkuhreyfingunnar, Súmaranna og Víet-
namhreyfingarinnar á þennan kapítula í ís-
lensku leikhúsi.
Fyrst leikhúsin vildu ekki gefa mér kost á
að kynnast innviðum sínum varð ég náttúru-
lega að nota íslensku aðferðina og skella mér
út í og notast við hundasund. Eg setti upp
mína fyrstu sýningu „Hvað er í blýhólknum"
eftir Svövu Jakobsdóttur um haustið 1970.
Þetta var tímamótaverk, en þar var í fyrsta
skipti fjallað í leikriti um stöðu konunnar í
íslensku samfélagi og auk þess var form verks-
ins nýjung á íslensku leiksviði. Við gerðum
þetta á vegum leikhópsins Grímu, en þar var
í forsvari Guðrún Guðlaugsdóttir blaðamaður
og við fengum til liðs við okkur mann sem
nýfluttur var til landsins, ungverskan leik-
ÚR Garðveislu með Erlingi Gíslasyni
og Kristbjörgu Kjeld.
BÖRN i vesturbænum: Sigurður og Ársæll Ársælssyn-
ir, María og Logi bróðir, Sigrún Gísladóttir og Sigurð-
ur Hermundarson.
í VIÐTALI við Hring Jóhannesson á
blaðamennskuárunum.
STÚDENTAR í Leipzig — frá vinstri Rita
Valdivia frá Bólivíu, Graee frá Ghana og
María.
myndateiknara, Ivan Torök, og ásamt hópi
leikara úr Þjóðleikhúsinu unnum við þetta verk
til sýningar í Lindarbæ. Ivan Torök var mikill
fengur fyrir íslenskt leikhús. Hann var kunn-
áttumaður sem fluttist frá Ungveijalandi og
ég held að megi fullyrða það, að hann hafi
verið fyrstur leikmyndateiknara hér til að láta
leikmyndina þjóna grunnhugmynd leikstjórnar-
innar en skapa um leið sjálfstætt listaverk.
Semsé, þetta verk var flutt á vegum leikfélags-
ins Grímu og þetta varð eitt vinsælasta verk
sem Gríma setti á svið.
Það gekk fyrir fullu húsi
að ég held 80 sinnum. Eða
þar til sýningin var keypt
af Sjónvarpinu.
Árið 1971 um haustið
urðu enn þáttaskil i lífi
mínu en þá fór ég til Ak-
ureyrar ásamt Ivani Tö-
rök og setti upp hjá
Menntaskólanum leikritið
Minkana eftir Erling E.
Halldórssson. Einnig aðra
sýningu þennan vetur hjá
Leikfélagi Akureyrar,
Strompleikinn eftir Hall-
dór Laxness. Á Akureyri
kynntist ég manninum
mínum sem síðar varð,
Jóni Aðalsteinssyni. Og
frá þeim tíma hef ég verið
á ferð og flugi í orðsins
fyllstu merkingu. Við höf-
um búið og farið víða. Við
giftum okkur í Stokk-
hólmi, dóttir okkar Sal-
björg Rita fæddist á Fá-
skrúðsfirði en við höfum
átt heimili á Húsavík frá
árinu 1977 þar sem Jón
er yfirlæknir á sjúkrahús-
inu. Ég starfaði mikið á Húsavík og nágranna-
byggðum fyrstu árin en fór líka suður og setti
þar upp margar sýningar til dæmis „Er þetta
ekki mitt líf“ eftir Brian Clark hjá LR, en þá
var Vigdís orðin leikhússtjóri.
Það var gaman að vinna með leikara eins
og Hjalta Rögnvaldssyni en annars þótti mér
framan af erfitt að vinna í íslensku leikhúsi.
Margir leikarar passívir, menn voru ekki vanir
að líta á æfingar sem leit, heldur átti leikstjór-
inn að færa þeim stórasannleikann, koma með
sýninguna fullsmíðaða í höfðinu á fýrstu æf-
ingu og beija í gegn hugmyndir sínar. Þá
fannst mér og finnst enn að tilfinningasemi
sem er ekki sama og tilfinningar blómstri í
íslensku leikhúsi á kostnað vitsmuna. Það var
því alltaf mikill léttir að koma
aftur heim til Kinnafjallanna
og góðs mannlífs á Húsavík.
Ég held að eftirminnilegasta
verk sem ég hef unnið síðastl-
iðin tuttugu ár sé Garðveisla
eftir Guðmund Steinsson sem
ég setti upp í Þjóðleikhúsinu
1982. Eftirminnilegast er
hvorki að tveir leikarar gengu
úr sýningunni á þeim forsend-
um að handritið væri fullt af
klámi og guðlasti né heldur það
að tuttugu til þrjátíu þjóð-
kirkjuprestar voru kallaðir til
á generalprufu til þess að gefa
okkur siðferðisvottorð sem og
þeir gerðu. Eftirminnilegast
var fyrir mig að kynnast þeim
Þórunni Sigríði Þorgrímsdótt-
ur leikmyndateiknara og Krist-
björgu Kjeld og Guðmundi en
ég hafði ekki unnið með þeim áður. Við áttum
margt sameiginlegt í afstöðu okkar til lífsins
og leikhússins auk þess sem Þórunn er mennt-
uð í Þýskalandi eins og ég. Þau áttu stóran
þátt í því að ég fékk aftur raunverulegan
áhuga á leikhúsi.
Útvarpsleikhúsið.
Nú verður þú leiklistarstjóri Ríkisútvarpsins
í árslok 1991. Segðu mér frá starfsemi útvarps-
leikhússins á þessu tímabili.
„Við erum aðeins þrír fastir starfsmenn
Útvarpsleikhússins. Fyrir utan mig starfa Gyða
Ragnarsdóttir sem leiklistarfulltrúi, en hún er
kjölfestan í starfi Útvarpsleikhússins og hefur
starfað hér lengst af okkur öllum. Hennar
aðalstarf er að kynna dagskrá okkar og
afla flutningsréttar auk alls annars.
Melkorka Ólafsdóttir er dramatúrg og
vinnur fyrst og fremst með íslenskum
höfundum og vinnur að verkefnavali
með lestri og hlustun á leikverk. Þá eru
ótaldir tveir tæknimenn sem að starfa
í leiklistarstúdíóinu og sjá alveg um
upptökur á öllum leikritum, það eru
þeir Georg Magnússon og Sverrir Gísla-
son. Þeir eru nánustu samstarfsmenn
þeirra leikstjóra sem vinna hjá okkur
og hafa svipaða þýðingu og góður leik-
myndateiknari.
Á hveiju ári eru um það bil þrjátíu
leikstjórnaverkefni unnin hjá útvarps-
leikhúsinu. Á annað hundrað leikarar
eru ráðnir til starfa hjá okkur við þau
verkefni. í heild eru á milli sextíu og
sjötíu verk flutt á ári.
Árið 1987 fékk Jón Viðar Jónsson, þáver-
andi leiklistarstjóri, mig til að stjóma útvarps-
leikriti, þau urðu síðan fleiri og síðar réðst ég
hingað sem leiklistarráðunautur. Það var ný
og skemmtileg reynsla að kynnast útvarpsleik-
húsinu. Það sem greinir útvarpsleikrit frá öllum
öðrum formum leiklistar er það að það höfðar
aðeins til eins skilningarvits, heyrnarinnar, en
í leikhúsum og kvikmyndum hjálpast leikmynd,
búningar, lýsing og hreyfingar leikarans við að
búa til myndræna hlið verksins. Sá sem hlustar
á útvarp er ekki sjáandi, hann er blindur og
hann verður að nota ímyndunarafl sitt til þess
að skapa allt það sem er sjónrænt. Það er þetta
sem gerir útvarpsleikhúsið svo heillandi. Það
hversu hlustandi er virkur í sköpuninni.
Núna, eftir að fjárhagsstaða ríkisútvarpsins
hefur þrengst, hafa þær raddir heyrst bæði
innan sjónvarpsins og úti í bæ að hægt væri
að taka fé frá Útvarpsleikhúsinu og yfirfæra
það til sjónvarpsins til að efla innlenda þátta-
gerð. Nú er það svo að íjárhagsáætlun Út-
varpsleikhússins er ekki há — hún er innan
við eitt prósent af ársfjárhagsáætlun ríkisút-
varpsins. í annan stað.þá er eins og þetta
fólk viti ekki að útvarpsleikritið er alveg sér-
stakt listform sem varð til með tilkomu út-
varpsins sem Qölmiðils og eina sjálfstæða list-
formið sem útvarpið hefur_ skapað. Því er
krafan um að fljdja fé frá Útvarpsleikhúsinu
eða jafnvel að leggja það niður krafa um að
íslenskt menningarlíf glati einu listforma sinna.
Á þessum árum sem ég hef verið að vinna
hérna hef ég aðallega reynt að stuðla að _að
tvennu, annars vegar að auka hlustun á Út-
varpsleikhúsið sem hefur tekist með svokölluð-
um hádegisleikritum sem flutt eru strax eftir
hádegisfréttir á virkum dögum. En við náum
samkvæmt könnunum til mjög breiðs hóps
manna. Hins vegar að reyna að stuðla að því
að íslensk útvarpsleikritun eflist. En það er
skoðun mín að Ríkisútvarpið eigi sér ekki til-
verurétt nema að þar sé hlúð að sköpunargáfu
þjóðarinnar á sviði leiklistar, tónlistar, bók-
mennta og kvikmyndagerðar. Við efndum til
leikritasamkeppni í samvinnu við Rithöfunda-
sambandið á síðasta ári. Okkur kom mjög á
óvart hversu þátttaka var góð og hversu marg-
ir nýir höfundar komu þar fram. Við keyptum
sjö þessara verka og ýmsir aðrir höfundar sem
sendu inn í keppnina eru að þróa hugmyndir
sínar áfram í samvinnu við útvarpsleikhúsið
og við væntum þess að sú vinna eigi eftir að
skila árangri fyrir framtíðina.
Við höfum líka staðið fyrir viðamikilli kynn-
ingu á íslenskum verkum erlendis með liðstyrk
menntamálaráðuneytisins og gáfum út á ensku
fyrsta bækling sinnar tegundar á Islandi um
íslenska leikritahöfunda, bæði þá sem skrifað
hafa fyrir útvarp og fyrir svið. Þessi bækling-
ur hefur farið víða og Danir ætla nú að feta
í fótspor okkar.“
Og hvað er svo framundan?
„Við þurfum á næstu árum að efla fag-
mennsku innan Útvarpsleikhússins. Eitt af því
sem háir okkur mjög mikið það er hversu fáir
íslenskir leikstjórar eru þjálfaðir í leikstjórn í
útvarpi. Það að það er aðeins röddin og hljóð
og tónlist sem við höfum til að nálgast hlu-
standann gerir alveg sérstakar kröfur til leik-
ara og leikstjóra. Auk þess sem allt tæknium-
hverfi okkar hefur breyst á undanförnum
árum, eða frá því að útvarpið flutti í Efsta-
leiti og mun væntanlega breytast enn meira í
nánustu framtíð vegna tölvuvæðingar sem á
sér stað innan útvarpsins. En á sama tíma og
hljóðmenn okkar hafa tekið stór stökk í kunn-
áttu við að nota miðilinn hefur það sama ekki
gerst á sviði leikstjórnar."
Nú er hafin umræða um stöðu Ríkisútvarps-
ins í breyttum fjölmiðlaheimi. Hvernig vilt þú
hafa útvarpið í náinni framtíð?
„Ég trúi því ekki að íslenska þjóðin vilji í
raun og veru búa við það afþreyingarofbeldi
sem flestar útvarpstöðvar bjóða uppá né held-
ur að æðsti draumur hennar sé að næla sér
í ókeypis pitsu með innhringingu í einhvern
útvarpsþátt. Ég hef aldrei trúað því að fólk
vilji einhveija lágkúru. Flestir vilja lifa fallegu
lífi, hlæja, fræðast, Iáta koma sér á óvart og
víkka sjóndeildarhringinn. Og ég tel að það
sé hlutverk Ríkisútvarps að sinna þessum
þörfum. Einnig ætti Ríkisútvarpið að standa
vörð um lýðræðið í landinu, styrkja skoðan-
frelsið og efla virðinguna fyrir manneskjunni.
Góð leikverk geta átt þátt í því. “
Fylgstu meb í
Kaupmannahöfn
Morgunblabib
fæst á Kastrupflugvclli
og Rábhústorginu
-kjami málsins!
Byrjendanámskeið í jóga
20. júní—9. iúli þri./fim., W. ZO-ZZ, 6 kvöld.
Leiðbeinandi: Guðfinna St. Svavarsdottir.
Kenndar verða undirstöðuæfingar Kripalujóga, teygjur,
öndunaræfingar, hugleiðsla og slökunaraðferðir, sem losa
um spennu, líkamlega og andlega. Innifalinn er aðgangur
að opnum jógatímum á meðan á námskeiðinu stendur og í
eina viku í framhaldi af námskeiðinu.
Tilboð fyrir þá, sem hafa áður verið á byrjendanámskeiði
að korna aftur fyrir lægra verð.
Tímotafla Jógastöðvarinnar Heimsljóss í sumor:
Món. Þri. Mið. Fim. Fös. lou.
06.55-07.55 Jón Agúst Jón Ágúst Jón Áqúst
07.30-08.45 Ymsir
09.00—ÍO.15
I0.30-ll.30 Hulda Huldo
12.15—13.15 Anna Guðfinna Ingibjörg

. ^
17.10—18.10 Guðfinno Ingibjörg V
18.20—19.30 Anna/Jón Ág Jón Agúsi Guðfinna
,öGA
Símatími
kl.17-19
Jógastöðin Heimsljós
Ármúla 15,
Sími 588 4200
JÓGASTÖÐIN
HEIMSLJOS