Morgunblaðið - 23.06.1996, Qupperneq 10

10 SUNNUDAGUR 23. JÚNÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Allir þekkja varúðarmiðana
sem hengdir hafa verið
á áberandi staði í görð-
um eftir að garðúðarar
hafa lokið verki sínu.
Þeir merkja að gerð hefur verið
mögnuð aðför að blaðétandi skor-
kvikindum sem yfírleitt eru ýmsar
tegundir blaðlúsa og fiðrildalirfa.
Stundum eru garðar grátt leiknir
af þessum litlu verum og í verstu
tilvikum rétt eins og heilu limgerð-
in hafi orðið eldi að bráð. Börn og
fullorðnir óttast nokkuð þessa var-
úðarmiða og margt barnið telur
jafnvel að dauðinn sé vís
ef það vogar sér inn í
garðinn. Svo slæmt er það
nú ekki, en að minnsta
kosti hollt að láta vera að
japla á hundasúrum og
öðru sem áður var talið
ætilegt. Áhrifin af eitrinu
þverra síðan jafnt og þétt
og blaðæturnar liggja í
valnum. En það gera einn-
ig fleiri, allur fæðupíram-
ítinn hrynur, þ.e.a.s. eitrið
drepur ekki aðeins vágest-
ina heldur einnig þá
pöddustofna sem sam-
kvæmt lögmálum náttúr-
unnar halda þeim í skefj-
um og standa sig vel.
Það er sum sé mál fyrir
garðpöddur að vara sig.
Ekki fyrir hver annarri
þótt full ástæða sé raunar
til þess, heldur fyrir
mannskepnunni sem ein
þykist eiga garðana. Erl-
ing segir að athuga þurfi
ýmsa þætti þegar ákvörð-
un er tekin um hvort úða
skuli eða ekki.
„Oft eru það trjáteg-
undir og plöntur sem eru
nýjar og þrífast ekki allt
of vel, líður illa og eiga
ekki náttúrulegar varnir
vegna framandleika síns
sem verða fyrir ásókn
skaðvalda. Oft þegar heill
garður hefur verið úðaður
með tilheyrandi áhrifum á
allt lífríki hans hefði e.t.v.
dugað að úða eitt tré til þess að
ná þeim árangri sem sóst var eft-
ir,“ segir Erling Ólafsson. En hvað
segir hann þá um sundurnagað
rifsið og brunarústir víðilimgerð-
anna, eða samansogin birkiblöðin?
„Það sem ég sagði breytir því
ekki að garðarnir eru fullir af litl-
um verum sem lifa á blöðum trjáa
og plantna. Blaðlýs eru t.d. sólgnar
í rifsið. En það verður að taka til-
lit til aðstæðna. Núna í vor og það
sem af er sumri hefur tíð t.d. ver-
ið mjög góð og fyrir vikið er mik-
ill og hraður vöxtur í görðunum.
Þar af leiðandi er plönturnar og
trén aflögufær og standast vel
ásóknina. í fyrra var kalt og vöxt-
ur allur hægur. Við slíkar kringum-
stæður hafa trén ekki undan að
opna ný blöð. í hitteðfyrra var góð
tíð og það var haft á orði að lítið
væri um meindýr, en það var ekki
tilfellið. Tilfellið var það sama og
núna, vöxtur var svo hraður og
góður að menn urðu minna varir
við spjöll á gróðrinum.
Lífríkið...
Fiðrildalirfur eru að éta um
þessar mundir og eru fyrr á ferð-
inni en oftast. í venjulegu árferði
eru þær að ljúka sér af um miðjan
júlí og skríða þá ofan í jarðveginn
og púpa sig. Blaðlýs eru einnig
talin til meindýranna, þær eru af
ýmsum tegundum og sjúga blöðin
þannig að þau verpast. Blaðlýs eru
hrifnar af rifsi, en eru einnig oft
í birki, sem þolir ágengnina betur.
Báðar tegundir eru einnig oft í
átveislum í reynittjám og fleiri teg-
undum sem tilfallandi eru og ein-
stakar tegundir innan hópanna eru
sérhæfðar á vissar tegundir trjáa.
Lirfur haustfeta eru til dæmis
að úða í sig þessa dagana. Þetta
er fjölhæf fiðrildategund sem er
mest í birki og reyni. í venjuiegu
árferði fara fullorðnu dýrin á kreik
seint á haustin, september og októ-
ber til að búa í haginn fyrir kom-
andi kynslóðir. Haustfetar vekja
jafnan talsverða athygli, því fátt
Hin harða
lífsbarátta
húsagarðanna
Sumarið gekk óvenjulega snemma í garð í
görðum landsmanna á þessu ári. Snemma
í júní var allt komið á fleygiferð, sprettan,
gróandinn og síðast en ekki síst pöddurnar.
Það er margt í garðinum sem iðar og suð-
ar. Heilt lífríki með tilheyrandi fæðukeðjum
og sviptingum. Margur garðeigandinn kærir
sig lítt um þetta sambýli, en þekkir varla
þessa nágranna sína og vill jafnvel úða eitri
á alla hjörðina. Hvaða gagn það gerir er
.. ... >»
þó upp og ofan að mati Erlings Olafssonar
skordýrafræðings, sem Guðmundur Guð-
jónsson hitti fyrir skömmu.
er eftir af skordýrum er þeir eru
á ferðinni fullvaxta og svo er kven-
fiðrildið vænglaust.
Önnur fiðrildategund er víðifeti
sem er eins og nafnið bendir til
aðallega að snæðingi á víðiplönt-
um. Svo má r.efna tígulvefara sem
stundum er afar algengur en svo
fágætari á milli.
Erling segir að garðúðarar hafi
ekki þekkingu til að greina á milli
tegunda þeirra sem eru að naga
laufblöðin. Þeir bjóði þjónustu sína
og hún er annaðhvort þegin eða
afþökkuð, en menn verði að skoða
sinn gang. „Það er hvergi hægt
að fá þess háttar þjónustu að sér-
fræðingur kemur í garðinn og
metur hvaða pöddur eru að éta
hvaða gróðurtegundir og því get
ég ekki sagt annað en að ég hvetji
fólk til að fara út í garð og skoða.
Það þarf engan sérfræðing til að
sjá hvort gróður sé að skaddast.
Þá er það mikilsvert að gera sér
grein fyrir því hvaða gróður er
undir tönninni og eins að átið er
alltaf tímabundið, eða svona 4 vik-
ur eða svo. Núna ér áttímabilið
kannski hálfnað eða rúmlega það.
Þess eru dæmi að fólk er að fá
garða sína úðaða í júlí og ágúst
Tígulvefari.
en hætt er við að þá sé oft verið
að gera miklu meira ógagn en
gagn,“ segir Erling.
Náttúrulegir óvinir
Hvað er þá til ráða? Því svarar
Erling: „Nýlegt dæmi sem ég
horfði upp á var í því fólgið, að
tré af framandi tegund var undir
miklu álagi. Annar gróður í garðin-
um var í prýðilegu ásigkomulagi
miðað við álag og í því tilviki hefði
dugað að úða umrætt tré og láta
annað eiga sig. Þetta er gott dæmi
um hvernig heppilegt er að gera
úttekt á vandanum áður en ráðist
er í að úða allt og drepa allt.
Margir hugsa heldur ekki út í
það, að þessar blaðætur eiga sér
fjölmarga og stórvirka náttúrulega
óvini og það eru mjög dramatísk
fjöldamorð í gangi á degi hveij-
um.“
Erling lætur ekki við þetta sitjá
og bætir við: „Það eru t.d. margar
tegundir af sníkjuvespum og þær
verpa eggjum sínum í fiðrildalirf-
urnar. Lirfur vespunnar éta síðan
lirfur fiðrildisins hægt og rólega
innan frá. Þetta er eins og krabba-
mein, það smádofnar yfir fiðrilda-
lirfunni. Þetta er grimmilegur
dauðdagi, en sumum sníkjuvespum
hefnist fyrir, því aðrar tegundir
vespa verpa síðan eggjum sínum
í lirfur vespa sem búa í fiðrildalirf-
um.
Það má líka nefna 26 tegundir
sveifflugna sem margar hverjar
eru algengar í görðum. Sveifflugur
eru oft álitnar vera geitungar
vegna litarháttar síns, en þær eru
mönnum skaðlausar. Þær gera
þvert á móti mikið gagn, lirfur