Morgunblaðið - 23.06.1996, Qupperneq 18

18 SUNNUDAGUR 23. JÚNÍ 1996
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Tímamótasamningur Myndstefs við Sjónvarpið
Menning þjóð-
arinnar byggist
á höfundarétti
MYNDSTEF, hags-
munasamtök á sviði
höfundaréttar að
myndvet'kum, hefur
náð samningum við
Sjónvarpið um notkun
myndefnis eftir fé-
lagsmenn Myndstefs,
eftir tveggja ára
samningaviðræður.
Knútur Bruun, hæsta-
réttarlögmaður og
formaður Myndstefs,
sagði í samtali við
Morgunblaðið, að
þetta sé tímamóta-
samningur. Myndstef
hafði áður gert sér-
stakan samning um notkun mynd-
efnis við félag íslenskra bóka-
útgefenda. Næsta verkefni, og það
erfíðasta að mati Knúts, eru samn-
ingar við blaða- og tímaritaútgef-
endur.
Samningurinn við Sjónvarpið
felur meðal annars í sér að þeir
sjá um að skrásetja allar gjald-
skyldar myndbirtingar og skila um
það skýrslu fjórum sinnum á ári
til Myndstefs ásamt greiðslu.
Myndstef fær 20% af upphæðinni
og höfundar 80%. Einnig sam-
þykkti sjónvarpið að greiða
1.800.000 kr. vegna notkunar á
höfundarétti myndhöfunda í Sjón-
varpinu frá gildistöku laga frá
1992 sem reiknast sem fullnaðar-
uppgjör af Ríkisútvarpsins hálfu
fyrir birtingar á myndverkum á
greindu tímabili.
„Samningarnir við Sjónvarpið
voru afskaplega erfiðir. Þeir eru
fordæmisgefandi því sambærileg
félög á hinum Norðurlöndunum
hafa ekki svona samninga við sjón-
varpsstöðvar," sagði Knútur.
Hann segir að ástandið í myndhöf-
undaréttarmálum í Sjónvarpinu
hafí verið slæmt og myndir hafí
verið notaðar þar í þáttagerð án
þess að greiðsla hafi komið fyrir.
„Ég vil þó leggja áherslu á að ein-
lægur vilji samningamanna sjón-
varpsins varð til þess að samning-
ar náðust sem báðir aðilar geta
sætt sig við.“ Hann sagði að lítið
hefði verið um málaferli út af rétt-
indamálum til þessa enda hefði
hann ávallt haft það að leiðarljósi
að fara samningaleið-
ina.
Verkefni Myndstefs
er, auk höfundaréttar-
gæslu, að safna upp-
lýsingum um notkun
myndefnis og hafa
með höndum gerð
gjaldskrár og taxta.
Þeir sem eiga aðild að
Myndstefí eru allir fé-
lagsmenn í eftirtöld-
um félögum: Samband
íslenskra myndlistar-
manna, Ljósmyndara-
félag íslands, Félag
Knútur Bruun íslenskra teiknara,
Félag grafískra teikn-
ara, Arkitektafélag íslands og
Deild Ieikmynda- og búningahöf-
unda, alls um 8-900, auk nokkurra
einstaklinga, sem fara með höf-
undarétt, sem í mörgum tilfellum
eru erfíngjar að höfundarétti.
Frá stofnun Myndstefs 1991
hefur verið reynt að mjaka rétt-
indum höfunda áleiðis. í laga-
breytingum árið 1992 komust
myndhöfundar beint inn í höf-
undalögin og samþykktir félags-
ins fengust staðfestar hjá
menntamálaráðuneytinu ásamt
gjaldskrá á árinu 1995.
PÓSTKORTIÐ, sem á eru átta höfundalagabrot. Myndstef höfð-
aði mál gegn útgefandanum og vann það að fullu.
= ORYGGI
Einföid, þœgileg, hnéstýrð
blöndunorkeki.
Þar sem ýtrasta hreinlœtis
er gœtt.
Hagstœtt verð.
^ VATNSVIRKINN HF,
lÁRMÚLA 21 SÍMI 532 2020
Hægt að ganga of langt
Höfundaréttur gildir í 50 ár
eftir lát höfundar en væntanlega
verður það tímabil lengt í 70 ár.
Knútur sagði að höfundaréttur
væri eignarréttur og andlag eign-
arréttarins í þessu tilfelli eru hug-
læg verk. Um þessi réttindi gilda
lög frá 1972 með viðeigandi breyt-
ingum frá árunum 1984 og 1992.
„A íslandi eru í gildi mjög framúr-
stefnuleg og ágæt höfundalög.
Höfundaréttur er alltaf að verða
meira atriði í nútímasamfélagi og
myndhöfundarétturinn er þar vax-
andi þáttur því myndmiðlarnir
sjónvarp og tölvur eru að vinna á,
“ sagði Knútur. Hann sagði að
Myndstef stæði ekki einungis vörð
um höfundana sjálfa heldur einnig
notendur myndréttarins og taka
þarf fullt tillit til réttinda almenn-
ings. „Þetta þrennt þarf að sjálf-
sögðu að fara saman svo rétturinn
virki sem skyldi en til eru dæmi
þar sem gengið hefur verið of
langt í réttindamálum og ef það
er gert snýst þjóðfélagið við í and-
hverfu sinni.
Það er mjög mikilvægt að það
sé sterk réttargæsla á þessu sviði
því þessi réttindi eru gríðarlega
mikilvæg. Menning þjóðarinnar
bæði út á við og inn á við byggist
afskaplega mikið á höfundarétti
og ef við viljum vera sjálfstæð
þjóð þurfum við að standa um
hann vörð.“
Reglur félagsins eru þær að
frumbirting myndar eru einkamál
höfundarins sjálfs en þegar sama
mynd er síðan notuð af öðrum
fjölmiðli til dæmis þá telst um
endurbirtingu að ræða og greiða
þarf fyrir það til Myndstefs. Oft
er þetta á mjög gráu svæði að
sögn Knúts og aðspurður sagði
hann að þau tilfelli þegar verið
er að taka viðtöl í sjónvarpi með
málverk í baksýn, sem er þó nokk-
uð algengt, sé til dæmis ekki
gjaldskylt því myndin er ekki að-
alatriði. Ef myndatökumaðurinn
beinir myndavélinni sérstaklega
að málverkinu þarf að greiða fyr-
ir það. Annað dæmi: Ef listasafn
kaupir málverk eftir Kjarval eign-
ast það ekki birtingarréttinn að
myndinni þannig að ef mynd af
málverkinu er notuð einhvers
staðar fá erfingjar Kjarvals
greiðslu fyrir.
Póstkort með átta brotum var
fyrsta málið
Sem dæmi um mál sem Mynd-
stef hefur höfðað til verndar höf-
undarétti er mál vegna póstkorts
sem gert er eftir konfektöskju
sem Nói og Síríus lét útbúa á
lýðveldisárinu 1994. „Allt í einu
verðum við vör við að búið er að
gefa út póstkort og póstkortið er
þessi konfektaskja nema það er
búið að setja fjögur forsetafrí-
merki í hornin og eitt frímerki til
viðbótar yfir orðið konfekt. Þetta
gefur maður út í eigin nafni og
telur sig vera höfund að því. Sam-
kvæmt okkar mati var hér um
að ræða átta brot á höfundarlög-
um og við fórum í mál sem við
unnum að fullu. Viðkomandi var
dæmdur í héraðsdómi Reykjavík-
ur til að greiða 200 þúsund krón-
ur, sem var krafa okkar, auk 70
þúsund króna í málskostnað auk
þess sem öll eintök sem hann
hafði í vörslu sinni voru gerð upp-
tæk. Þessi dómur hefur mikið
fordæmisgildi og er fyrsta málið
sem við förum'í en sennilega ekki
það síðasta."
„Sunnudags-
málarar“
MYNDLIST
H o r n I ð
MÁLVERK
ísleifur Konráðsson, Karl Dunganon,
Sölvi Helgason. Opið alla daga frá
14-18. Til 28 júní. Aðgangur ókeypis.
ÞAÐ er vel til fallið að minna
okkur á hina svonefndu „einfara"
í íslenzkri myndlist, jafnvel þótt
nafnbótin sé umdeilanleg þar sem
aðrar þjóðir hafa kosið að nefna
slíka kvisti samheitinu „sunnudags-
málara“, en vel að merkja í háleitum
skilningi.
Hugtakið hef ég skilgreint oftar
en einu sinni í skrifum mínum, en
það á við fjölþætta tegund sjálf-
lærðra málara, sem ekki þurfa að
vera einfarar nema í nævri list sinni,
og sem til skamms tíma voru utan
alfaraleiða í listsögulegu samhengi.
Þá vísar nafngiftin til hins fölskva-
lausa, einfalda og upprunalega í list
þessa fólks og því er hún til komin.
Hins vegar er vettvangur málara-
listarinnar morandi af hálærðum
einförum og sérvitringum, auk þess
sem meðvitaður nævismi er kominn
til sögunnar og þáttur hans í lista-
sögunni viðurkenndur og skjalfest-
ur. Hugtakið utangarðsmálari á svo
varla lengur við slíka er svo er kom-
ið, því hér er ekki um einangrað
fyrirbæri að ræða og geirinn víða
í miklu uppáhaldi og málaramir
dáðir og sterkefnaðir. Má finna
verk þeirra á söfnum og þau fara
á háu verði á uppboðum.
Það rennir svo stoðum undir þenn-
an framslátt, að sumir listhúsaeig-
endur einskorða sig við þessa tegund
listar og ferðast víða um lönd til að
leita sannverðug dæmi uppi. Ber
vott um að iðkendur hennar séu
frekar eftirsóttir en utangarðs og
við þetta má bæta, að þetta eru
ekki að jafnaði kynlegir mannlífs-
kvistir, geta allt eins verið ósköp
venjulegir embættismenn svo sem
tollarinn Henri Rousseau sem ein-
mitt telst hafa rutt brautina og er
nafnkenndastur þeirra allra.
Þá er það ekkert nýtt að útlend-
ir hrífist af íslenzkum sunnudags-
málurum og má nefna, að Friedens-
reich Hundertwasser varð yfír sig
hrifinn af Karli Dunganon á Lista-
hátið um árið, og mun hafa viljað
gefa út veglega bók um list hans.
því mun hafa verið hafnað og þar
með sennilega komið í veg fyrir
heimsfrægð hans í það skiptið.
Dunganon er merkilegt fyrirbæri
í íslenzkri myndlist, sem vel kemur
fram á þessari litlu sýningu, en
myndefni hans er mun frekar sótt
í austurlenzka dulspeki og galdra-
trú en til norðlægra slóða. Maðurinn
var fjölgáfaður klækjarefur og eng-
inn einfari í lífi sínu, þótt sérvitur
væri með afbrigðum. Allar myndir
hans á sýningunni bera vott um
auðugt hugarflug og margslunginn
myndasmið. Minnir á að effir 1918
hafði nævska málverkið afgerandi
áhrif á „Pittura raetafisica", „Púr-
ismus“ og „Magischen realismus“
ásamt skáldlegum sýnum í mynd-
list, og er hér Kjarval ljóst dæmi.
Skáldleg upphafin sýn á raun-
veruleikann kemur og fram hjá
Isleifí Konráðssyni, en andstætt
Kjarval var hann leikmaður á vett-
vanginum og málaði af fíngrum
fram ófreskar hugsýnir og duldar
vættir úr þjóðtrúnni. Myndir hans
eru líkastar yndislegum og uppruna-
legum brMeringum, þar sem eðlis-
gáfan ræður ferðinni. Hinar flúruðu
KARL Einarsson Dunganon; Tvær verur og dýr,
blönduð tækni á pappír.
tækifærismyndir Sölva Helgasonar
minna okkur ósjálfrátt á William
Morris er svo er komið, sem er mjög
merkileg staðreynd, sem breytir
stöðu listamannsins í íslenzkri sjón-
listasögu. Sýnir tengsl hans við
umheiminn og jafnframt að maður-
inn var ekki með öllu einangraður
í list sinni. Afar athyglisvert er svo
hvemig hann staðsetur manna-
myndir sínar inn í þennan skreyti-
kennda ríkidóm og hve bemskur og
fölskvalaus tjáháttur hans er.
Þetta er sem fyrr segir lítil og
falleg sýning og jafnframt gott og
sérstætt innlegg til hins sjónræna
þáttar listhátíðar.
Bragi ÁsgeirsSon